Trước thực trạng đó, Công ty TNHH Một thành viên Lâm nghiệp Lắk, đơn vị quản lý hàng ngàn hecta rừng tại tỉnh Đắk Lắk, đã khởi xướng một sáng kiến đặc biệt, đó là: Đưa hoa lan trở lại rừng, khôi phục vẻ đẹp nguyên sinh, đồng thời góp phần vào nỗ lực bảo tồn đa dạng sinh học của quốc gia.
 |
| Lực lượng quản lý bảo vệ rừng Công ty TNHH Một thành viên Lâm nghiệp Lắk chuẩn bị hoa lan để đưa vào rừng trồng - Ảnh: Đức Thiện |
Sáng kiến này không chỉ mang giá trị môi trường, mà còn thể hiện tầm nhìn chiến lược trong quản lý rừng bền vững, và gắn kết cộng đồng với công cuộc bảo vệ thiên nhiên.
Cơ sở pháp lý và trách nhiệm cộng đồng
Việt Nam là một trong những quốc gia, có mức độ đa dạng sinh học cao hàng đầu thế giới. Các chính sách như Luật Bảo vệ và phát triển rừng, Chiến lược quốc gia về đa dạng sinh học đến năm 2030, đều khẳng định mục tiêu gìn giữ sinh cảnh tự nhiên, và các loài thực vật quý hiếm, trong đó có Lan rừng.
Trong bối cảnh đó, vai trò của các doanh nghiệp lâm nghiệp nhà nước, như Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Lắk, trở nên đặc biệt quan trọng. Là đơn vị được giao quản lý hơn 15.000 ha rừng phòng hộ, với thảm thực vật, động vật phong phú, Công ty không chỉ chịu trách nhiệm phòng cháy chữa cháy, trồng rừng kinh tế, mà còn tiên phong thực hiện các chương trình phục hồi sinh thái.
 |
| Lực lượng quản lý bảo vệ rừng Công ty TNHH Một thành viên Lâm nghiệp Lắk vận chuyển hoa lan vào khu vực rừng tự nhiên - Ảnh: Đức Thiện |
Dự án “Đưa lan về rừng” được Công ty chính thức triển khai từ năm 2022, hướng tới các mục tiêu: Phục hồi các loài lan bản địa quý hiếm, đang đứng trước nguy cơ tuyệt chủng do khai thác và biến đổi sinh cảnh; Khôi phục vẻ đẹp sinh thái của rừng tự nhiên, tăng cường sức sống cho hệ sinh thái rừng, bằng sự trở lại của các loài lan có khả năng thu hút côn trùng thụ phấn; Gắn kết cộng đồng địa phương, nhất là đồng bào dân tộc thiểu số, tham gia chăm sóc, bảo vệ rừng thông qua hoạt động trồng lan; Thí điểm mô hình du lịch sinh thái, giáo dục môi trường, trong tương lai gần. Diện tích thực hiện gồm các tiểu khu rừng phòng hộ, có độ ẩm, ánh sáng phù hợp, và ít bị tác động bởi con người. Tổng diện tích thí điểm trong giai đoạn đầu là gần 100 ha.
Là người khởi xướng và dồn nhiều công sức thực hiện chương trình "Đưa lan về rừng" – ông Nguyễn Trương Bình, Chủ tịch HĐQT Công ty TNHH Một thành viên Lâm nghiệp Lắk chia sẻ: “Nhiều năm trước đây, nhận thấy tình trạng người dân khai thác lan rừng quá mức, ảnh hưởng đến đa dạng sinh học rừng tự nhiên, bản thân đã ấp ủ ý tưởng đưa lan về rừng nhằm duy trì hệ sinh thái rừng tự nhiên và mong muốn bà con thay đổi cách "ứng xử" với rừng già”.
Quy trình triển khai và kỹ thuật trồng hoa lan rừng
Đội ngũ cán bộ kỹ thuật phối hợp với chuyên gia bảo tồn, thực hiện khảo sát thực địa tại các khu rừng còn nguyên sinh, để xác định loài hoa lan phù hợp, đánh giá điều kiện thổ nhưỡng, độ che phủ, độ ẩm và hướng nắng.
Những loài hoa lan như: lan kiếm, lan kim tuyến, lan hoàng thảo, lan phi điệp, từng phổ biến trong rừng Lắk, được lựa chọn làm giống. Công ty đầu tư xây dựng một khu vườn ươm tại trạm bảo vệ rừng, sử dụng kỹ thuật nuôi cấy mô và giâm hom.
 |
| Một cây lan kiếm do lực lượng quản lý bảo vệ rừng Công ty TNHH Một thành viên Lâm nghiệp Lắk trồng khoảng 2 năm đã ra hoa trong rừng tự nhiên - Ảnh: Đức Thiện |
Các giò lan sau khi cứng cáp, sẽ được ghép lên cây gỗ sống trong rừng, dùng dây thừng tự phân hủy cố định. Vị trí ghép được tính toán để đảm bảo điều kiện ánh sáng vừa đủ, tránh ánh nắng trực tiếp và mưa lớn.
Cây hoa lan được kiểm tra định kỳ mỗi tháng. Cán bộ kỹ thuật kết hợp người dân địa phương theo dõi độ phát triển, ra rễ, sâu bệnh và hiện tượng phát triển tự nhiên của mầm hoa. Sau mỗi chu kỳ sinh trưởng (6–9 tháng), Công ty tổ chức đánh giá kết quả trên các tiêu chí: Tỷ lệ sống, tỷ lệ ra hoa, khả năng thích nghi và tác động đến sinh cảnh.
