Nếu những cây tùng, cây sanh hay cây si từ lâu đã trở thành biểu tượng của giới chơi cây cảnh, thì trong vài năm trở lại đây, cây duối lại âm thầm chiếm một chỗ đứng đặc biệt. Không khoe sắc rực rỡ, cũng chẳng vươn bóng quá lớn, duối thu hút người ta bằng dáng vẻ mộc mạc, cổ kính như một “cổ thụ thu nhỏ”, cùng sức sống bền bỉ đáng kinh ngạc. Nhiều người tin rằng, nếu trong nhà có một cây duối, gia chủ “không giàu thì cũng sang”, bởi đây là loài cây mang ý nghĩa phong thủy sâu sắc.
 |
Cây duối, tên khoa học Streblus asper Lour., thuộc họ Dâu tằm, là loài cây phổ biến ở vùng nhiệt đới châu Á. Từ Ấn Độ, Myanmar, Thái Lan, Campuchia cho đến Việt Nam và một phần Trung Quốc, duối đều tìm thấy môi trường sống thích hợp. Ở nước ta, hình ảnh cây duối gắn liền với ký ức làng quê: những hàng rào xanh mướt bao quanh ngôi nhà, vừa chắn gió vừa tạo nên sự yên bình.
Một cây duối trưởng thành thường cao từ bốn đến năm mét, thân màu xám nâu, vỏ sần sùi và khi cắt sẽ tiết ra mủ trắng. Lá cây nhỏ, mọc so le, cứng và viền răng cưa, quanh năm xanh đậm. Duối là loài đơn tính khác gốc, tức là trên mỗi cây chỉ có hoa đực màu vàng hoặc hoa cái màu lục, mọc đơn lẻ hoặc thành từng cụm nhỏ.
Điểm khiến nhiều người thích thú chính là quả duối. Quả chỉ nhỏ bằng đầu ngón tay út, khi chín chuyển sang màu vàng và có vị ngọt thanh, gợi nhớ hương vị quê nhà. Vào những năm 80–90, quả duối được bán khá phổ biến ở chợ vùng núi phía Bắc với giá chỉ khoảng 20.000 – 25.000 đồng mỗi kg. Ngày nay, loại quả này trở nên hiếm hoi đến mức người ta ví như “lộc trời” – có tiền cũng khó mua được.
 |
Không chỉ sở hữu dáng vẻ đẹp mắt, cây duối còn chứa đựng nhiều giá trị y học đáng quý. Các công trình nghiên cứu hiện đại cho thấy trong thành phần của cây có nhiều hoạt chất sinh học như axit oleanolic, β-sitosterol, glycosid hỗ trợ tim và strebloside. Những hợp chất này mang lại khả năng kháng khuẩn, chống viêm, hỗ trợ bảo vệ tim mạch và thậm chí có tiềm năng ức chế tế bào ung thư.
Đặc biệt, chiết xuất từ vỏ và lá duối được chứng minh có khả năng tiêu diệt vi khuẩn gây viêm xoang, viêm mũi mà không làm ảnh hưởng tới vi sinh vật có lợi – điều hiếm thấy ở nhiều loại cây dược liệu. Bên cạnh đó, duối còn có tác dụng chống dị ứng, làm giảm phản ứng viêm, hỗ trợ điều trị sốt rét, giúp làm dịu các bệnh ngoài da và cải thiện tình trạng đau nhức xương khớp. Người xưa còn tận dụng cành duối để làm tăm xỉa răng hoặc bàn chải tự nhiên, giữ gìn sức khỏe răng miệng.
Trong Đông y, lá duối thường được nấu nước uống để thanh nhiệt hoặc ngâm rượu nhằm bồi bổ cơ thể. Với tất cả những công dụng này, duối xứng đáng được gọi là một “kho dược liệu” giữa đời thường.
 |
Ngày trước, cây duối đơn giản chỉ là hàng rào bảo vệ ngôi nhà. Thân cây đan xen, bền chắc và tán lá rậm rạp khiến nó trở thành lựa chọn tự nhiên của người dân. Thế nhưng, cùng với sự phát triển của nghệ thuật bonsai, duối đã bước lên một vị thế mới.
Những thân duối già nua, gân guốc, uốn lượn tự nhiên kết hợp với tán lá xanh mướt đã trở thành “nguyên liệu” hoàn hảo cho các nghệ nhân tạo hình. Duối có thể mang nhiều thế khác nhau: trực hiên ngang, huyền đổ mềm mại, bay phóng khoáng hay dáng lão trầm mặc. Mỗi thế đều ẩn chứa một câu chuyện, nhưng tựu chung là biểu hiện của sức sống, sự bền bỉ và tinh thần vượt qua gian khó.
