Trong nhiều năm qua, thuế khoán được coi là hình thức đơn giản nhất để quản lý hoạt động nộp thuế của hàng triệu hộ kinh doanh nhỏ lẻ. Phương thức này dựa trên việc cơ quan thuế ấn định một mức thuế tương đối cố định theo ngành nghề, quy mô, địa bàn kinh doanh, thay vì yêu cầu hộ kinh doanh kê khai chi tiết doanh thu, chi phí. Nhờ đó, thủ tục thuế với nhiều hộ buôn bán nhỏ được giản lược, không cần sổ sách phức tạp, không đòi hỏi hệ thống kế toán chuyên nghiệp. Tuy nhiên, theo thời gian, hình thức này cũng bộc lộ nhiều bất cập. Cơ chế khoán phần nào dựa trên ước lượng chủ quan, thiếu căn cứ minh bạch, dẫn đến tình trạng nơi thì thất thu, nơi thì hộ kinh doanh phải gánh nặng quá mức. Đặc biệt, khi nền kinh tế ngày càng hiện đại, giao dịch số phổ biến, việc giữ lại hình thức thuế khoán khiến quản lý nhà nước khó minh bạch, công bằng và công nghệ hóa theo yêu cầu mới.

Chính vì vậy, chủ trương bỏ thuế khoán đã được nêu rõ trong Nghị quyết 68-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân, và được cụ thể hóa tại Nghị quyết số 198/2025/QH15 của Quốc hội. Theo đó, từ ngày 1/1/2026, mọi hộ kinh doanh, bất kể quy mô lớn hay nhỏ, nếu có doanh thu từ 200 triệu đồng/năm trở lên đều phải kê khai thuế dựa trên doanh thu thực tế, thay vì áp dụng mức khoán cố định như trước. Đây là một quyết định mang tính bước ngoặt, đánh dấu sự chấm dứt hoàn toàn của hình thức “khoán theo ước lượng” và mở ra kỷ nguyên “ghi nhận – kê khai minh bạch” cho hộ kinh doanh.

Trả lời câu hỏi của đại biểu về bỏ thuế khoán, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng cho biết, hệ thống thuế của Việt Nam được các cơ quan quốc tế đánh giá là cơ bản tiếp cận các thông lệ quốc tế.

Tại phiên chất vấn và trả lời chất vấn đối với Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng(19/6), Phó Thủ tướng Chính phủ Hồ Đức Phớc đã phát biểu giải trình một số nội dung đại biểu Quốc hội quan tâm về vấn đề giải ngân vốn đầu tư công; thuế khoán; bảo đảm nguồn vốn đầu tư các công trình trọng điểm…

Liên quan tới vấn đề thu thuế hộ kinh doanh mà hiện nay bỏ thuế khoán, Phó Thủ tướng Hồ Đức Phớc nêu rõ: Việc bỏ thuế khoán là hết sức đúng đắn và đã được thể hiện chung trong Nghị quyết số 68-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân.

Tuy nhiên, theo Phó Thủ tướng, Bộ Tài chính cần nghiên cứu để tham mưu cho cấp có thẩm quyền quy định về thuế khoán theo mức doanh thu tính thuế, tạo thuận lợi cho những hộ nghèo, những hộ buôn bán nhỏ và đảm bảo vấn đề dân sinh.

Ví dụ, đối với những hộ kinh doanh buôn bán nhỏ mà doanh thu dưới 1 tỷ thì "nên khoán", vì nếu xuất hóa đơn, hộ kinh doanh sẽ rất thiệt thòi, bởi các hộ buôn bán nhỏ không có hóa đơn đầu vào. Mà không có hóa đơn đầu vào thì không được hoàn thuế. Điều này ảnh hưởng đến những người nghèo, những người yếu thế.

Phó Thủ tướng lý giải, bản chất thuế hộ có 3 khoản thuế là: Thuế môn bài (các hộ kinh doanh vẫn đóng bình thường), thuế giá trị gia tăng (VAT) và thuế thu nhập cá nhân.

Do vậy, nếu áp dụng chính sách thuế khoán với hộ có doanh thu nhỏ thì sẽ đảm bảo thuận lợi cho cơ quan thuế, cũng như hộ kinh doanh mà không thất thu ngân sách nhà nước.

Còn đối với các hộ kinh doanh có doanh thu lớn, chẳng hạn trên 1 tỷ đồng và có địa điểm kinh doanh ổn định thì cần thu theo hóa đơn để vừa bảo đảm minh bạch, vừa chống thất thu, vừa tạo điều kiện cho các hộ kinh doanh này lớn lên trở thành doanh nghiệp.

