Hội thảo “Chính sách phát triển thị trường tín chỉ carbon - Những vấn đề đặt ra và khuyến nghị"

PGS.TS Hoàng Văn Phụ, Chủ tịch Hội đồng khoa học Viện Kinh tế và Phát triển phát biểu tại Hội thảo chính sách phát triển thị trường tín chỉ carbon... - Ảnh: VGP/Thu Giang

Phát biểu tại hội thảo, PGS.TS Hoàng Văn Phụ, Chủ tịch Hội đồng khoa học Viện Kinh tế và Phát triển nhấn mạnh: Với mô hình “tăng trưởng xanh”, thị trường tín chỉ carbon chính là công cụ kinh tế quyết định khả năng thúc đẩy giảm phát thải khí nhà kính và ứng phó với biến đổi khí hậu.

Về bản chất, thị trường tín chỉ carbon là cơ chế kinh tế cho phép các tổ chức, doanh nghiệp mua bán quyền phát thải khí nhà kính, cụ thể là khí CO₂, theo nguyên tắc “người gây ô nhiễm phải trả tiền”. Cơ chế này không chỉ tạo động lực tài chính thúc đẩy giảm phát thải, mà còn góp phần phân bổ hiệu quả nguồn lực giữa các chủ thể trong nền kinh tế.

Trên thế giới, nhiều quốc gia đã triển khai mô hình này và thu được những kết quả tích cực trong quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế carbon thấp.

Tại Việt Nam, hành trình xây dựng thị trường carbon đã có những bước đi đầu tiên với việc hình thành khung pháp lý quan trọng. Cụ thể, Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 đã chính thức ghi nhận sự tồn tại của thị trường carbon; Nghị định 06/2022/NĐ-CP của Chính phủ quy định lộ trình và cơ chế vận hành hệ thống giao dịch phát thải trong nước; và Quyết định 232/QĐ-TTg ngày 24/01/2025 phê duyệt Đề án phát triển thị trường carbon tại Việt Nam giai đoạn 2025-2030.

Tuy nhiên, thị trường tín chỉ carbon ở nước ta vẫn đang trong giai đoạn sơ khai. Dù có tiềm năng lớn, đặc biệt trong các lĩnh vực như năng lượng tái tạo, nông nghiệp và xử lý chất thải, nhưng thị trường này chưa được định hình đầy đủ, các hoạt động còn manh mún, thiếu sự kết nối.

Theo các chuyên gia, thị trường tín chỉ carbon của Việt Nam đang đối mặt với 6 nhóm thách thức lớn, đó là: hệ thống pháp lý chưa hoàn thiện; hạ tầng kỹ thuật chưa đồng bộ; năng lực doanh nghiệp còn hạn chế; thiếu nhân lực chất lượng cao; nhận thức doanh nghiệp về lợi ích thị trường carbon còn mờ nhạt; và sự phối hợp liên ngành còn thiếu hiệu quả.

TS. Nguyễn Mạnh Hải, chuyên gia kinh tế nhấn mạnh định hướng chính phát triển thị trường tín chỉ carbon chính là việc khắc phục những khó khăn, trở ngại còn tồn tại trong nền kinh tế trong việc hình thành và phát triển thực sự thị trường này.

Hội thảo “Chính sách phát triển thị trường tín chỉ Carbon - Những vấn đề đặt ra và khuyến nghị" - Ảnh: VGP/Thu Giang

Theo đó, cần hoàn thiện khung pháp lý và chính sách, bao gồm xây dựng các quy định pháp luật về thị trường carbon (quy chế đấu giá, giao dịch, chứng nhận tín chỉ carbon,...) bảo đảm tính minh bạch và hiệu quả của thị trường; ban hành các hướng dẫn kỹ thuật liên quan đến đo lường, báo cáo và thẩm định phát thải (MRV); thiết lập các quy định về kiểm tra, giám sát và chế tài khi có hành vi vi phạm.

Phát triển hệ thống giao dịch phát thải (ETS) và thị trường carbon, bao gồm: Thiết lập hệ thống trao đổi hạn ngạch phát thải khí nhà kính nội địa; xác định các ngành/lĩnh vực thí điểm tham gia thị trường carbon; xây dựng và vận hành sàn giao dịch tín chỉ carbon.

Bên cạnh đó, cần kết nối với thị trường quốc tế, tham gia vào các cơ chế thị trường carbon quốc tế như Cơ chế tín chỉ quốc tế;thúc đẩy hợp tác song phương và đa phương để mua – bán tín chỉ carbon xuyên biên giới.

Tăng cường năng lực và nhận thức, tổ chức các chương trình đào tạo, tập huấn cho doanh nghiệp, cơ quan quản lý và tổ chức kiểm định về kiểm kê phát thải, giao dịch tín chỉ và vận hành thị trường. Đồng thời, đẩy mạnh tuyên truyền để cộng đồng và doanh nghiệp hiểu rõ vai trò, lợi ích và cơ hội mà thị trường tín chỉ carbon mang lại.

Ngoài ra, Nhà nước cần có các chính sách ưu đãi về thuế, tín dụng, hỗ trợ tài chính để khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ sạch. Bên cạnh đó, cần thúc đẩy cơ chế tín dụng carbon tự nguyện (VCM) đối với các doanh nghiệp tiên phong.

TS. Hồ Công Hòa, Học viện Chính sách và Phát triển cho rằng Việt Nam đang đứng trước thời điểm chiến lược để định hình thị trường carbon phù hợp với định hướng phát triển kinh tế carbon thấp và cam kết Net Zero đến năm 2050.

Dù đã có khung pháp lý ban đầu, việc xây dựng một hệ thống thị trường phát thải hiệu quả, minh bạch và có khả năng hội nhập quốc tế vẫn đòi hỏi nhiều bước đi cụ thể và quyết liệt hơn.

Kinh nghiệm từ các quốc gia đi trước cho thấy, yếu tố quyết định thành công nằm ở một khung pháp lý đầy đủ và linh hoạt, cơ chế giám sát và xử phạt nghiêm minh, cùng với sự tham gia tích cực của khu vực tư nhân và các tổ chức tài chính. Đặc biệt, cơ chế phân bổ hạn ngạch minh bạch, chính sách thuế và sử dụng nguồn thu từ thị trường một cách chiến lược sẽ là đòn bẩy cho sự phát triển dài hạn của thị trường.

Theo TS. Hồ Công Hòa, Việt Nam cần rà soát, sửa đổi và bổ sung các nội dung còn thiếu hoặc chưa rõ trong dự thảo Nghị định sửa đổi Nghị định 06/2022/NĐ-CP và Nghị định về Sàn giao dịch carbon, đặc biệt trong các lĩnh vực như: Định vị pháp lý hàng hóa carbon, đấu giá hạn ngạch, cơ chế bù trừ và tín chỉ quốc tế, xử phạt và công khai vi phạm, sử dụng nguồn thu, và liên kết quốc tế theo Điều 6 của Thỏa thuận Paris.

Đồng thời, việc xây dựng một cơ chế điều phối liên ngành mạnh mẽ và đầu tư cho hệ thống dữ liệu, giám sát (MRV) là điều kiện tiên quyết để thị trường hoạt động minh bạch, có trách nhiệm và thu hút được đầu tư xanh trong và ngoài nước.