Hành trình tâm linh nơi miền đất thiêng
Giữa miền quê trù phú ven sông Hồng thuộc xã Chí Hòa, huyện Hưng Hà, tỉnh Thái Bình, có một vùng đất thiêng liêng mang tên Vân Đài - nơi lưu giữ huyền thoại về công chúa Diệu Dung, con gái vua Trần Nhân Tông. Trong tâm thức dân gian, bà là người phụ nữ mang phẩm hạnh cao quý, trí tuệ uyên thâm và tấm lòng từ bi, luôn hết lòng vì dân. Được vua cha giao quản lĩnh việc sản xuất lương thực, bà đã góp phần đảm bảo quân lương cho cuộc kháng chiến chống giặc Nguyên Mông, đồng thời khai phá vùng Duyên Hà, Tiên Hưng, đắp đê chống lũ và cải thiện đời sống người dân.
 |
| Cả cuộc đời công chúa Diệu Dung gắn bó với mảnh đất Vân Ðài nên khi bà qua đời, mộ chí của bà được đặt tại làng, dân làng cũng lập đền thờ và tôn bà làm Thánh mẫu. |
Không chỉ để lại dấu ấn trong phát triển nông nghiệp, công chúa Diệu Dung còn truyền dạy kỹ thuật trồng trọt, canh tác bền vững cho người dân vùng chiêm trũng. Những giá trị tinh thần và đạo lý nhân văn của bà được gìn giữ qua bao thế hệ, kết tinh trong Miếu thờ công chúa Diệu Dung - nơi linh thiêng được người dân Vân Đài coi là máu thịt, là điểm tựa tâm linh và văn hóa của cả vùng Hưng Hà.
Một nét văn hóa đặc sắc gắn liền với truyền thuyết về công chúa Diệu Dung là tục giao chạ giữa hai làng Tam Đường và Vân Đài, có lịch sử hơn 700 năm. Vào rằm tháng Hai và rằm tháng Chín âm lịch hằng năm, hai làng tổ chức tế lễ, giao hiếu. Theo lệ cổ, tháng Hai làng em Vân Đài lên Tam Đường với 64 người tế lễ, tháng Chín làng chị Tam Đường xuống Vân Đài với 84 người, thể hiện sự gắn bó keo sơn giữa hai cộng đồng. Câu ca “Lệ làng tháng chín tháng hai, Tam Đường chị xuống, Vân Đài em lên” đã in sâu trong tiềm thức bao thế hệ. Dù trải qua nhiều cuộc chiến tranh và biến động, tình kết nghĩa vẫn được duy trì, hơn 700 năm nay, người dân 2 hai làng không lấy nhau. Điều này trở thành hình mẫu độc đáo về mối quan hệ cộng đồng và di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia.
Ngày nay, từ vùng đất chiêm trũng năm xưa, HTX hoa Sen Vân Đài (HTX Vân Đài) đã hồi sinh nơi đây thành một không gian nông nghiệp văn hóa tiêu biểu, phát triển mô hình trồng sen theo hướng sinh thái, canh tác tuần hoàn, bảo vệ môi trường. Những cánh đồng sen bạt ngàn tỏa hương thơm ngát không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế mà còn gắn với việc bảo vệ môi trường và tiêu chuẩn ESG - những giá trị của nông nghiệp bền vững trong kỷ nguyên mới. Sen Vân Đài trở thành biểu tượng của sự giao hòa giữa thiên nhiên, văn hóa và lịch sử, gợi nhắc phẩm hạnh cao quý và tinh thần vị dân của công chúa Diệu Dung.
Đến Vân Đài hôm nay, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng vẻ đẹp thanh khiết của sen mà còn được sống lại với huyền thoại thời Trần, được cảm nhận dòng chảy văn hóa tâm linh chảy mãi trong lòng người Hưng Hà. Chính sự kết hợp giữa giá trị truyền thống và mô hình nông nghiệp sinh thái hiện đại đang đưa Vân Đài trở thành điểm đến du lịch văn hóa - trải nghiệm hấp dẫn giữa đồng bằng châu thổ sông Hồng, một biểu tượng tiêu biểu cho nông nghiệp gắn với bảo tồn di sản và phát triển xanh bền vững.
