Giữa núi rừng Quỳ Châu (Nghệ An), bản Hoa Tiến (xã Châu Tiến) như một “bảo tàng sống” lưu giữ tinh hoa nghề dệt thổ cẩm của đồng bào Thái. Từ bao đời, tiếng lách cách của khung cửi vẫn vang lên trong những nếp nhà sàn, đưa sắc màu rực rỡ của thổ cẩm vươn xa khỏi bản làng.
Theo nghệ nhân Sầm Thị Châu, người đã gắn bó hơn nửa thế kỷ với khung dệt, để làm nên một tấm thổ cẩm hoàn chỉnh, người thợ phải trải qua hàng loạt công đoạn tỉ mỉ: quay sợi, mắc khung, tạo hoa văn, dệt, rồi nhuộm màu. Mỗi khâu đòi hỏi sự kiên nhẫn, óc sáng tạo và đôi bàn tay khéo léo, để từng đường chỉ, từng họa tiết hiện lên hài hòa, tinh tế.
 |
| Nghệ nhân Sầm Thị Châu (78 tuổi) chia sẻ, để hoàn thành một tấm thổ cẩm, người thợ phải trải qua hàng loạt khâu tỉ mỉ: từ quay sợi, mắc khung, dệt hoa văn cho tới nhuộm màu. Ở mỗi bước, sự sáng tạo cùng đôi bàn tay khéo léo là yếu tố quyết định để các họa tiết hiện lên cân đối và hài hòa trên nền vải. |
Nguyên liệu dệt đều do người dân tự sản xuất – họ trồng dâu nuôi tằm, trồng bông, rồi thu hoạch để lấy sợi. Bông sau khi được se thành chỉ sẽ phơi khô, tách sợi và cuốn thành từng cuộn tròn. Trước khi dệt, sợi được giăng thành thảm đều tăm tắp, vừa định hình khổ vải, vừa sắp đặt sẵn vị trí cho những dải hoa văn chạy dọc tấm vải.
Hoa văn của thổ cẩm Hoa Tiến thường lấy cảm hứng từ thiên nhiên gần gũi: cỏ cây, hoa lá, hổ, hươu, voi… Mỗi họa tiết đều hàm chứa ý niệm về may mắn, sức khỏe và bình an theo quan niệm của người Thái.
 |
| Người dân bản Hoa Tiến tự chủ nguồn nguyên liệu bằng cách trồng dâu nuôi tằm, gieo bông ngay trên nương rẫy của mình, rồi thu hoạch để se thành sợi phục vụ dệt thổ cẩm. |
Công việc dệt thường được làm vào những lúc rảnh rỗi sau mùa vụ. Trung bình mỗi tháng, một người thợ tạo ra 8–10 sản phẩm với đủ loại kích cỡ và kiểu dáng, mang lại thu nhập từ 1,5–2 triệu đồng. Không chỉ giúp gìn giữ bản sắc, nghề dệt còn góp phần cải thiện đời sống, tạo việc làm cho nhiều phụ nữ trong bản.
Với người Thái Hoa Tiến, thổ cẩm không chỉ là sản phẩm tiêu dùng hay món hàng lưu niệm, mà còn là phần hồn trong các nghi lễ, phong tục. Váy áo Thái, khăn piêu, tấm thảm… đều được dệt bằng kỹ thuật truyền thống như kết hoa văn trên khung, dệt ikat, hay dệt thảm dày công.
Nhờ bàn tay tài hoa và sự đồng lòng của cộng đồng, thổ cẩm Hoa Tiến đã vượt khỏi biên giới, đến với thị trường Úc, Đức, Pháp, Nga, Lào, Thái Lan, Canada… Mới đây nhất, sản phẩm thổ cẩm Hoa Tiến đã được đại sứ Na Uy dùng trong cuộc họp cấp cao với lãnh đạo Đảng và Nhà nước Việt Nam.
Việt Anh
