Chuối vốn là loại cây dễ trồng, có thể nói cả 34 tỉnh, thành phố, từ Lũng Cú đến mũi Cà Mau đều có thể trồng được chuối. Thế nhưng, sau khi thu hoạch quả, thân cây chuối thường bị bỏ lại trên đồng, để phân hủy tự nhiên hoặc tận dụng chút ít làm thức ăn chăn nuôi. Ít ai nghĩ rằng chính phần thân tưởng chừng vô giá trị ấy lại chứa đựng nguồn cellulose quý, có thể tạo thành những sợi libe bền chắc, chống mục, nhẹ, thoáng và có giá trị kinh tế cao. Khi dự án “Sợi chuối – Cơ hội kinh tế – Giải pháp cho môi trường” do BMZ tài trợ thông qua Helvetas Đức và CRED triển khai, các hợp tác xã tại Sơn La, Lào Cai và Phú Thọ đã bắt đầu tiếp cận với hướng đi mới: biến phụ phẩm thành nguồn thu nhập bền vững. Chính lúc đó, Musa Pacta xuất hiện như mảnh ghép quan trọng nhất, giữ vai trò chuyển giao công nghệ, cung cấp máy móc, huấn luyện kỹ thuật và bao tiêu sản phẩm để đảm bảo chuỗi giá trị vận hành trơn tru.
 |
| Chuối vốn là loại cây dễ trồng, phù hợp với khí hậu và thổ nhưỡng của các tỉnh trung du – miền núi phía Bắc. - (Ảnh: Musa Pacta) |
Mỗi hợp tác xã được hỗ trợ 7 máy tuốt, 1 máy bổ và 1 máy ép với công suất 7–10 tấn thân chuối mỗi ngày. Từ đây, hàng trăm phụ nữ trung niên ở vùng cao – những người vốn rất khó tìm việc – có cơ hội làm nghề bện sợi, xoắn sợi và đan lát thủ công từ chính nguyên liệu quê mình. Thu nhập 3 triệu đồng cho mỗi tấn thân chuối, cộng thêm giá trị gia tăng từ các sản phẩm thủ công, đã biến cây chuối từ loại nông sản chỉ trông vào quả thành cây kinh tế có khả năng tạo hai nguồn thu song song. Bã chuối và nước ép sau tách sợi được ủ men thành phân vi sinh, tiếp tục quay trở lại ruộng đồng theo đúng tinh thần “zero waste” mà Musa Pacta theo đuổi. Mô hình khép kín ấy nhanh chóng được các địa phương khác quan tâm, mở ra hy vọng nhân rộng chuỗi giá trị xanh này trên quy mô lớn hơn.
Đằng sau hành trình ấy là tầm nhìn của anh Bùi Khánh Dũng – người nhiều năm làm việc tại Nhật Bản, nơi sợi chuối đã trở thành nguyên liệu truyền thống cho những bộ kimono có giá trị hàng chục triệu đồng. Nhận thấy Việt Nam sở hữu diện tích trồng chuối hơn 150.000 ha với sản lượng vượt 2 triệu tấn mỗi năm, anh Dũng quyết tâm trở về nước và khởi nghiệp từ chính loài cây quen thuộc. Không có xưởng cơ khí nào nhận chế tạo theo đơn hàng nhỏ, anh tự mở xưởng GMF, tự thiết kế máy tách sợi và tự hoàn thiện từng chi tiết kỹ thuật qua hàng chục lần thử nghiệm. Sáu tháng ròng rã giữa “mùi dầu máy và những lần thử - sai – bỏ” cuối cùng cho ra đời chiếc máy tách sợi chuối vận hành ở tốc độ 1.400 vòng/phút, dùng dao chữ U bo tròn để đánh tan phần thịt và giữ lại phần sợi nguyên vẹn. Bằng độc quyền sáng chế được Cục Sở hữu trí tuệ cấp vào 4/2022 ghi nhận công trình ấy như một bước tiến mang dấu ấn Việt Nam trong ngành vật liệu xanh.
