Làng nghề ven biển: Mỗi sớm đỏ lửa, cá hấp thơm lừng cả ngày

Giữa nhịp sống đô thị ngày càng phát triển tại phường Hải Cảng, TP Quy Nhơn, tỉnh Bình Định cũ, nay thuộc phường Quy Nhơn, tỉnh Gia Lai, một nghề truyền thống vẫn lặng lẽ tồn tại, gắn bó với đời sống của nhiều hộ dân địa phương: nghề hấp cá. Nằm ngay bên bến Hàm Tử, nơi tàu thuyền tấp nập ra vào mỗi sớm chiều, những căn bếp đỏ lửa từ lâu đã trở thành điểm tựa mưu sinh cho hàng chục lao động.

Trong không gian chưa đầy 40m2, người dân miệt mài với công việc chế biến cá biển bằng phương pháp hấp. Mỗi ngày, cá cơm, cá nục, cá ngừ sọc dưa hay mực tươi được thương lái đưa về từ cảng, qua sơ chế rồi xếp vào các xửng hấp lớn. Hơi nước bốc lên từ những bếp lửa hừng hực tỏa ra mùi đặc trưng của biển, quyện cùng sức nóng lên tới 50–70 độ C khiến người chưa quen bước vào dễ cảm thấy ngột ngạt.

Quy trình hấp cá đòi hỏi sự tỉ mỉ và kinh nghiệm. Người làm nghề phải biết cách căn chỉnh nhiệt độ lửa, thời gian hấp và lượng nước sao cho cá giữ được độ ngọt, săn chắc mà không bị vỡ nát. Tất cả đều dựa vào cảm quan và kinh nghiệm tích lũy sau nhiều năm gắn bó với nghề.

Trước khi đưa vào lò hấp, cá được xử lý qua nhiều công đoạn: đánh vảy, mổ ruột, rửa sạch và xếp vào rổ tre. Người làm việc tại các cơ sở hấp cá phần lớn là phụ nữ và lao động lớn tuổi. Ngày làm việc thường bắt đầu từ 4h sáng và kéo dài đến khi hết hàng. Trong môi trường khắc nghiệt, tay chân thường xuyên tiếp xúc với nhiệt độ cao, có nguy cơ bỏng nhiệt, họ vẫn kiên trì bám trụ vì đây là nguồn thu nhập ổn định, dao động từ 200.000 đến 400.000 đồng mỗi ngày.

Mỗi loại cá có thời gian hấp khác nhau, thường từ 10 đến 20 phút. Nước dùng trong quá trình hấp cũng được pha chế theo công thức riêng để giữ lại hương vị đậm đà của hải sản. Khi cá chín, thợ hấp nhanh chóng đưa ra để ráo, sau đó chuyển đến chợ tại các huyện trong tỉnh hoặc khu vực lân cận.

Người làm nghề cho biết, ban đầu rất khó chịu với hơi nóng hầm hập từ lò hấp, nhưng khi đã quen thì công việc trở nên nhẹ nhàng hơn. Nhìn những mẻ cá chín đều, thơm lừng sau mỗi lần ra lò là cảm thấy xứng đáng với công sức bỏ ra. Dù thu nhập không cao, nghề vẫn đủ để duy trì cuộc sống và lo cho con cái ăn học.

Công việc tại lò hấp không chỉ đòi hỏi sức khỏe mà còn cần sự phối hợp nhịp nhàng giữa các khâu. Người vớt cá, người xếp xửng, người canh lửa, tất cả đều phải ăn khớp với nhau để đảm bảo hiệu quả và chất lượng. Nếu sơ suất, cá có thể chín quá hoặc chưa tới, ảnh hưởng đến hương vị và việc tiêu thụ.

Mùi cá hấp nồng nàn, ám vào quần áo, tóc tai đến mức khó có thể giặt sạch hoàn toàn. Nhưng với người dân nơi đây, đó đã là mùi quen thuộc, gắn liền với cuộc sống thường nhật. Sau mỗi ngày làm việc, họ lại vệ sinh sạch sẽ khu vực chế biến, chuẩn bị cho những mẻ cá tiếp theo.

Nghề hấp cá tại phường Quy Nhơn không chỉ giúp nhiều hộ dân thoát nghèo mà còn mang đậm bản sắc vùng biển miền Trung. Làng nghề đã hình thành và duy trì suốt hơn nửa thế kỷ, truyền từ đời này sang đời khác. Những người thợ hấp cá coi công việc này như một phần máu thịt, là di sản của cha ông để lại.

Mỗi sáng, tại chợ cá ven bến Hàm Tử, người ta dễ dàng bắt gặp khung cảnh những lò hấp đỏ lửa, khói bay nghi ngút, âm thanh rộn ràng của người chế biến, vận chuyển, mua bán. Hàng chục tấn cá tươi sau khi cập cảng nhanh chóng được đưa vào sơ chế, hấp và phân phối đi khắp nơi.

Hiện nay, nghề hấp cá tại phường Hải Cảng được xem như một phần trong đời sống văn hóa lao động của cư dân phố cảng. Nhiều ý kiến cho rằng, nếu được quan tâm đúng mức, nghề này hoàn toàn có thể trở thành điểm nhấn trong các tour trải nghiệm đời sống ngư dân địa phương.