 |
| Gà chín cựa hay còn gọi là gà nhiều cựa, là loài gà có thật ở Xuân Sơn (Phú Thọ). Ảnh: VNN |
Gà chín cựa – hay gà nhiều cựa – là giống gà bản địa có nguồn gốc từ gà rừng, được người Dao và người Mường thuần dưỡng từ lâu đời. Chúng sinh sống và phát triển trong điều kiện tự nhiên của vùng núi đá vôi, rừng nguyên sinh, nhờ đó giữ được nhiều đặc tính hoang dã, khỏe mạnh và thích nghi tốt.
 |
| Đặc điểm nổi bật của giống gà này là đôi chân có nhiều cựa. Khi mới nở, mỗi chân thường đã có ba cựa, tổng cộng sáu cựa. Quá trình trưởng thành có thể mọc thêm cựa mới, một số cá thể hiếm có tới chín cựa – biểu tượng của sự quý hiếm và độc đáo. |
Ngoài đôi chân đặc biệt, gà chín cựa còn có tướng mạo hiên ngang: bộ lông ngũ sắc óng ả, mào đỏ tươi, ngực nở, đuôi cong vút như cầu vồng, mắt sáng và tính cách nhanh nhẹn, hiếu chiến.
 |
Sở dĩ gà có đủ 9 cựa được các đại gia săn lùng trong dịp Tết Nguyên đán là bởi giống gà này gắn với truyền thuyết xưa kia, mang ý nghĩa tâm linh, nhắc nhớ mọi người về gốc gác con Lạc cháu Hồng, biết ơn nguồn cội. Thêm nữa, người xưa thường quan niệm, đồ cúng lễ thì chọn số 9 là số lẻ đẹp nhất, tượng trưng cho sự vĩnh cửu, may mắn, tài lộc. Ảnh: NĐT |
Thịt gà chín cựa có màu nâu sẫm, kết cấu săn chắc, dai nhưng giòn và ngọt thịt. Hàm lượng protein trong thịt cao, ít mỡ, chứa nhiều axit amin thiết yếu, vitamin nhóm B, kẽm, sắt và canxi. Nhờ chăn thả tự nhiên và tự kiếm mồi, thịt gà có hương thơm đậm, không bị bở hay xơ. Đây là loại thực phẩm giàu dinh dưỡng, phù hợp cho người cần chế độ ăn lành mạnh, người hồi phục sau bệnh hoặc vận động viên.
Đặc biệt, gà nuôi càng lâu, thịt càng thơm ngon và giá trị dinh dưỡng càng cao do cơ bắp phát triển chậm rãi trong môi trường vận động nhiều.
 |
| Đền Hùng nằm trên đỉnh núi Nghĩa Lĩnh - Phú Thọ, mảnh đất nổi danh cùng truyền thuyết voi chín ngà, gà chín cựa, ngựa chín hồng mao. Ảnh: Báo Phú Thọ |
Trong văn hóa dân gian, gà chín cựa gắn liền với hình ảnh lễ vật tiến vua, biểu tượng của sự sung túc và may mắn. Nhiều gia đình ở miền Bắc coi việc dâng gà chín cựa trong dịp lễ Tết là cách thể hiện sự tôn kính với tổ tiên và cầu mong một năm thuận lợi.
Đối với đồng bào dân tộc Dao và Mường, giống gà này không chỉ là nguồn thực phẩm mà còn là di sản văn hóa. Các câu chuyện truyền miệng, nghi lễ và hội làng đều coi gà chín cựa như một biểu tượng linh thiêng.
 |
| Gà nuôi càng lâu, thịt càng thơm ngon và giá trị dinh dưỡng càng cao do cơ bắp phát triển chậm rãi trong môi trường vận động nhiều. |
Giá gà chín cựa phổ biến hiện nay khoảng 300.000–350.000 đồng/kg, tương đương 1–1,5 triệu đồng/con loại thường. Riêng những cá thể đủ 8–9 cựa rất khan hiếm, có thể được trả giá từ vài chục triệu đến hàng chục triệu đồng mỗi con. Dịp cận Tết, nhu cầu tăng mạnh, nhiều hộ nuôi không đủ cung ứng.
 |
| Nỗ lực bảo tồn giống gà chín cựa không chỉ mang lại lợi ích kinh tế cho người dân mà còn góp phần gìn giữ một phần bản sắc văn hóa và di sản sinh học của vùng đất tổ Phú Thọ. |
Gà chín cựa đã được đưa vào danh mục nguồn gen vật nuôi quý hiếm cần bảo tồn. Các địa phương như Tân Sơn, Xuân Sơn đã xây dựng mô hình hợp tác xã, áp dụng phương pháp nhân giống chọn lọc để duy trì tỷ lệ cá thể nhiều cựa. Bên cạnh đó, việc nuôi thả bán hoang dã và áp dụng quy trình hữu cơ giúp giống gà này duy trì chất lượng thịt, khả năng kháng bệnh và sự đa dạng di truyền.
