Cây tùng thuộc nhóm cây lá kim, có loài thuộc họ Thông (Pinaceae), có loài thuộc họ Bách hay Thông đỏ (Cupressaceae, Taxaceae). Trong văn hóa phương Đông, tùng được coi là biểu tượng của đức tính kiên cường, trung thực và trường thọ. Hình ảnh tùng xuất hiện trong bộ tranh “Tùng – Cúc – Trúc – Mai”, đại diện cho mùa đông và khí tiết của người quân tử. Khi kết hợp cùng hình ảnh hạc trong tranh “Tùng Hạc Diên Niên”, loài cây này còn mang ý nghĩa trường thọ, thanh nhàn, bền vững.
Trong phong thủy, tùng được coi là biểu tượng của trường thọ, sự vững chãi, có tác dụng trấn trạch và xua đuổi năng lượng xấu. Nhiều quan niệm cho rằng tùng hợp với người tuổi Thân, ngoài ra còn phù hợp với các tuổi Bính Tý, Quý Tỵ, Nhâm Tuất, Đinh Mùi và Giáp Dần. Về ngũ hành, do là cây lá kim liên hệ tới hành Kim, tùng được cho là hợp với mệnh Kim, tương sinh với Thủy và có thể hỗ trợ cho mệnh Thổ nhờ gắn bó mật thiết với đất.
 |
Ở Việt Nam, tùng được trồng khá phổ biến với nhiều loại khác nhau, phù hợp từ cảnh quan công trình đến nghệ thuật bonsai. Tùng la hán, hay còn gọi là vạn niên tùng, thường được uốn làm bonsai, có gốc già xù xì tạo cảm giác cổ kính.
Tùng thơm, hay tùng chanh, có lá mềm với hương thơm dễ chịu, dáng giống cây thông Noel, thích hợp trồng viền sân vườn hoặc trang trí trong dịp lễ. Tùng bách tán là cây công trình lớn, tán lá xếp tầng đều đặn, thường được trồng làm bóng mát.
Tùng bồng lai có dáng nhỏ, lá dày tựa đám mây, rất hợp để làm bonsai. Tùng cối, còn gọi là duyên tùng, có thân nứt tự nhiên, vẻ đẹp cổ điển, được đánh giá cao về mặt mỹ thuật lẫn phong thủy.
 |
Cây tùng ưa đất tơi xốp, thoát nước tốt với độ pH khoảng 5,5–6,5. Về khí hậu, tùng chịu lạnh khá tốt, thích hợp với vùng ôn đới hoặc cao nguyên mát mẻ như Đà Lạt, Sa Pa, nhiệt độ lý tưởng trong khoảng 15–25°C. Đây là loài cây ưa sáng, cây non cần tránh nắng gắt buổi trưa còn cây trưởng thành có thể chịu nắng tốt hơn. Tùng không chịu úng, vì vậy cần tránh trồng ở vùng trũng, đất ngập nước dễ gây thối rễ.
Để cây tùng sinh trưởng khỏe mạnh và giữ được dáng đẹp lâu dài, khâu trồng ban đầu có vai trò vô cùng quan trọng. Trước hết, người trồng cần lựa chọn giống phù hợp. Với tùng, có thể nhân giống bằng cách gieo hạt hoặc giâm cành. Cách gieo hạt thường áp dụng với những ai muốn có số lượng cây nhiều và thời gian chờ đợi dài, còn giâm cành lại phù hợp hơn khi trồng bonsai vì giữ được dáng thế của cây mẹ và tiết kiệm thời gian chăm sóc. Tùy vào mục đích, người chơi có thể chọn giống tùng công trình để trồng sân vườn, bóng mát, hoặc chọn những giống tùng bonsai để trồng chậu, trang trí nội thất.
Sau khi có giống, bước tiếp theo là chuẩn bị hố trồng. Hố nên đào rộng khoảng 30–50 cm, đủ để bộ rễ phát triển thoải mái. Trong quá trình đào hố, cần lưu ý xử lý đất thật tơi xốp và trộn thêm phân hữu cơ hoai mục để bổ sung dinh dưỡng ngay từ đầu. Đối với cây công trình, khoảng cách giữa các hố nên giữ từ 2–5 m để tán lá phát triển đều, không bị chèn ép. Với bonsai hoặc tùng cảnh mini, cây thường được trồng riêng trong từng chậu nhỏ, vì vậy khâu lựa chọn đất trồng thoát nước tốt càng quan trọng hơn.
 |
Khi đặt cây vào hố, cần đảm bảo bộ rễ được trải đều, cây đứng thẳng ở chính giữa. Lớp đất lấp nên vừa đủ, không lấp quá sâu khiến gốc bị ngộp nhưng cũng không để rễ lộ thiên. Sau khi lấp đất, nén nhẹ tay để cố định gốc, rồi tưới đẫm nước giúp đất bám chặt vào rễ và loại bỏ bọt khí còn sót lại. Đây là bước quyết định cây có bén rễ nhanh hay không trong giai đoạn đầu.
