Theo lời nghệ nhân Nông Thị Kính (làng Dìa Trên, xã Quảng Uyên, tỉnh Cao Bằng), người có hơn 36 năm gắn bó với nghề, làm giấy bản không đơn giản là công việc thủ công, mà còn là một phần trong đời sống tinh thần của người Nùng. Theo bà, mỗi tờ giấy là sự kết tinh của tri thức, tín ngưỡng và tình cảm cộng đồng.
Nguyên liệu làm giấy là vỏ cây dó, được lột bỏ lớp vỏ đen, chỉ giữ phần trắng bên trong rồi ngâm mềm trong nước. Sau đó, người thợ trộn với vôi, ninh dừ trong vài giờ rồi tiếp tục ngâm trong suối khoảng nửa ngày để sợi dó trở nên dẻo dai.
 |
| Bà Kính cho rằng làm giấy bản không chỉ là một nghề mưu sinh mà còn là nét văn hóa gắn liền với đời sống của người Nùng. Mỗi tờ giấy là kết tinh của tri thức, tín ngưỡng và tình cảm cộng đồng được gìn giữ qua nhiều thế hệ. |
Phần vỏ được đập nhuyễn bằng chày gỗ trong gần một giờ – công đoạn đòi hỏi sức bền và sự khéo léo. Khi bột giấy đạt độ nhuyễn, người thợ hòa tan trong máng nước, trộn với keo tự nhiên, rồi khéo léo seo từng tờ giấy trên khung gỗ. Dưới ánh nắng vùng cao, từng tờ giấy trắng ngà dần khô lại, mang theo hương núi rừng và công sức của người làm nghề.
Bà Kính kể, từ nhỏ bà đã thấy ông bà, cha mẹ miệt mài bên khung giấy. Giấy bản được dùng trong lễ cúng, tết, viết chữ, làm vàng mã, hoặc ghi chép những điều thiêng liêng của bản làng. Mỗi tờ giấy, dù mỏng hay dày, đều phải bền, mịn và trắng tự nhiên.
Dù đời sống đã nhiều đổi thay, người dân Dìa Trên vẫn gìn giữ nghề cũ. Hiện nay, chỉ còn vài hộ làm thường xuyên, trong đó bà Nông Thị Kính là một trong những người hiếm hoi vẫn gắn bó quanh năm. Bà không chỉ làm để mưu sinh mà còn để truyền lại nghề cho thế hệ trẻ.
Tại Hội chợ Mùa thu Cao Bằng năm 2025, gian hàng của bà Kính thu hút đông đảo du khách trong và ngoài tỉnh. Những tấm giấy bản mộc mạc, màu trắng ngà tự nhiên được bà giới thiệu với niềm tự hào: “Giấy bản là linh hồn của người Nùng. Chừng nào còn người yêu văn hóa truyền thống, nghề này vẫn còn chỗ đứng.”
Để thích nghi với thị trường, người dân Dìa Trên đã sáng tạo thêm nhiều sản phẩm thủ công mới từ giấy bản như sổ tay, tranh vẽ, thư pháp, quạt giấy, túi và hoa trang trí… Du khách, đặc biệt là khách nước ngoài, yêu thích bởi vẻ đẹp mộc mạc, tự nhiên và thân thiện môi trường của sản phẩm.
Ngày nay, làng Dìa Trên không chỉ là nơi làm ra tờ giấy phục vụ nhu cầu tín ngưỡng, mà còn là điểm đến trải nghiệm văn hóa hấp dẫn. Du khách có thể tận mắt chứng kiến quy trình làm giấy, từ khâu ngâm vỏ, giã bột đến phơi khô, thậm chí tự tay thực hiện từng công đoạn. Giữa không gian yên bình, tiếng chày giã giấy vang lên đều đặn, mang lại cảm giác như thời gian đang chậm lại.
“Nghề này không giàu, nhưng giúp tôi thấy mình có ích,” bà Kính nói. “Mỗi khi làm ra tờ giấy đẹp, tôi thấy như ông bà, cha mẹ vẫn đang dõi theo, ủng hộ.”
Từ đôi bàn tay và tấm lòng của những người như bà Kính, nghề làm giấy bản của người Nùng ở Dìa Trên vẫn bền bỉ tồn tại, trở thành biểu tượng của tinh thần lao động và niềm tự hào dân tộc. Giữa dòng chảy hiện đại, mỗi tờ giấy bản không chỉ là sản phẩm thủ công, mà là linh hồn của văn hóa Nùng, góp phần làm phong phú thêm bức tranh làng nghề Việt Nam.