 |
| Anh Bùi Khánh Dũng, Giám đốc công ty Musa Pacta và những sản phẩm từ sợi chuối. (Ảnh: DNHN) |
Từ nhà xưởng nhỏ, Musa Pacta dần trở thành doanh nghiệp tiên phong trong sản xuất sợi chuối và các sản phẩm từ thân chuối, phát triển theo chiến lược “kiềng ba chân”: Tạo sinh kế - Công nghiệp hóa - Tối ưu hóa. Công ty liên kết nông dân, cung cấp máy tách sợi theo hình thức trả chậm, bao tiêu đầu ra, đào tạo nghề thủ công cho phụ nữ và mở rộng vùng trồng theo hướng hữu cơ. Không chỉ tạo ra sợi để làm túi, thảm, dép, đèn, bàn ghế, giỏ và hàng trang trí, Musa Pacta còn tận dụng bã chuối làm thức ăn gia súc, làm phân hữu cơ, làm giấy đèn lồng; tận dụng nước ép thân chuối để tạo dung dịch dinh dưỡng tưới cây. Từ trái chuối, công ty nghiên cứu sản xuất bột chuối sấy phun – lần đầu tiên xuất hiện tại Việt Nam – và bột chuối sấy nghiền để xuất khẩu với nhu cầu tiêu thụ lớn. Những sản phẩm giá trị cao như miến củ chuối hay trà hoa chuối cũng đang được nghiên cứu, mở ra hướng đi mới cho ngành chế biến sâu.
 |
| Máy tách sợi chuối do anh Dũng chế tạo - (Ảnh: Musa Pacta) |
Không dừng lại ở quy mô hộ gia đình, Musa Pacta đã làm thủ tục xây dựng hai nhà máy lớn bông vải sợi chuối và tinh bột chuối tại Lào Cai và Thanh Hóa với diện tích 10 ha và 7,5 ha, vốn đầu tư hàng trăm tỷ đồng. Khi vận hành, mỗi nhà máy có thể tiêu thụ 4.000–5.000 tấn quả chuối và hơn 10.000 tấn thân chuối mỗi tháng, tạo ra hàng nghìn tấn bột và sợi đáp ứng yêu cầu xuất khẩu. Con đường công nghiệp hóa chuỗi giá trị từ cây chuối đang từng bước định hình, hướng tới việc giải quyết bài toán “được mùa mất giá” và nâng cao vị thế nông sản Việt Nam trong thị trường quốc tế.
 |
| Nhờ định hướng phát triển bền vững, sản phẩm của Musa Pacta đã có mặt tại Anh, Mỹ, Đức, Nhật Bản, Pháp, Canada, Ý và nhiều nước châu Âu, châu Á .- (Ảnh: Musa Pacta) |
Liên kết với người dân là nền tảng vận hành mô hình của Musa Pacta. Tại các hợp tác xã như Khai Thái (Hà Nội), việc tận dụng thân chuối đã tạo ra sự thay đổi mạnh mẽ trong đời sống xã viên. Người dân vui mừng vì mỗi bộ phận của cây chuối đều có thể chuyển hóa thành giá trị: 1 tấn thân chuối cho được 10 kg sợi, 300 lít nước, 150 kg bã và tất cả đều trở thành sản phẩm hoặc nguyên liệu tái sử dụng. HTX Khai Thái hiện tạo việc làm cho gần 60 người với thu nhập trung bình 4,5 triệu đồng/tháng, nhiều cụ già hơn 80 tuổi vẫn kiếm thêm được thu nhập từ việc phơi sợi, quay sợi hay nhặt sợi vụn. Musa Pacta cũng phối hợp xây dựng vùng trồng hữu cơ tại Lào Cai và Tuyên Quang, đồng thời cung cấp 40.000–50.000 cây giống chuối mỗi tháng cho nông dân mở rộng diện tích canh tác.
 |
Trong thời đại mà mọi người ngày càng quan tâm đến sức khỏe, bột chuối xanh chứa nhiều thành phần dinh dưỡng tốt cho sức khỏe, đặc biệt là tinh bột kháng. - (Ảnh: Musa Pacta) |
Nhờ định hướng phát triển bền vững, sản phẩm của Musa Pacta đã có mặt tại Anh, Mỹ, Đức, Nhật Bản, Pháp, Canada, Ý và nhiều nước châu Âu, châu Á. Bộ đèn sợi chuối “Song hỷ lâm môn” đạt giải Nhì Cuộc thi thiết kế thủ công mỹ nghệ Hà Nội 2023 là minh chứng rõ rệt cho sức hấp dẫn của vật liệu xanh mang hồn Việt. Sợi chuối từ Musa Pacta đang đi từ những cánh đồng miền núi, qua bàn tay người thợ và bước vào các thị trường khó tính bậc nhất thế giới.
Hành trình này cho thấy khi tư duy thay đổi, thứ bị xem là phế phẩm có thể trở thành tài nguyên; khi tri thức và sáng tạo được khơi dậy, cây chuối – người bạn thân thiết của nông thôn Việt Nam – có thể đi xa hơn rất nhiều so với chính hình dung của chúng ta. Musa Pacta không chỉ làm kinh tế, mà đang góp phần định nghĩa lại tương lai bền vững cho nông nghiệp Việt Nam: một tương lai mà sinh kế xanh, kinh tế tuần hoàn và sáng chế nội địa hòa quyện, tạo nên giá trị mới ngay từ những điều giản dị nhất của đời sống nhà nông.