Thời vụ trồng tùng cũng là yếu tố cần lưu ý. Loài cây này thích hợp nhất khi được trồng vào thời điểm khí hậu mát mẻ, thường là mùa xuân hoặc mùa thu. Khi đó, nhiệt độ ổn định giúp rễ non dễ dàng phát triển và cây có điều kiện thích nghi tốt với môi trường mới. Ngược lại, không nên trồng tùng vào những ngày nắng gắt của mùa hè, vì nhiệt độ cao có thể khiến cây mất nước nhanh, khó bén rễ. Mùa mưa lớn kéo dài cũng không phải thời điểm lý tưởng, do đất dễ ngập úng gây thối rễ. Nếu bắt buộc phải trồng vào mùa hè, nên che chắn bớt nắng và tăng cường tưới nước hợp lý để giảm sốc nhiệt cho cây.
Tóm lại, việc trồng cây tùng không quá phức tạp nhưng đòi hỏi sự cẩn thận ở từng công đoạn, từ chọn giống, đào hố, chuẩn bị đất, trồng và tưới nước ban đầu cho đến lựa chọn thời vụ. Khi làm đúng các bước này, cây sẽ phát triển ổn định, giữ được dáng đẹp và trở thành điểm nhấn bền vững cho cảnh quan hay không gian sống.
Sau khi cây tùng đã bén rễ và phát triển ổn định trong môi trường mới, giai đoạn chăm sóc hằng năm chính là yếu tố quyết định đến sức sống, hình dáng cũng như giá trị phong thủy và thẩm mỹ của cây. Với đặc tính là loài cây lá kim xanh quanh năm, tùng có sức chịu đựng tốt, ít sâu bệnh, song nếu chăm sóc thiếu khoa học, cây dễ suy yếu, lá ngả vàng và mất dáng. Vì vậy, người trồng cần duy trì chế độ chăm sóc định kỳ, vừa đủ dinh dưỡng, nước và ánh sáng, vừa đảm bảo tỉa tót tạo hình hợp lý để cây luôn khỏe và đẹp.
Về nước tưới, cây tùng có khả năng chịu hạn nhẹ nhưng không có nghĩa là có thể bỏ mặc hoàn toàn. Với cây non mới trồng, bộ rễ chưa phát triển sâu nên cần được giữ ẩm thường xuyên, đặc biệt trong mùa khô. Trung bình nên tưới 2–3 lần/tuần, lượng vừa đủ để đất ẩm nhưng không sũng nước. Khi cây đã trưởng thành, tùng có thể tự cân bằng độ ẩm tốt hơn, do đó chỉ cần tưới 1–2 lần/tuần hoặc tăng cường hơn trong những đợt nắng gắt kéo dài. Một nguyên tắc quan trọng là tránh để cây bị úng nước, bởi lá kim giữ nước khá lâu, nếu gốc bị ngập úng dễ dẫn đến thối rễ và tạo điều kiện cho nấm bệnh phát triển. Với cây bonsai, việc tưới cần đều tay, kết hợp phun sương nhẹ vào tán lá vào buổi sáng để tăng độ ẩm và giữ màu lá xanh mướt.
 |
Về dinh dưỡng, cây tùng không đòi hỏi bón phân nhiều như một số loại cây hoa hay cây ăn quả, nhưng vẫn cần bổ sung đều đặn để duy trì dáng khỏe mạnh. Thời điểm tốt nhất để bón là đầu mùa xuân và đầu mùa thu, khi cây bước vào giai đoạn phát triển mạnh. Có thể dùng phân hữu cơ hoai mục như phân chuồng ủ, phân trùn quế hoặc phân NPK tổng hợp với tỷ lệ cân đối. Đối với cây bonsai, lượng phân nên chia nhỏ và bón nhiều lần hơn để tránh làm cháy rễ. Ngoài ra, có thể bổ sung thêm phân vi sinh hoặc chế phẩm sinh học giúp cải thiện đất và tăng sức đề kháng tự nhiên cho cây.