 |
| PGS, TS Đặng Văn Đông (thứ 2 từ phải qua) đang hướng dẫn các thành viên HTX Tiến Phát (Hải Phòng) và Ông Lê Xuân Cảnh - Uỷ viên Ban Chấp hành Hội Sinh vật cảnh Việt Nam, Ban Bảo vệ, chăm sóc sức khỏe Trung ương (ngoài cùng bên phải) tham quan cánh đồng sen trước lối đi vào chùa Dương Mai. |
Hồi sinh đất trũng, đánh thức di sản: Kết nối và phát triển du lịch văn hóa Trần triều
Vân Đài từng là vùng đất bạc màu, sản xuất manh mún, nông dân sống lay lắt theo mùa. Chính nơi ấy, một hành trình chuyển mình đã bắt đầu với niềm tin và quyết tâm giữ gìn bản sắc văn hóa, đồng thời kiến tạo tương lai xanh.
Tiếp nối tinh thần khai phá của công chúa Diệu Dung, HTX Vân Đài được thành lập năm 2021, trong bối cảnh Thái Bình triển khai Nghị quyết 09 về chuyển đổi cơ cấu cây trồng. Không chọn cách làm ồ ạt, HTX Vân Đài chọn đi từng bước chắc chắn với chiến lược "3 giữ - 4 đổi": giữ con người, giữ đất đai, giữ văn hóa; đổi mới tư duy sản xuất, đổi mới cây trồng, đổi mới công nghệ và đổi mới cách quản trị hiện đại.
Không chỉ dựa vào kinh nghiệm dân gian, HTX Vân Đài đã nhận được sự đồng hành của PGS, TS Đặng Văn Đông - Ủy viên Ban Thường vụ Hội Sinh vật cảnh Việt Nam, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Rau quả, Chủ tịch Hội đồng biên tập tạp chí Việt Nam hương sắc. Với sự cố vấn khoa học bài bản, chỉ trong một thời gian ngắn, vùng đất chiêm trũng từng bị bỏ hoang đã lột xác trở thành một mô hình nông nghiệp kiểu mẫu.
HTX Vân Đài không chỉ cung cấp các cây giống và các sản phẩm từ cây sen mà còn hướng đến mô hình du lịch sinh thái mang đậm bản sắc văn hóa. Cánh đồng sen bao quanh miếu thờ công chúa Diệu Dung không chỉ là nơi sản xuất mà còn là không gian trải nghiệm, nơi du khách có thể thả mình giữa hương sen thơm ngát, lưu lại những khung hình đẹp đậm chất làng quê Bắc Bộ. Xa hơn, đó còn là câu chuyện về sự hồi sinh của một vùng đất, từ chiêm khô thành cánh đồng trù phú, từ nơi bị lãng quên thành điểm đến văn hóa - sinh thái đầy hứa hẹn bên dòng sông Hồng. “Hành trình hồi sinh vùng đất chiêm trũng” của HTX Vân Đài không chỉ là một dự án nông nghiệp đơn thuần mà là minh chứng sống động cho cách mà con người, với tri thức và khát vọng, có thể làm hồi sinh cả một vùng quê.
Mỗi bước chân đến Vân Đài hôm nay không chỉ là hành trình chiêm ngưỡng vẻ đẹp của hoa sen, mà còn là hành trình tìm lại những giá trị thiêng liêng gắn với cội nguồn dân tộc. Trong làn hương sen thoảng qua, người ta có thể cảm nhận được cả tinh thần kiên cường, trí tuệ và lòng nhân hậu của nhà Trần, được khơi dậy từ những di tích lịch sử nay đã hồi sinh trong hình hài mới – một hình hài của sự hòa quyện giữa văn hóa, sinh thái và tâm linh. Vân Đài không còn là một địa danh bị lãng quên trên bản đồ Thái Bình, mà đã thực sự trở thành một biểu tượng của sự kết nối – nơi đất nở hoa, người gieo mầm sáng tạo, và quá khứ sống dậy bằng những bước chân hiện tại.
Những gì HTX Vân Đài đã và đang làm chính là góp phần tạo nên một mô hình kiểu mẫu về phát triển du lịch văn hóa gắn với bảo tồn di sản nhà Trần – một hướng đi bền vững cho cả Thái Bình và các địa phương có tiềm năng tương tự.