Bản chất thuế hộ kinh doanh hiện nay gồm ba khoản: thuế môn bài, thuế giá trị gia tăng (VAT) và thuế thu nhập cá nhân (TNCN). Trong lộ trình mới, thuế môn bài sẽ từng bước được bãi bỏ, còn hai khoản VAT và TNCN sẽ được xác định minh bạch dựa trên kê khai doanh thu và chứng từ thực tế. Đây không chỉ là cải cách trong cách tính, mà còn là sự thay đổi trong tư duy quản lý thuế: từ cảm tính sang số liệu cụ thể, từ thủ công sang điện tử hóa.

Trọng tâm của lộ trình mới chính là hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền. Công cụ này giúp hộ kinh doanh thay đổi thói quen quản lý, không còn dựa vào trí nhớ hay sổ ghi chép sơ sài, mà phải có chứng từ đầy đủ cho từng giao dịch. Với hóa đơn điện tử, hộ kinh doanh có thể quản lý dòng tiền vào – ra minh bạch, tập hợp chi phí chính xác, từ đó vừa đáp ứng quy định pháp luật, vừa hỗ trợ họ trong quản trị kinh doanh.

Điểm mới đáng chú ý là Nghị định 70/2025/NĐ-CP đã quy định rõ: với giao dịch bán cho người tiêu dùng cuối cùng (B2C), hóa đơn không bắt buộc phải có đầy đủ thông tin người mua; trong khi với giao dịch giữa các đơn vị kinh doanh với nhau (B2B), thông tin này là bắt buộc. Điều này bảo đảm vừa linh hoạt với người tiêu dùng cá nhân, vừa chặt chẽ trong quan hệ kinh doanh – thương mại.

Từ ngày 1/6/2025, hộ và cá nhân kinh doanh có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm trở lên bắt buộc phải sử dụng hóa đơn điện tử. Đây được coi là bước khởi đầu để tạo nền tảng minh bạch trong hoạt động kinh doanh trước khi áp dụng đồng bộ vào năm 2026. Sau mốc này, tất cả hộ kinh doanh có doanh thu từ 200 triệu đồng/năm trở lên sẽ phải thực hiện kê khai và nộp thuế theo doanh thu thực tế. Riêng những hộ có doanh thu dưới 100 triệu đồng/năm sẽ tiếp tục được miễn thuế VAT và TNCN.

Sự thay đổi mạnh mẽ này đang tạo ra nhiều băn khoăn trong cộng đồng hộ kinh doanh. Nhiều người lo lắng nếu không có hóa đơn đầu vào thì chi phí hoạt động sẽ không được ghi nhận, ảnh hưởng đến lợi nhuận. Một số khác e ngại thủ tục điện tử phức tạp, chưa quen với công nghệ, dẫn đến tình trạng chậm kê khai, hoặc không phát hành hóa đơn điện tử đúng quy định, từ đó có thể bị xử phạt. Thực tế, đã có hộ tạm ngừng kinh doanh để “nghe ngóng” trước những thông tin thay đổi, hoặc né tránh việc thanh toán chuyển khoản để không bị kiểm soát giao dịch. Điều này cho thấy tâm lý cần được tháo gỡ, thông tin cần được truyền thông rõ ràng hơn để hộ kinh doanh yên tâm thích ứng.

Trong giai đoạn chuyển tiếp, cơ quan thuế đã đưa ra một số hướng dẫn cụ thể. Với hàng hóa, nguyên vật liệu không có hóa đơn, hộ kinh doanh có thể lập bảng kê mua hàng từ nhà cung cấp truyền thống. Trường hợp vẫn còn tồn kho hàng hóa không có chứng từ, hộ cần kiểm kê, bán hết trước thời điểm 1/1/2026 hoặc phản ánh giá trị thực tế của hàng tồn vào báo cáo để đảm bảo minh bạch. Bên cạnh đó, cơ quan thuế cũng khẳng định việc phân loại giao dịch qua ngân hàng sẽ có sự xem xét kỹ lưỡng. Các giao dịch dân sự cá nhân và giao dịch kinh doanh sẽ được tách bạch dựa trên nội dung mô tả chuyển khoản, cũng như danh tính chủ tài khoản, tránh tình trạng đánh đồng mọi giao dịch là doanh thu kinh doanh.

Một điểm tích cực trong chính sách mới là việc nâng ngưỡng chịu thuế từ 100 triệu đồng/năm lên 200 triệu đồng/năm, nhằm giảm gánh nặng cho những hộ kinh doanh nhỏ lẻ, buôn bán vỉa hè, chợ cóc, tạp hóa nhỏ trong khu dân cư. Như vậy, chỉ những hộ có quy mô nhất định mới phải kê khai và nộp thuế, còn những hộ siêu nhỏ sẽ không bị ảnh hưởng. Điều này thể hiện sự nhân văn, tạo dư địa cho hộ nhỏ tồn tại, đồng thời tập trung quản lý minh bạch với nhóm hộ kinh doanh có doanh thu lớn.

