Cây sổ - từ loài cây hoang dại thành đặc sản được săn lùng khắp nơi
Cây sổ, một loài cây từng mọc hoang dại ở vùng rừng núi, nay lại được nhiều người biết đến và săn lùng như một đặc sản quý hiếm.
Loài cây này còn được gọi với nhiều tên gọi dân gian khác nhau như cây sổ bà, thiều biêu. Trong tiếng Thái, người dân địa phương gọi nó là Ma Sản – cái tên quen thuộc gắn liền với đời sống và văn hóa bản địa.
Cây thường sinh trưởng tự nhiên dọc theo các bờ sông, bờ suối ở những vùng đồi núi phía Bắc. Cây có thân khá to, vững chãi, tán rộng, lá hình bầu dục, nhọn ở hai đầu với mép lá khía răng cưa đều đặn. Hàng năm, cây sổ ra hoa vào khoảng tháng 3 đến tháng 5. Đến mùa thu, từ tháng 8 đến tháng 10, quả bắt đầu chín rộ.
 |
| Cây sổ còn được gọi với nhiều tên gọi dân gian khác nhau như cây sổ bà, thiều biêu. (Ảnh Sưu tầm) |
Quả sổ có màu nâu sẫm, hình dáng tròn dài, khi ăn có vị chua đặc trưng, hơi chát nhẹ và giòn giòn. Chính vì hương vị lạ miệng này mà ngày càng có nhiều người yêu thích và tìm mua loại quả tưởng như chỉ là "quả dại".
Trên thị trường hiện nay, giá quả sổ dao động khoảng 60.000 – 70.000 đồng/kg, tùy vào mùa vụ và khu vực bán. Ở các thành phố lớn, người tiêu dùng có thể dễ dàng đặt mua online thông qua các mối hàng chuyên bán đặc sản Tây Bắc.
Không chỉ được ăn sống để cảm nhận hương vị nguyên bản, quả sổ còn được sử dụng trong nhiều món ăn dân dã hấp dẫn. Có thể kể đến như mứt sổ, vịt om trái sổ, hay canh cá nấu quả sổ – món ăn độc đáo mang vị chua mát, thơm lừng và rất đưa cơm trong những ngày hè oi bức.
Ngoài quả, lá sổ cũng được người dân dùng để ép lấy nước uống giải khát, hoặc chế biến thành siro, mứt và các bài thuốc trị ho hiệu quả.
 |
| Quả sổ có vị chua, chát, có thể làm mứt, kho cá hoặc chấm muối ăn rất ngon. (Ảnh Sưu tầm) |
Theo nghiên cứu của y học hiện đại, cây sổ chứa nhiều hoạt chất sinh học có lợi cho sức khỏe. Đặc biệt, acid betulinic và 3,5,7-trihydroxy-2-(4-hydroxybenzyl)-chroman-4-one có trong chiết xuất cồn của cây có khả năng chống oxy hóa mạnh, hỗ trợ điều trị đái tháo đường và có tiềm năng kháng tế bào bạch cầu.
Đông y từ lâu cũng đã ghi nhận công dụng của cây sổ. Quả sổ được xem là vị thuốc giúp giải khát, trong khi lá lại có tác dụng giải độc, trị ho, làm se niêm mạc (thu liễm) và giảm phù thũng. Ngoài ra, sổ còn được sử dụng như một loại dược liệu giúp nhuận tràng, chữa sốt, đái dầm ở trẻ nhỏ, và hỗ trợ điều trị ngộ độc thực phẩm.
Người dân thường dùng quả sổ dưới dạng thuốc sắc hoặc nấu thành cao đặc. Tùy theo thể trạng và tình trạng bệnh lý mà liều dùng có thể khác nhau. Tuy nhiên, mức liều an toàn phổ biến được khuyến nghị là 30 – 40 gram lá sổ tươi hoặc 8 – 16 gram lá sổ khô mỗi ngày.
Chỉ từ một loại cây mọc hoang, tưởng như không ai để ý, cây sổ đã được "hồi sinh" mạnh mẽ trong đời sống ẩm thực và y học dân gian. Hương vị đặc biệt cùng giá trị sức khỏe của nó khiến cây sổ xứng đáng trở thành niềm tự hào của núi rừng Tây Bắc – một món quà tự nhiên vừa ngon, vừa lành.
Bài thuốc chữa bệnh từ cây sổ theo kinh nghiệm dân gian
Từ lâu trong dân gian, cây sổ không chỉ được biết đến là một loại cây ăn quả mà còn là vị thuốc quý với nhiều công dụng chữa bệnh. Những bài thuốc từ lá sổ được lưu truyền qua nhiều thế hệ, đặc biệt hiệu quả trong điều trị một số triệu chứng thường gặp như đái dầm, ngộ độc thực phẩm, đau bụng, ho, phù thũng hay sốt.
Chữa đái dầm và hỗ trợ xử lý ngộ độc thức ăn nhẹ:
Lấy khoảng 30 – 40 gram lá sổ tươi, rửa thật sạch, để ráo rồi giã nhuyễn. Sau đó, vắt lấy nước cốt, chia thành 2 lần uống trong ngày. Duy trì sử dụng liên tục trong 5 – 7 ngày, bài thuốc này giúp cải thiện rõ rệt tình trạng đái dầm, đặc biệt ở trẻ nhỏ.
Trong trường hợp ngộ độc thực phẩm nhẹ, nước lá sổ cũng có thể sử dụng để làm dịu triệu chứng đau dạ dày. Tuy nhiên, nếu tình trạng ngộ độc nghiêm trọng (có dấu hiệu nôn mửa dữ dội, tiêu chảy kéo dài, lơ mơ…), cần đưa người bệnh đến cơ sở y tế gần nhất sau khi sơ cứu bằng nước lá sổ để được điều trị kịp thời.
 |
| Từ lâu trong dân gian, cây sổ không chỉ được biết đến là một loại cây ăn quả mà còn là vị thuốc quý với nhiều công dụng chữa bệnh. (Ảnh Sưu tầm) |
Giảm đau bụng, ho, phù thũng hoặc sốt:
Dùng 8 – 16 gram lá sổ khô, đem sắc với 400 ml nước, đun đến khi cạn còn khoảng 100 ml thì tắt bếp, lọc lấy nước thuốc và uống khi còn ấm. Nếu muốn sử dụng lâu dài, bạn có thể sắc đặc thành cao thuốc để bảo quản và dùng dần.
Bài thuốc này có tác dụng hạ sốt, tiêu viêm, lợi tiểu, hỗ trợ giải độc và làm dịu các cơn ho hiệu quả.
Lưu ý: Tuy là bài thuốc dân gian an toàn, lành tính nhưng người dùng vẫn nên thận trọng về liều lượng và cơ địa, đặc biệt khi dùng cho trẻ em, người cao tuổi hoặc người có bệnh lý nền. Nên tham khảo ý kiến thầy thuốc nếu có biểu hiện bất thường trong quá trình sử dụng.
