Đặc điểm và nguồn gốc cây sanh được nhiều người quan tâm bởi đây là một trong những loài cây cảnh gắn bó lâu đời với đời sống văn hóa Việt. Cây sanh có tên khoa học Ficus microcarpa, thuộc họ Dâu tằm (Moraceae), phân bố tự nhiên ở khu vực nhiệt đới châu Á, trải dài từ Ấn Độ, Trung Quốc, Việt Nam cho đến nhiều quốc gia Đông Nam Á khác.
Đây là loài cây gỗ lâu năm, có tán rộng và nhiều cành nhánh, ngoài tự nhiên có thể phát triển tới chiều cao 15–20m. Điểm nổi bật của cây là hệ rễ phụ phát triển mạnh, buông thõng xuống như những tấm rèm tự nhiên tạo vẻ đẹp vừa hùng vĩ vừa mềm mại.
Lá cây sanh xanh tốt quanh năm, hình bầu dục, dày và bóng, trong khi quả lại nhỏ, mọc thành chùm và khi chín có màu đỏ nâu bắt mắt.
Ở Việt Nam, cây sanh thường được trồng tại các đình chùa, sân vườn gia đình hoặc tạo dáng bonsai để trưng bày. Trong văn hóa dân gian, sanh cùng với sung, si, đa được gọi là “bộ tứ linh”, biểu trưng cho sức sống trường tồn, sự sung túc và gắn kết bền chặt qua nhiều thế hệ.
 |
Cây sanh vốn nổi tiếng với khả năng thích nghi mạnh mẽ, dễ sinh trưởng trong nhiều điều kiện khí hậu và thổ nhưỡng khác nhau. Tuy nhiên, để cây phát triển khỏe, có dáng đẹp và bền lâu, đặc biệt là khi tạo bonsai, người trồng cần chú ý một số yếu tố quan trọng.
Thời điểm lý tưởng để trồng cây sanh là vào mùa mưa, thường rơi vào khoảng tháng 5 đến tháng 8. Đây là giai đoạn độ ẩm không khí cao, đất đủ ẩm, giúp bộ rễ nhanh chóng bén đất, giảm thiểu rủi ro khô héo. Với những vùng có khí hậu mát mẻ hơn, cây có thể trồng quanh năm, miễn là bảo đảm đủ độ ẩm và ánh sáng.
Cây sanh có thể sống được ở nhiều loại đất, nhưng thích hợp nhất là đất thịt pha cát, tơi xốp, giàu mùn và thoát nước tốt. Khi trồng trực tiếp xuống đất vườn, cần đào hố sâu gấp đôi bầu rễ, sau đó trộn đất với phân chuồng hoai mục hoặc phân hữu cơ vi sinh để bổ sung dinh dưỡng. Nếu trồng trong chậu, nên lót sỏi hoặc than vụn dưới đáy để hạn chế úng nước, đồng thời dùng giá thể phối trộn gồm đất, xơ dừa, tro trấu và một ít phân hữu cơ.
Cây sanh có thể được nhân giống bằng nhiều cách, mỗi phương pháp lại có ưu điểm riêng:
Gieo hạt: Ít phổ biến vì cây phát triển chậm, phải mất nhiều năm mới có thể tạo dáng. Tuy nhiên, đây là cách giúp tạo ra số lượng lớn cây giống khỏe mạnh.
Giâm cành: Là phương pháp được nhiều người lựa chọn nhất. Người trồng chỉ cần chọn cành non, khỏe, dài khoảng 10–15cm, cắt vát rồi giâm xuống giá thể ẩm. Sau khoảng 2–3 tháng, cành sẽ ra rễ, sẵn sàng chuyển sang chậu lớn.
Chiết cành hoặc ghép rễ: Thường được áp dụng trong nghệ thuật bonsai để tạo hình dáng độc đáo. Bằng cách chiết cành từ cây mẹ hoặc ghép thêm rễ, người chơi có thể tạo ra những thế cây kỳ lạ, gợi liên tưởng tới hình dáng rồng, phượng hay thác đổ.
 |
Mặc dù dễ trồng, cây sanh muốn phát triển đẹp, tán lá dày và giữ dáng bonsai lâu dài vẫn cần được chăm sóc kỹ lưỡng.
Ánh sáng: Cây ưa sáng tán xạ, thích hợp với ánh nắng buổi sáng và bóng râm nhẹ vào buổi trưa. Nếu để cây dưới nắng gắt quá lâu, lá có thể bị cháy xém.
Nước tưới: Là loài cây ưa ẩm, sanh có thể chịu ngập úng trong thời gian ngắn. Tuy vậy, cây vẫn cần được tưới đều đặn. Vào mùa khô, nên tưới mỗi ngày một lần để giữ độ ẩm cho đất. Đối với bonsai, lượng nước tưới cần vừa phải, tránh để đất trong chậu quá khô hoặc quá úng.
Bón phân: Cứ khoảng 2–3 tháng, người trồng nên bổ sung phân hữu cơ, phân NPK hoặc phân tan chậm để cây luôn xanh tốt. Với bonsai, nên chia nhỏ liều lượng, bón ít nhưng thường xuyên để duy trì dáng cây và tránh tình trạng cành lá mọc quá nhanh.