Một cây duối bonsai đẹp, được chăm sóc và tạo dáng khéo léo, có thể được định giá từ vài triệu đồng đến hàng trăm triệu, tùy vào tuổi cây, thế dáng và độ hiếm.
Trong quan niệm phong thủy, duối mang nhiều ý nghĩa tích cực. Đây là loài cây tượng trưng cho sự trường thọ, sức khỏe dồi dào và tài lộc hanh thông. Việc trồng duối trong khuôn viên nhà hoặc nơi làm việc được cho là giúp kích hoạt nguồn năng lượng tốt, thu hút may mắn, thuận lợi trong công việc cũng như cuộc sống.
Ngoài ra, dân gian còn tin rằng duối có khả năng xua đuổi tà khí, bảo vệ gia đạo và tạo cảm giác bình yên cho không gian sống. Cây khỏe mạnh còn giúp cân bằng năng lượng trong nhà, mang đến sự an yên và sinh khí mới mẻ. Với người mệnh Mộc, duối giúp tăng cường nguồn năng lượng vốn có; còn với mệnh Hỏa, cây lại mang đến sự tương sinh, hỗ trợ con đường công danh.
Duối có thể đặt ở nhiều vị trí khác nhau, tùy vào kích thước và mục đích sử dụng. Một cây bonsai lớn đặt trước nhà hay trong sân không chỉ tạo điểm nhấn mà còn được xem là “bảo bối” phong thủy. Những cây tầm trung đặt ở ban công hướng Đông hoặc Đông Nam sẽ đón được ánh nắng sớm, giúp cây luôn xanh tốt.
Với cây duối mini, nhiều người lựa chọn đặt trong phòng khách, sảnh hoặc phòng làm việc để lọc không khí và tạo không gian thư thái. Dù đặt ở đâu, yếu tố quan trọng là đảm bảo cây nhận đủ ánh sáng, tránh đặt lâu ở nơi tối tăm khiến sức sống suy giảm.
Duối có thể được nhân giống bằng gieo hạt, giâm cành hoặc chiết cành. Trong ba phương pháp này, chiết cành được ưa chuộng hơn cả bởi vừa giữ nguyên dáng đẹp của cây mẹ vừa giúp cây con phát triển nhanh. Khi chiết, người trồng thường chọn cành bánh tẻ khỏe mạnh, khoanh vỏ dài khoảng hai đến ba centimet, cạo sạch phần tượng tầng, rồi quấn hỗn hợp giá thể gồm xơ dừa và đất mùn, bọc nilon giữ ẩm. Sau khoảng hai đến ba tháng, khi rễ mọc nhiều, có thể cắt đem trồng.
Mùa xuân là thời điểm lý tưởng để trồng hoặc thay chậu cho cây duối, nhờ thời tiết mát mẻ và độ ẩm cao giúp cây dễ bén rễ.
 |
Đất trồng cho duối nên là đất tơi xốp, thoát nước tốt. Người trồng thường phối trộn đất thịt pha cát với xơ dừa, trấu hun và phân chuồng hoai mục, bổ sung thêm phân hữu cơ vi sinh để tăng dưỡng chất.
Duối ưa sáng mạnh, cần ít nhất bốn đến sáu giờ nắng mỗi ngày. Nếu trồng trong nhà, thỉnh thoảng cần đưa cây ra ngoài để tắm nắng. Cây ưa ẩm, nên giữ độ ẩm đều, tưới vào sáng sớm hoặc chiều mát, nhưng phải tránh để đất ngập nước.
Về phân bón, mỗi tháng bón một lần phân hữu cơ hoặc NPK loãng. Khi cây đã ổn định, có thể giãn khoảng cách bón xuống hai đến ba tháng một lần. Việc cắt tỉa và tạo dáng thường tiến hành vào cuối xuân – đầu hè, khi cây thay lá. Lúc này, nên loại bỏ lá già, cành yếu để cây thông thoáng, đồng thời uốn nắn cành khi còn non để dễ định hình.
Cây duối hội tụ nhiều giá trị: từ thẩm mỹ, dược liệu cho đến phong thủy. Từ một loại cây bình dị của hàng rào quê, duối đã trở thành tác phẩm nghệ thuật trong thế giới bonsai, được nhiều người yêu thích và sẵn sàng trả giá cao để sở hữu. Nếu bạn tìm kiếm một loài cây vừa đẹp, vừa dễ chăm sóc, lại mang ý nghĩa tốt lành, duối chắc chắn là lựa chọn đáng cân nhắc.
