Con đường đất đỏ dẫn vào rẫy rộng 7 ha của ông Nguyễn Văn Hưng (thôn 6, xã Chư Prông, tỉnh Gia Lai quanh co, trơn trượt, đến cuối đường là ngôi nhà cấp bốn cũ kỹ – nơi chất đầy cổ vật. Trước sân, đá tảng, ché, ghè nằm ngổn ngang dưới bóng cây đa. “Trong nhà hết chỗ rồi nên tôi phải để tạm ngoài này. Sau này nếu có bảo tàng, tôi sẽ bày biện đàng hoàng hơn”, ông cười hiền.
Bên trong căn nhà rộng hơn 50 m², lối đi hẹp chỉ vừa đủ cho một người lách qua bởi xung quanh ken đặc những món đồ xưa. Ông Hưng không thể nhớ nổi số lượng hiện vật mình sở hữu, chỉ biết đang cất giữ 12 bộ cồng chiêng, 3 bộ đàn đá, hàng trăm chiếc ché, ghè cùng nhiều hiện vật có giá trị khác. Ngôi nhà từ lâu không còn là chỗ ở của gia đình; vợ và hai con gái ông phải chuyển sang một căn khác cách đó khoảng 100 m, nhường toàn bộ không gian cho bộ sưu tập.
 |
| Ông Nguyễn Văn Hưng (bên trái) giới thiệu với công chức Phòng Văn hóa - Xã hội xã Chư Prông, tỉnh Gia Lai về cổ vật là một cặp ché vợ chồng. Ảnh: P.D |
Sinh ra ở Hưng Yên, năm 1997 ông Hưng vào Gia Lai lập nghiệp. Cơ duyên đến khi ông cùng bạn bè đào hố ép xanh cho cà phê và phát hiện một chiếc rìu đá. Cảm giác đây không phải vật bình thường đã thôi thúc ông bắt đầu hành trình sưu tầm.
Ban đầu chỉ là vài món nhỏ, nhưng càng đi, ông càng say mê. Có lúc ông rong ruổi nhiều ngày chỉ để đổi lấy một chiếc ghè hay vài viên đá lạ. Hết tiền, ông vay mượn người thân rồi lại tiếp tục. Vợ ông, bà Hà Thị Thủy, nhớ lại: “Năm 2003, tôi dành dụm được 8 triệu đồng, một số tiền rất lớn với nông dân lúc ấy. Tưởng chồng mua để bán lại, ai ngờ ông đem mua một chiếc ghè cũ và từ đó cổ vật cứ đầy dần, kín cả nhà”.
 |
| Ông Hưng giới thiệu những mảnh đá – dấu tích của thời kỳ đồ đá. Ảnh: P.D. |
Theo ông Hưng, giá trị của hiện vật không chỉ nằm ở sự quý hiếm, mà còn ở mối duyên với chủ cũ. Nhiều chiếc chiêng, ché trước khi đổi chủ đều được làm lễ khấn thần linh. “Khi nhận về, tôi coi đó như trách nhiệm phải gìn giữ”, ông nói.
Trong bộ sưu tập, ông đặc biệt nâng niu cặp ché có gắn đá mà ông tìm được từ hai ngôi làng khác nhau. Dù cách xa, chúng giống nhau từ chất đất, màu men đến tên gọi. Người xưa tin rằng đựng thịt trong ché thì lâu hỏng, còn ủ rượu thì càng ngon. “Có lẽ nhờ cái duyên mà tôi mới đưa chúng về thành cặp hoàn chỉnh”, ông chia sẻ.
Bị gán biệt danh “khùng”, “lập dị”, ông Hưng chỉ cười: “Quan trọng là việc mình làm có ích, để lại chút gì cho mai sau. Con người rồi cũng trở về cát bụi, chỉ có giá trị văn hóa là còn mãi”.
 |
| Những chiếc cồng chiêng cổ – thành quả sau nhiều năm sưu tầm của ông Hưng. Ảnh: P.D. |
Dù chỉ học hết lớp 7, ông Hưng có thể say sưa hàng giờ phân tích niên đại của từng chiếc rìu, búa đá, chiêng, ché hay đàn đá. “Đi nhiều, nhìn nhiều, chạm nhiều giúp tôi học thêm được nhiều điều từ dấu vết thời gian”, ông tự nhận mình là “người thầy tự học”.
Năm 2024, ông từng mang một phần hiện vật tham gia trưng bày tại Ngày hội Văn hóa các dân tộc tỉnh Gia Lai, gây ấn tượng mạnh với công chúng. Ông Trương Ngọc Tuấn, chuyên viên Phòng Văn hóa – Xã hội xã Chư Prông, đánh giá: “Đam mê của ông Hưng rất đáng quý. Nếu được bảo tồn và quảng bá, bộ sưu tập sẽ trở thành điểm nhấn du lịch văn hóa đặc sắc của địa phương”.
PGS.TS Nguyễn Khắc Sử – Hội Khảo cổ học Việt Nam – sau khi tận mắt chứng kiến bộ sưu tập đã xác định có nhiều hiện vật quý, trong đó có công cụ lao động của cư dân cách đây khoảng 4.000 năm, gắn với văn hóa Biển Hồ. Ông cho rằng: “Cần có sự hỗ trợ của ngành văn hóa để phân tích, phân loại và bảo quản. Nếu có thể, ông Hưng nên hiến tặng một phần cho bảo tàng địa phương để được gìn giữ lâu dài và phục vụ đông đảo công chúng”.
Ở tuổi 54, ông Hưng vẫn miệt mài với những chuyến đi. Trên mảnh đất rẫy của gia đình, ông ấp ủ kế hoạch xây dựng một bảo tàng kết hợp du lịch cộng đồng: dựng nhà rông, trồng rừng, làm nhà trên cây, tận dụng thác nước gần nhà để tạo không gian độc đáo. “Tôi muốn nơi này trở thành chốn để mọi người tìm về không gian xưa”, ông nói.
