Bonsai không chỉ là một cây cảnh mà còn là một tác phẩm nghệ thuật sống, đòi hỏi sự kiên nhẫn, kỹ thuật và con mắt thẩm mỹ của người nghệ nhân. Giá trị của một cây bonsai có thể lên đến hàng trăm triệu, thậm chí hàng tỷ đồng, phụ thuộc vào nhiều yếu tố phức tạp. Vậy điều gì đã làm nên sức hút và giá trị vượt thời gian của những cây cảnh thu nhỏ này?
Yếu tố đầu tiên và dễ nhận thấy nhất làm nên giá trị của bonsai chính là tuổi đời của cây. Một cây bonsai càng lâu năm, càng tích lũy được nhiều giá trị. Những cây đã trải qua hàng chục, thậm chí hàng trăm năm, được chăm sóc qua nhiều thế hệ nghệ nhân, không chỉ mang vẻ đẹp của thời gian mà còn chứa đựng một câu chuyện lịch sử. Sự trường tồn của cây là minh chứng cho sự bền bỉ của tự nhiên và tài năng, tâm huyết của con người. Hơn nữa, những cây bonsai có nguồn gốc rõ ràng, từng thuộc sở hữu của các nghệ nhân nổi tiếng hay đạt giải cao trong các triển lãm uy tín, thường có giá trị đặc biệt bởi yếu tố lịch sử và danh tiếng đi kèm.
 |
| Cây sanh cổ Nam Điền dáng độc 60 năm tuổi từng được HTX Hoa và Cây cảnh Thăng Long, huyện Đan Phượng, TP. Hà Nội rao bán giá 350 triệu đồng hồi cuối năm 2023. Ảnh: Phúc Thịnh. |
Giá trị thẩm mỹ của bonsai nằm ở hình dáng và phong cách độc đáo của nó. Một cây bonsai được đánh giá cao phải có thân, cành, rễ được tạo hình cân đối, hài hòa và tuân thủ các nguyên tắc nghệ thuật bonsai truyền thống như dáng trực, dáng hoành, dáng thác đổ, hay dáng văn nhân. Mỗi chi tiết nhỏ từ việc uốn nắn thân cây, tỉa cành lá cho đến tạo hình bộ rễ đều phải được thực hiện tỉ mỉ, khéo léo để tạo nên một tổng thể sống động và tự nhiên. Kỹ thuật cao siêu của nghệ nhân có thể biến một cây bình thường thành một tác phẩm điêu khắc sống, nơi vẻ đẹp tự nhiên và sự sáng tạo của con người hòa quyện.
Một cây bonsai có giá trị trước hết phải là một cây khỏe mạnh. Sức khỏe và sự phát triển ổn định của cây là nền tảng để duy trì vẻ đẹp và sự trường tồn của tác phẩm. Cây phải không sâu bệnh, lá xanh tốt, thân cành vững chắc và có khả năng sinh trưởng bền vững. Bên cạnh đó, tính độc bản của loài cây cũng góp phần làm tăng giá trị. Một số loài cây quý hiếm, khó tìm trong tự nhiên hoặc đòi hỏi kỹ thuật chăm sóc đặc biệt, khi được tạo tác thành bonsai sẽ có giá trị cao hơn hẳn.
 |
| Một cây bonsai có giá trị trước hết phải là một cây khỏe mạnh. Ảnh: Bonsai Empire. |
Thị trường bonsai Việt Nam và thế giới ghi nhận nhiều loại cây được ưa chuộng và có giá trị cao khi được tạo tác thành bonsai. Dưới đây là một số loại tiêu biểu.
Loại thông này nổi tiếng với vẻ ngoài mạnh mẽ, lá kim cứng cáp và khả năng thích nghi tốt với kỹ thuật bonsai, thường được dùng để tạo ra những tác phẩm uy nghi, trường tồn. Đặc trưng bởi vỏ cây sần sùi, thô ráp theo thời gian, thông đen Nhật Bản là biểu tượng của sự trường thọ và sức sống mãnh liệt. Do đó, chúng đặc biệt được ưa chuộng cho các dáng thế hùng vĩ, gợi cảm giác về cây cổ thụ đứng sừng sững giữa thiên nhiên khắc nghiệt.
Được yêu thích bởi lá xanh quanh năm, nhỏ gọn, dễ tạo hình và mang ý nghĩa phong thủy tốt lành, tùng la hán là lựa chọn hàng đầu cho nhiều tác phẩm bonsai cổ thụ. Loài cây này có khả năng sống lâu năm, phát triển chậm nhưng ổn định, cho phép các nghệ nhân có đủ thời gian để tạo tác nên những dáng thế phức tạp và tinh xảo. Sự kết hợp giữa vẻ mềm mại của lá và sự vững chãi của thân cành tạo nên sức hút đặc biệt cho tùng la hán trong nghệ thuật bonsai.
Phổ biến rộng rãi tại Việt Nam, cây sanh có sức sống mãnh liệt, khả năng chịu đựng tốt các điều kiện khắc nghiệt và đặc biệt là bộ rễ phát triển mạnh mẽ, xù xì, dễ dàng tạo hình. Điều này cho phép nghệ nhân tạo ra những tác phẩm với bộ rễ độc đáo, bám đá hoặc buông rủ ấn tượng, mang lại vẻ cổ kính, hoang sơ. Hơn nữa, sanh cũng rất dễ nảy chồi, giúp việc cắt tỉa và tạo dáng trở nên linh hoạt hơn.
 |
| Tuổi đời, nghệ thuật tạo hình, sức khỏe của cây và tính độc bản làm nên giá trị của những kiệt tác cây cảnh. Ảnh: Plant Craft Diy. |
Là một trong những loại cây bản địa được ưa chuộng hàng đầu tại Việt Nam để làm bonsai. Linh sam nổi bật với những chùm hoa tím li ti đặc trưng, thân cây già cỗi nhanh chóng và lớp vỏ sần sùi đầy ấn tượng, tạo cảm giác về một cây cổ thụ dù kích thước nhỏ. Chính khả năng phát triển mạnh mẽ ở vùng nhiệt đới và vẻ đẹp đặc trưng của hoa và thân đã giúp linh sam trở thành nguyên liệu quý giá cho nhiều tác phẩm bonsai giá trị cao.
Các loại phong Nhật Bản nổi bật với lá đổi màu tuyệt đẹp vào mùa thu, từ xanh sang vàng rực rỡ, cam cháy hoặc đỏ thẫm, mang lại giá trị thẩm mỹ cao và được giới mộ điệu săn đón. Với cấu trúc cành nhánh mảnh mai, thanh thoát và khả năng tạo tán lá dày dặn, phong là lựa chọn lý tưởng cho những ai yêu thích vẻ đẹp lãng mạn, tinh tế và sự biến đổi của thiên nhiên qua các mùa. Tuy nhiên, chúng đòi hỏi kỹ thuật chăm sóc tỉ mỉ hơn để giữ được màu sắc và sức khỏe tốt.
