Hơn 300 năm gìn giữ nghề chiếu cói ở Hoài Nhơn

Làng nghề dệt chiếu cói Hoài Nhơn (phường Hoài Nhơn Bắc, tỉnh Gia Lai) đã tồn tại hơn ba thế kỷ, gắn bó mật thiết với đời sống văn hóa địa phương. Từ đôi tay khéo léo của bao thế hệ, những tấm chiếu giản dị nhưng bền đẹp đã vượt khỏi lũy tre làng, hiện diện khắp Nam Trung Bộ, Tây Nguyên và nhiều vùng miền khác.

Chiếu cói Hoài Nhơn hiện có hai dòng sản phẩm chính: chiếu trơn từ cói trắng, đơn giản và mộc mạc; trong khi chiếu hoa đòi hỏi quy trình dệt cầu kỳ và nhiều công đoạn hơn.

Chiếu cói Hoài Nhơn nổi tiếng nhờ độ dẻo dai, óng mượt và sắc màu tươi sáng. Để làm nên một tấm chiếu, người thợ cần nhiều nguyên liệu: cói (hay còn gọi là lác), trân, chỉ, phẩm nhuộm và khung cửi. Trong đó, chất lượng cói quyết định độ bền của sản phẩm, còn vẻ đẹp phụ thuộc vào sự tỉ mỉ và đôi mắt tinh tế của người thợ.

Với người dân nơi đây, mỗi công đoạn đều quan trọng. Từ gieo trồng, thu hoạch, phơi phóng đến nhuộm màu và dệt chiếu, tất cả đòi hỏi sự kiên nhẫn, cần cù và cái tâm với nghề.

Mùa cói rộn ràng nhất là từ tháng 4 đến tháng 6 hằng năm. Dưới cái nắng gắt miền Trung, nông dân Hoài Nhơn vẫn miệt mài ngoài đồng từ tờ mờ sáng. Những bó cói vàng óng sau khi thu hoạch được phơi dọc lối làng, tạo nên khung cảnh đặc trưng của vùng quê này.

Ông Nguyễn Ngộ (62 tuổi, thôn Gia An Đông) cho biết: “Gia đình tôi có 5 sào đất trồng cói, mỗi vụ kéo dài khoảng 3 tháng. Nếu thuận lợi, một năm làm được hai vụ, năng suất đạt khoảng 500 kg cói khô/sào, bán với giá 15 nghìn đồng/kg”.

Mỗi năm, vụ cói diễn ra từ tháng 4 đến tháng 6. Dù trùng với mùa nắng gay gắt của miền Trung, đây vẫn là giai đoạn nhộn nhịp nhất ở làng quê Hoài Nhơn.

Sau khi có nguyên liệu, thợ dệt bắt tay vào công đoạn chính. Chiếu trơn từ cói trắng vốn quen thuộc, còn chiếu hoa đòi hỏi sự cầu kỳ hơn, bởi phải kết hợp nhiều màu sắc và họa tiết.

Bà Lý Thị Nhân (46 tuổi, thôn Chương Hòa) chia sẻ: “Tôi theo nghề từ nhỏ, vất vả nhưng thành quen. Gia đình tôi thường thu mua cói, sau đó nhuộm và dệt thành chiếu để bán cho thương lái”.

Không dừng lại ở chiếu trơn truyền thống, người thợ Hoài Nhơn đã sáng tạo thêm nhiều mẫu như chiếu hoa râm, chiếu gấm, chiếu vảy ốc, chiếu con cờ, chiếu long phụng… Nhờ vậy, sản phẩm đáp ứng tốt hơn thị hiếu ngày càng đa dạng của thị trường.

Theo chính quyền địa phương, nghề dệt chiếu tập trung ở năm thôn: Gia An Đông, Gia An Nam, Gia An, Quy Thuận và Chương Hòa. Toàn phường có hơn 1.500 hộ làm nghề, trong đó gần 700 hộ sống chủ yếu bằng dệt chiếu. Đây là minh chứng cho sức sống bền bỉ của làng nghề qua nhiều thế hệ.

Hiện nay, ở Hoài Nhơn có trên 1.500 hộ gia đình gắn bó với nghề dệt chiếu.

Để dệt chiếu, người thợ cần chuẩn bị đủ nguyên liệu: cói (còn gọi là lác), kèm theo trân, chỉ, phẩm nhuộm và khung cửi hay máy dệt.

Chiếu cói Hoài Nhơn hiện không chỉ phục vụ nhu cầu trong tỉnh mà còn được tiêu thụ mạnh ở Nam Trung Bộ và Tây Nguyên. Sự uy tín lâu đời cùng mẫu mã phong phú giúp sản phẩm giữ chỗ đứng ngay cả khi phải cạnh tranh với chiếu công nghiệp giá rẻ.

Năm 2018, UBND tỉnh Bình Định (cũ) đã công nhận đây là làng nghề truyền thống. Sự kiện này vừa là niềm tự hào, vừa mở ra cơ hội gắn kết nghề dệt chiếu với phát triển du lịch trải nghiệm trong tương lai.

Trong bối cảnh nhiều nghề thủ công đang dần mai một, người dân Hoài Nhơn vẫn kiên trì bám nghề. Bởi với họ, chiếu cói không chỉ là “cần câu cơm” mà còn là di sản văn hóa, kết tinh từ lịch sử, lao động và sáng tạo.

Hơn 300 năm đã qua, tiếng khung cửi vẫn vang vọng trong từng ngôi làng, như minh chứng cho sức sống mãnh liệt của nghề truyền thống trên đất Bình Định.