Khâu cắt tỉa cũng rất quan trọng trong chăm sóc hằng năm. Với cây công trình hay tùng cảnh lớn, việc cắt bỏ cành khô, cành mọc chồng chéo giúp cây thông thoáng, giảm nguy cơ sâu bệnh và giữ được dáng tự nhiên. Với bonsai, việc tạo dáng đòi hỏi sự kiên nhẫn và tỉ mỉ hơn. Người trồng cần thường xuyên tỉa nhẹ những chồi non mọc sai hướng và dùng dây thép mềm để định hình cành khi cây còn non. Thời điểm thích hợp nhất để cắt tỉa là cuối xuân hoặc đầu hè, khi cây đang ở trạng thái sinh trưởng ổn định, tránh tỉa mạnh vào mùa đông vì cây dễ bị tổn thương và khó phục hồi.
Đối với cây tùng trồng trong chậu, việc thay đất định kỳ cũng cần được chú ý. Sau khoảng 2–3 năm, đất trong chậu sẽ dần bị nén chặt, thoát nước kém và mất dần dinh dưỡng. Lúc này, người chơi bonsai nên thay một phần đất mới hoặc sang chậu lớn hơn để cây có thêm không gian phát triển. Hỗn hợp đất trồng lý tưởng cho bonsai tùng thường bao gồm đất mùn, cát thô, tro trấu hoặc đá perlite để đảm bảo độ thoát nước và độ thoáng khí tốt.
Bên cạnh đó, cây tùng cũng cần môi trường thông thoáng, nhiều ánh sáng tự nhiên. Nếu trồng trong nhà, nên đặt cây ở nơi có ánh sáng gián tiếp ít nhất 4–6 giờ mỗi ngày, tránh đặt trong không gian ẩm thấp hoặc thiếu sáng lâu dài khiến cây còi cọc, lá mất màu. Với cây ngoài sân vườn, cần lưu ý không trồng quá sát công trình hoặc dưới bóng râm dày, vì tùng là loài ưa sáng, càng được tắm nắng đầy đủ, tán lá càng xanh mướt và khỏe mạnh.
Nhìn chung, việc chăm sóc cây tùng không đòi hỏi quá phức tạp, nhưng cần sự đều đặn và kiên nhẫn. Một lịch chăm sóc đơn giản, bao gồm tưới nước điều độ, bón phân 2 lần mỗi năm, cắt tỉa nhẹ định kỳ và giữ cho môi trường đất thoát nước tốt là đủ để cây tùng duy trì vẻ đẹp bền vững qua nhiều năm. Khi được chăm sóc đúng cách, tùng không chỉ xanh tốt quanh năm mà còn phát huy tối đa giá trị phong thủy, trở thành biểu tượng của sự trường thọ, bền vững và tài lộc trong không gian sống của gia chủ.
 |
Một số sâu bệnh thường gặp trên cây tùng là rệp sáp, rệp vảy, tuyến trùng thân và củ. Người trồng nên kiểm tra thường xuyên, có thể xử lý bằng cách lau, xịt nước hoặc dùng chế phẩm sinh học và thuốc đặc trị. Nấm gốc và thối rễ thường xuất hiện khi đất bị úng, cần cải thiện thoát nước, cắt bỏ rễ hỏng và dùng chế phẩm trị nấm khi cần. Việc giữ vệ sinh quanh gốc, tránh để lá mục và đảm bảo thông thoáng không khí sẽ giúp phòng bệnh hiệu quả.
Khi làm bonsai, người chơi thường dùng dây thép mềm để uốn định hình cành. Việc uốn nên tiến hành khi cành còn non để hạn chế rạn nứt. Đất trong chậu cần được thay định kỳ từ hai đến ba năm một lần, với cây lớn thì có thể lâu hơn, nhưng luôn phải bảo đảm thoát nước. Bonsai tùng cần lượng nước điều độ, đồng thời phun sương buổi sáng giúp tăng độ ẩm và giữ cho bộ lá kim tươi tốt.
Cây tùng rất được ưa chuộng trong cảnh quan sân vườn, thường dùng làm điểm nhấn, hàng rào xanh hoặc trồng ở đền chùa, công viên. Với các giống mini hoặc bonsai, tùng có thể đặt trong nội thất, nhưng cần chú ý cung cấp đủ ánh sáng, tránh không gian ẩm tối dễ khiến cây suy yếu. Khi bón phân hữu cơ như phân gà hay compost, nên dùng loại đã hoai mục để tránh gây cháy rễ.
Khi trồng tùng trong chậu đặt trong nhà, cần tránh những nơi quá tối hoặc quá ẩm. Nếu trồng để tăng cường vượng khí, vị trí đặt cây nên tính toán hài hòa với bố cục phong thủy tổng thể của ngôi nhà, từ hướng cửa chính cho tới sắp xếp nội thất. Với những cây tùng lớn trồng ngoài sân, cần chừa khoảng cách hợp lý với công trình để tránh tình trạng rễ phát triển ảnh hưởng đến nền móng.
