Không sở hữu vẻ ngoài bóng bẩy như cam, chanh, hay bưởi, thanh yên (còn gọi là thanh trà, thanh tiên, hay chanh yên) lại gây ấn tượng bởi lớp vỏ sần sùi, dày cộm và hương thơm nồng nàn đặc trưng. Tưởng chừng chỉ là loại quả dân dã ít giá trị, nhưng từ lâu trong y học cổ truyền lẫn nghiên cứu hiện đại, thanh yên được xem như một “kho dược liệu” tự nhiên với nhiều lợi ích bất ngờ cho sức khỏe và đời sống.
 |
Thanh yên chứa hàm lượng vitamin C cao, tương đương với chanh và cam, thậm chí có phần đậm đặc hơn do lớp vỏ dày giàu dưỡng chất. Vitamin C là chất chống oxy hóa mạnh mẽ, tham gia vào quá trình sản xuất bạch cầu, giúp cơ thể tăng khả năng đề kháng, ngăn ngừa cảm cúm và nhiều bệnh nhiễm trùng đường hô hấp.
Trong y học dân gian, người ta thường thái lát mỏng thanh yên, ngâm mật ong hoặc nấu với đường phèn để làm siro trị ho, cảm cúm cho cả người lớn và trẻ em. Đây là cách dùng phổ biến ở nhiều vùng nông thôn Việt Nam, tương tự như cách sử dụng quất (tắc) ngâm mật ong.
Không chỉ phần ruột quả, ngay cả lớp vỏ thanh yên cũng chứa nhiều chất xơ và tinh dầu quý. Chất xơ hòa tan giúp cải thiện nhu động ruột, hỗ trợ đường tiêu hóa hoạt động nhịp nhàng, ngăn ngừa táo bón và đầy bụng. Đồng thời, tinh dầu trong vỏ lại kích thích tiết dịch vị, giúp ăn ngon miệng và tiêu hóa tốt hơn.
Theo kinh nghiệm dân gian, một số gia đình thường dùng thanh yên để muối chua hoặc làm mứt, không chỉ bảo quản được lâu mà còn hỗ trợ tiêu hóa sau bữa ăn nhiều dầu mỡ.
Mùi hương tinh dầu thanh yên được nhiều nghiên cứu ghi nhận có tác dụng an thần, làm dịu thần kinh. Hít thở hương thơm tự nhiên từ loại quả này giúp cơ thể thư giãn, giảm căng thẳng, cải thiện tâm trạng và hỗ trợ giấc ngủ sâu.
Ở một số địa phương, người ta thường phơi vỏ thanh yên khô, bỏ vào túi vải nhỏ để treo trong phòng ngủ hoặc để trong tủ quần áo, vừa tạo hương thơm tự nhiên vừa chống côn trùng. Trà vỏ thanh yên cũng được ưa chuộng như một loại đồ uống giúp thanh lọc cơ thể, giải nhiệt và làm dịu tinh thần.
Thanh yên giàu flavonoid và limonene – những hợp chất chống viêm mạnh mẽ. Các nghiên cứu khoa học cho thấy flavonoid có khả năng giảm sưng, làm dịu đau nhức và hỗ trợ phòng ngừa các bệnh viêm mãn tính.
Nhờ đặc tính này, thanh yên thường được dùng làm nguyên liệu trong nhiều bài thuốc dân gian chữa viêm họng, đau dạ dày hay cảm lạnh. Kết hợp với mật ong, gừng hoặc lá húng chanh, thanh yên trở thành một phương thuốc đơn giản mà hiệu quả.
Ngoài vitamin C, quả thanh yên còn giàu kali – khoáng chất giúp cân bằng huyết áp, giảm gánh nặng lên tim mạch. Lượng chất xơ hòa tan có trong quả giúp giảm cholesterol xấu (LDL), ngăn ngừa xơ vữa động mạch.
Theo các chuyên gia dinh dưỡng, việc bổ sung thường xuyên trái cây họ cam quýt, bao gồm cả thanh yên, sẽ giúp tim mạch khỏe mạnh, giảm nguy cơ đau tim và đột quỵ.
Một quả thanh yên trung bình chứa lượng calo rất thấp nhưng lại giàu chất xơ, tạo cảm giác no lâu. Đây là lựa chọn tuyệt vời cho những người muốn giảm cân tự nhiên. Nhiều chị em còn dùng nước thanh yên pha loãng như một loại detox, giúp thanh lọc cơ thể và kiểm soát cân nặng.
Vitamin C và các chất chống oxy hóa trong thanh yên có tác dụng làm sáng da, giảm nếp nhăn và thúc đẩy quá trình sản sinh collagen. Thậm chí, trong một số công thức làm đẹp dân gian, người ta còn dùng vỏ thanh yên phơi khô, nghiền thành bột để làm mặt nạ, giúp se khít lỗ chân lông và giảm dầu nhờn.
Thanh yên không chỉ được sử dụng như một vị thuốc mà còn góp mặt trong nhiều món ăn truyền thống. Người Huế có món mứt thanh yên trứ danh, vừa thơm vừa ngọt thanh, thường xuất hiện trong dịp Tết. Ngoài ra, thanh yên còn được dùng để ướp cá, thịt, làm gỏi, hoặc nấu chè, tạo hương vị độc đáo không lẫn với bất kỳ loại quả nào khác.
Ở một số nơi, quả thanh yên còn mang ý nghĩa phong thủy, tượng trưng cho sự may mắn, bình an và sung túc. Vì thế, nhiều gia đình trưng bày quả này trong mâm ngũ quả ngày Tết.
Dù không nổi bật về hình thức, thanh yên lại là loại quả “giàu nội lực”, ẩn chứa nhiều lợi ích cho sức khỏe thể chất lẫn tinh thần. Từ việc tăng cường hệ miễn dịch, bảo vệ tim mạch, hỗ trợ tiêu hóa, cho đến làm đẹp da và giảm căng thẳng, loại quả dân dã này xứng đáng có mặt nhiều hơn trong bếp và trong vườn của mỗi gia đình Việt.