Uốn tỉa: Để tạo dáng đẹp, có thể uốn cành bằng dây kẽm khi cành còn non. Tuy nhiên, cần tháo dây sau 1–2 tháng để tránh hằn vết trên thân cây. Đồng thời, nên thường xuyên cắt tỉa tán lá để giữ cây gọn gàng, cân đối.
Phòng trừ sâu bệnh: Cây sanh ít bị sâu bệnh, nhưng đôi khi vẫn gặp tình trạng sâu cuốn lá, bọ trĩ hoặc bệnh đốm lá. Có thể xử lý bằng dung dịch tự chế từ tỏi, ớt, gừng hoặc thuốc trừ sâu sinh học, vừa hiệu quả vừa an toàn.
Với bonsai sanh, ngoài việc cắt tỉa định kỳ để giữ dáng, người trồng nên thay đất 2 năm/lần nhằm bổ sung chất dinh dưỡng và giúp cây phát triển ổn định.
Trong phong thủy, cây sanh mang nhiều tầng ý nghĩa sâu sắc. Đây là loài cây được xem như biểu tượng của sự sung túc, trường tồn và bền chặt.
Sự sung túc và thịnh vượng: Tán lá xanh mướt, rậm rạp quanh năm tượng trưng cho sự giàu có, tài lộc dồi dào và cuộc sống đủ đầy.
Trường tồn, gắn kết: Bộ rễ chằng chịt, buông xuống như những tấm rèm thể hiện sự bền chặt, gắn bó của gia đình và dòng tộc qua nhiều thế hệ.
Bình an: Cây sanh với dáng vẻ uy nghi, rễ và thân vững chắc như một lá chắn, giúp xua tan tà khí, bảo vệ gia đình khỏi điều không may.
Sinh sôi nảy nở: Cành lá luôn xanh tốt và đâm chồi liên tục, tượng trưng cho sự hưng thịnh, con cháu sum vầy và sự nghiệp phát triển.
 |
Xét theo ngũ hành, cây sanh có mối liên hệ chặt chẽ với hành Mộc, do đó đặc biệt phù hợp với những người thuộc tuổi và mệnh liên quan đến Mộc và Hỏa.
Tuổi hợp: Người tuổi Mão, Dần (thuộc hành Mộc) và tuổi Tỵ, Ngọ (thuộc hành Hỏa) rất thích hợp trồng cây san
Mệnh hợp:
Với người mệnh Mộc, cây sanh mang lại sinh khí dồi dào, tăng cường sức khỏe và thu hút tài lộc.
Với người mệnh Hỏa, nhờ mối quan hệ “Mộc sinh Hỏa”, cây sanh giúp gia chủ thăng tiến trong sự nghiệp, đồng thời duy trì hạnh phúc gia đình.
Các mệnh khác như Kim, Thủy hay Thổ cũng có thể trồng cây sanh, nhưng nên kết hợp yếu tố bổ trợ phong thủy. Ví dụ: người mệnh Thổ nên chọn chậu gốm màu nâu đất, người mệnh Kim chọn chậu sứ trắng, còn mệnh Thủy thì nên đặt cây gần hồ cá hoặc bể nước để hài hòa ngũ hành.
Lưu ý: Không nên trồng cây che kín cửa chính vì có thể cản trở dòng khí lưu thông. Với bonsai, vị trí lý tưởng là ban công, hiên nhà hoặc đặt hướng Đông, Đông Nam để đón ánh sáng buổi sớm.
Ứng dụng của cây sanh trong đời sống không chỉ dừng lại ở giá trị phong thủy mà còn gắn liền với nhiều khía cạnh thực tế, từ không gian sinh hoạt gia đình cho đến cảnh quan công cộng. Trước hết, cây sanh thường được sử dụng trong trang trí cảnh quan, xuất hiện phổ biến ở sân vườn, công viên, trường học hay đình chùa. Với tán lá sum suê và rễ phụ buông thõng độc đáo, cây vừa tạo bóng mát, vừa mang lại vẻ đẹp cổ kính, trang nghiêm, góp phần nâng cao tính thẩm mỹ của không gian.
Bên cạnh đó, trong giới chơi cây cảnh, sanh được xem là một trong những loài bonsai được ưa chuộng nhất. Nhờ khả năng tạo dáng đa dạng như trực, xiêu, hoành hay thác đổ, những tác phẩm bonsai sanh luôn mang giá trị nghệ thuật cao. Không ít cây sanh cổ thụ được giới sưu tầm định giá hàng trăm triệu đồng, trở thành niềm tự hào của các nghệ nhân và người chơi cây cảnh.
Ở góc độ phong thủy, cây sanh còn được xem như một lá bùa hộ mệnh cho gia đình. Việc đặt cây trước sân, trước cửa hay ở ban công không chỉ giúp chiêu tài, giữ phúc mà còn mang lại năng lượng tích cực, tạo sự cân bằng và gắn kết cho ngôi nhà.
Ngoài ra, cây sanh còn có ý nghĩa quan trọng đối với môi trường sống. Với khả năng hút bụi, lọc khí độc và cung cấp oxy, cây giúp không gian trong lành hơn, giảm thiểu ô nhiễm không khí và mang lại cảm giác thư thái cho con người. Chính vì vậy, sanh vừa là biểu tượng văn hóa – tâm linh, vừa là người bạn đồng hành trong việc bảo vệ môi trường và nâng cao chất lượng cuộc sống.