Sau hơn 3 năm thực hiện, dự án đã cho thấy nhiều kết quả khả quan: Tỷ lệ sống của hoa lan đạt trên 75%, cao hơn nhiều so với kỳ vọng ban đầu là 60%; Một số cây ra mầm, phát triển rễ bám vững chắc vào thân cây gỗ, cho thấy sự thích nghi tốt với môi trường tự nhiên; Nhiều loài côn trùng thụ phấn quay trở lại khu vực trồng lan, chứng minh hiệu ứng lan tỏa tích cực tới hệ sinh thái; Cộng đồng địa phương, đặc biệt là người M’nông, tham gia tích cực trong công tác chăm sóc, nhờ đó nâng cao ý thức bảo vệ rừng và tạo sinh kế phụ.
 |
| Việc ghép hoa lan lên cây rừng đòi hỏi người trồng vừa có thể lực tốt và am hiểu kỹ thuật ghép, trồng đối với mỗi loại hoa lan để đảm bảo cây sống và phát triển sau khi được đưa về rừng - Ảnh: Đức Thiện |
Không chỉ dừng ở phục hồi sinh học, dự án cũng mang lại những giá trị kinh tế tiềm năng trong tương lai: Du lịch sinh thái ngắm hoa lan, hoa lan thương phẩm từ rừng, và các chương trình giáo dục môi trường cho học sinh sinh viên.
Thách thức và bài học kinh nghiệm
Dù đạt được thành công bước đầu, dự án “Đưa lan về rừng” vẫn đối mặt với không ít khó khăn như: Nguồn nhân lực mỏng để quản lý hơn 12.000 ha rừng, việc chăm sóc và giám sát cây hoa lan đòi hỏi thêm nguồn lực đáng kể; Thiếu kinh phí dài hạn, dự án chưa có nguồn tài trợ bền vững, phần lớn dựa vào ngân sách Công ty và đóng góp từ cộng đồng; Thời gian sinh trưởng dài, hoa lan cần 1 đến 2 năm để trưởng thành và ra hoa, do đó khó tạo ra kết quả “nhanh – gọn – hiệu quả” như các dự án kinh tế khác; Thách thức kỹ thuật, một số loài hoa lan nhạy cảm với sự thay đổi độ ẩm, nhiệt độ, ánh sáng, cần kiến thức sâu về sinh lý thực vật để chăm sóc đúng cách.
Tuy nhiên, bài học lớn nhất từ dự án, là sự cần thiết phải kết hợp khoa học kỹ thuật với tri thức bản địa, những người dân từng sống gần rừng hiểu rõ vị trí, thời điểm, cách chăm lan phù hợp.
Từ thành công bước đầu, Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Lắk đặt ra các định hướng dài hạn như: Mở rộng diện tích trồng hoa lan lên 500 ha trong vòng 5 năm tới, tập trung tại các tiểu khu rừng phục hồi; Hợp tác với Viện Khoa học Lâm nghiệp và Đại học Tây Nguyên, đào tạo chuyên sâu về lan bản địa và kỹ thuật bảo tồn; Xây dựng mô hình vườn lan rừng cộng đồng, kết hợp du lịch sinh thái và giáo dục môi trường; Kiến nghị tỉnh và trung ương hỗ trợ vốn tín dụng xanh, ưu đãi cho doanh nghiệp thực hiện bảo tồn thiên nhiên, gắn bảo tồn với phát triển bền vững.
 |
| Lực lượng quản lý bảo vệ rừng Công ty TNHH Một thành viên Lâm nghiệp Lắk xác định các điểm trồng hoa lan nhằm đảm bảo điều kiện cho cây sinh trưởng tốt - Ảnh: Đức Thiện |
Trong bối cảnh suy giảm sinh học đang diễn ra trên toàn cầu, sáng kiến “Đưa lan về rừng” là minh chứng rõ ràng cho trách nhiệm, sự sáng tạo và tâm huyết của một đơn vị lâm nghiệp địa phương, Công ty TNHH Một thành viên Lâm nghiệp Lắk.
Đánh giá về chương trình "Đưa lan về rừng" của Công ty TNHH Một thành viên Lâm nghiệp Lắk, Hạt phó Hạt Kiểm lâm huyện Lắk (Đắk Lắk) Trần Đức Trọng cho biết: “Đây là chương trình rất có ý nghĩa và bước đầu đã đem lại hiệu quả. Từ chương trình đã tạo chuyển biến mới giúp cho các loài lan trở về môi trường tự nhiên, sinh sống với đúng giá trị của nó. Qua đó, góp phần nâng cao hiệu quả công tác bảo tồn đa dạng sinh học tại địa phương. Đặc biệt, chương trình đã lan tỏa ý thức bảo vệ hệ sinh thái rừng không chỉ ở địa phương mà còn trong phạm vi cả nước”.
Việc trả lại những cánh hoa lan cho đại ngàn, không chỉ là hành động khôi phục vẻ đẹp thiên nhiên, mà còn là thông điệp đầy tính nhân văn: Thiên nhiên cần được yêu thương, gìn giữ, và được “trả lại” đúng nơi nó thuộc về. Dự án không chỉ mang tính thí điểm, mà còn là tấm gương cho các doanh nghiệp lâm nghiệp trên cả nước, góp phần viết tiếp câu chuyện đẹp về bảo tồn, phục hồi và phát triển rừng bền vững tại Việt Nam.
