Trước đây, chỉ cần thấy loại cỏ mọc um tùm ngoài ruộng là bà con lại vội nhổ bỏ cho sạch cỏ, bởi nó lấn át cây trồng, hút chất dinh dưỡng và khiến đồng ruộng trở nên hoang hóa. Thế nhưng, ít ai ngờ rằng “kẻ thù của nhà nông” ấy lại đang được săn lùng với giá cao ngất ngưởng – lên tới 350.000 đồng mỗi kg khô nhờ mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe con người.
Loài cây được nhắc đến chính là cỏ gấu – hay còn gọi là hương phụ, tên khoa học Cyperus rotundus L., thuộc họ Cói (Cyperaceae). Đây là loại cỏ sống lâu năm, thân mảnh, cao khoảng 20–60 cm, lá nhỏ hẹp, có gân nổi giữa sống lưng và phần bẹ lá ôm sát thân. Phần đáng giá nhất của cây nằm ở thân rễ phình to dưới đất – chính là “củ gấu”, hay còn gọi là “củ hương phụ”, vốn được phơi hoặc sấy khô để làm dược liệu.
Cỏ gấu có khả năng sinh tồn mạnh mẽ đến đáng kinh ngạc. Dù ở đất chua, đất mặn, đất cát hay những vùng khô cằn sỏi đá, chỉ cần còn một đoạn rễ nhỏ sót lại là cây có thể tái sinh và lan rộng khắp nơi. Chính vì đặc tính ấy mà nông dân thường rất ngán ngẩm: chỉ cần chậm tay một vụ là ruộng vườn lại bị loại cỏ này phủ kín, cạnh tranh dinh dưỡng và ánh sáng với cây trồng.
Song, trớ trêu thay, chính phần thân rễ khiến người nông dân mệt mỏi ấy lại là vị thuốc quý được Đông y sử dụng từ hàng ngàn năm. Theo sách Danh y biệt lục, cỏ gấu được ghi nhận là một trong những dược liệu cổ truyền có mặt sớm nhất ở Trung Hoa cổ đại, và sau này được lan truyền, sử dụng rộng rãi trong y học phương Đông.
 |
| Đây là một loại cỏ sống lâu năm, cao 20-60cm. Lá nhỏ hẹp, ở giữa lưng có gân nổi lên, cứng và bóng, phần dưới lá ôm lấy thân cây. Thân rễ phát triển, phình to ra như củ. |
Chia sẻ với báo Pháp luật Việt Nam, lương y Ngô Kiêm Diệp (TP.HCM), thành viên Hội Đông y quận 9, củ gấu – hay hương phụ – là một trong những vị thuốc rất tốt cho phụ nữ. Loại thảo dược này có khả năng điều hòa khí huyết, giảm đau bụng kinh và làm dịu căng thẳng, uất nghẹn ở người thường xuyên mệt mỏi, stress hoặc khó thở.
Trong y học cổ truyền, củ gấu có vị cay, hơi đắng, ngọt nhẹ, tính bình, đi vào hai kinh can và tam tiêu, có tác dụng “lý khí, giải uất, điều kinh, chỉ thống”. Ngoài ra, một số tài liệu còn cho rằng hương phụ giúp thông lợi gan, kiện vị, hỗ trợ tiêu hóa và giảm cảm giác đầy hơi, ợ nóng.
Theo Sức khỏe & Đời sống, thảo dược này thường được dùng để hỗ trợ:
Chữa đau tức ngực, đầy trướng bụng, ợ hơi, khó tiêu.
Điều hòa kinh nguyệt, giảm đau bụng kinh, trị rong kinh.
Hỗ trợ giảm đau do khí uất hoặc rối loạn tiêu hóa.
Giáo sư – Tiến sĩ Đỗ Tất Lợi, trong tác phẩm Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, cũng ghi nhận hương phụ là vị thuốc dân gian quý, có thể hỗ trợ điều trị ung thư, giúp “giải uất” và làm giảm cảm giác chướng tức vùng ngực bụng.
 |
Trước kia, người dân chỉ biết đến cỏ gấu như một loài cây phiền toái, mọc “vô duyên vô cớ” khắp nơi. Nhưng vài năm trở lại đây, một số người đã nhận ra giá trị dược liệu tiềm ẩn của loại cỏ này và bắt đầu trồng chúng như một cây thuốc kinh tế.
Anh Lê Văn Tuân, một nông dân ở Quảng Bình, là một trong những người tiên phong trồng hương phụ quy mô lớn. Từ những gốc cỏ dại mọc quanh nhà, anh mang về nhân giống, cải tạo đất và chăm sóc bài bản. Sau gần một năm, vườn cỏ gấu của anh xanh tốt, củ phát triển đều, cho năng suất cao.