Điều quan trọng là cải cách thuế và áp dụng hóa đơn điện tử không chỉ tác động đến hộ kinh doanh cá thể. Bên cạnh đó, nông dân, nghệ nhân, hộ sản xuất kinh doanh, doanh nghiệp trong lĩnh vực Sinh vật cảnh cũng cần chú ý. Nhiều cơ sở kinh doanh cung cấp cây cảnh, hoa, bonsai, nguyên liệu trồng cây hoặc vật liệu trang trí cho thị trường nội địa và xuất khẩu sẽ phải lưu ý các quy định về kê khai hóa đơn, chứng từ.

Việc quản lý chi phí đầu vào như phân bón, chậu cây, đất trồng, vật liệu trang trí, và ghi nhận doanh thu bán ra qua hóa đơn điện tử sẽ giúp họ tránh rủi ro pháp lý, minh bạch trong truy xuất nguồn gốc sản phẩm, đồng thời thuận lợi trong việc vay vốn hoặc tham gia chuỗi cung ứng lớn. Nghệ nhân sinh vật cảnh và các hộ kinh doanh bonsai, cây cảnh, hoa kiểng, hoặc các doanh nghiệp sản xuất vật liệu trang trí sân vườn cũng cần chủ động làm quen với phần mềm kê khai và hóa đơn điện tử để không gián đoạn kinh doanh, nâng cao uy tín và khả năng mở rộng thị trường.

Với khoảng 37.000 hộ kinh doanh có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm trở lên, sự thay đổi sẽ rõ rệt hơn cả. Nhóm này từ nay sẽ không thể dùng thuế khoán mà bắt buộc áp dụng hóa đơn điện tử kết nối trực tiếp với cơ quan thuế. Đối tượng này chủ yếu tập trung ở các ngành nhà hàng, khách sạn, siêu thị, cửa hàng tiện lợi, bán lẻ tiêu dùng nhanh, và các hộ kinh doanh sinh vật cảnh, nghệ nhân cây cảnh, doanh nghiệp trồng và buôn bán hoa, bonsai, cây kiểng. Việc áp dụng hóa đơn điện tử không chỉ giúp chống thất thu ngân sách Nhà nước, mà còn tạo sân chơi công bằng với các doanh nghiệp vốn đã thực hiện kê khai minh bạch nhiều năm nay.

Việc từ bỏ thuế khoán không đơn thuần là một bước điều chỉnh kỹ thuật, mà là một cuộc cải cách mang tính cách mạng trong quản lý thuế đối với hộ kinh doanh. Nó thay đổi tận gốc tư duy quản lý, đưa hoạt động kinh doanh nhỏ lẻ, nông dân, nghệ nhân, hộ sản xuất kinh doanh và doanh nghiệp trong ngành Sinh vật cảnh vào khuôn khổ minh bạch, công bằng và hiện đại. Đây cũng là bước đi phù hợp trong bối cảnh nền kinh tế số đang phát triển, khi mà các giao dịch thương mại ngày càng chuyển dịch mạnh mẽ sang môi trường trực tuyến và đòi hỏi sự minh bạch tuyệt đối. Việc từ bỏ thuế khoán, áp dụng hóa đơn điện tử không chỉ giúp Nhà nước quản lý nguồn thu hiệu quả hơn, mà còn tạo điều kiện để các hộ kinh doanh, nông dân, nghệ nhân trong lĩnh vực sinh vật cảnh, các cơ sở sản xuất nhỏ và doanh nghiệp cùng ngành nghề nông nghiệp – môi trường từng bước làm quen với phương thức quản trị hiện đại. Điều này đặc biệt quan trọng bởi sinh vật cảnh là lĩnh vực gắn liền với sản phẩm văn hóa, nghệ thuật, đồng thời cũng là ngành kinh tế xanh đang được nhiều địa phương coi trọng, nếu áp dụng minh bạch hóa dòng tiền sẽ giúp nâng cao giá trị sản phẩm, thúc đẩy xuất khẩu và mở rộng thị trường.

Sự thay đổi này còn mang ý nghĩa giáo dục ý thức tuân thủ pháp luật, góp phần hình thành một môi trường kinh doanh bình đẳng, nơi mỗi người, mỗi hộ, mỗi doanh nghiệp đều có trách nhiệm công khai, rõ ràng trong từng giao dịch. Đó chính là nền tảng để hộ kinh doanh không chỉ duy trì hoạt động buôn bán ổn định mà còn có thể chuyển mình, hướng tới những mô hình sản xuất, kinh doanh chuyên nghiệp hơn, vươn ra thị trường lớn trong nước và quốc tế.

lich ngoai hang anh