“Ban đầu, ai cũng cười bảo tôi đi trồng cỏ dại. Nhưng sau vụ đầu tiên, khi thu được gần một tạ củ khô, bán ra với giá 300.000–350.000 đồng/kg, tôi mới thấy công sức bỏ ra hoàn toàn xứng đáng,” anh Tuân chia sẻ. Với giá bán hiện nay, chỉ cần vài sào đất trồng hương phụ, mỗi năm anh có thể thu lãi hơn 30 triệu đồng – con số không nhỏ đối với nông dân vùng quê.
Sau khi thu hoạch, củ được rửa sạch, phơi nắng tự nhiên cho khô, rồi phân loại kỹ trước khi bán cho các cơ sở đông dược. Loại củ khô chưa qua chế biến gọi là “sinh hương phụ”, thường được dùng để làm thuốc hoặc sao tán tùy bài thuốc cụ thể.
 |
| Cỏ gấu hay còn được gọi là cây hương phụ, thuộc họ với cây cói. |
Hương phụ không chỉ được dùng để sắc uống mà còn có thể chế biến trong các món ăn bài thuốc – kết hợp giữa ẩm thực và trị liệu. Một số công thức dân gian phổ biến gồm:
Canh bí đao hương phụ
Nguyên liệu: 500g bí đao, 12g hương phụ khô.
Cách làm: Gọt vỏ bí đao, cắt lát mỏng, nấu cùng hương phụ cho đến khi bí chín mềm. Nêm nếm vừa miệng.
Công dụng: Giúp giảm phù nề, thanh nhiệt, lợi tiểu, đặc biệt tốt cho thai phụ bị nhiễm độc thai nghén.
Thịt bò hầm ngải cứu và hương phụ
Nguyên liệu: 250g thịt bò, 12g ngải cứu, 12g diên hồ sách, 10g hương phụ, 20g gừng tươi.
Cách làm: Thịt bò thái lát, các vị thuốc bọc trong túi vải. Hầm tất cả với nước cho đến khi chín nhừ, vớt bỏ bã thuốc, nêm gia vị.
Công dụng: Bổ khí huyết, giảm đau bụng kinh, hỗ trợ điều hòa kinh nguyệt, giảm tình trạng rối loạn kéo dài.
Hương phụ tán
Hương phụ được sao khô, tán mịn, mỗi lần dùng khoảng 6g, uống với nước cháo hoặc nước hồ nếp.
Thường dùng cho phụ nữ bị rong kinh, chảy máu rỉ rả, khí huyết hư tổn.
Tuy nhiên, lương y khuyến cáo người bị âm hư, huyết nhiệt cần thận trọng khi sử dụng củ gấu. Việc dùng sai liều lượng hoặc kéo dài không có chỉ định có thể gây rối loạn khí huyết, mệt mỏi và mất ngủ.
Sự thay đổi bất ngờ của cỏ gấu là minh chứng rõ ràng rằng thiên nhiên không có gì là vô ích. Cây từng bị xem là “giặc đồng ruộng”, chỉ cần thấy là nhổ, giờ lại trở thành dược liệu quý, được thu mua khắp nơi để làm thuốc, trà, hoặc nguyên liệu chế biến dược phẩm.
Không chỉ ở Việt Nam, cỏ gấu còn được xuất khẩu sang châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc dưới dạng thảo dược khô, chiết xuất hoặc tinh dầu. Ở một số thị trường, giá bán thậm chí cao gấp 10 lần – tương đương 3,5 triệu đồng mỗi cây trồng cảnh hoặc chế phẩm dược liệu cao cấp.
Với nhu cầu ngày càng tăng đối với các loại thảo mộc tự nhiên, cỏ gấu – loài cây từng bị bỏ quên – nay đang mở ra hướng đi mới cho nông dân Việt Nam: chuyển từ việc nhổ bỏ sang trồng trọt có kiểm soát, thu hoạch và chế biến để tăng giá trị kinh tế.
Từ loại cỏ dại mọc lan tràn khắp ruộng đồng, cỏ gấu đã bước ra khỏi danh sách “kẻ thù của nhà nông” để trở thành vị thuốc quý mang lại sức khỏe và thu nhập. Câu chuyện ấy không chỉ phản ánh sự thay đổi trong nhận thức của người nông dân, mà còn là lời nhắc về giá trị tiềm ẩn của thiên nhiên – nơi mỗi loài cây, dù nhỏ bé, đều có thể mang trong mình một kho báu chưa được khám phá.
