Làng nghề từ lâu đã trở thành một phần hồn cốt của nông thôn Việt Nam, nơi kết tinh tinh hoa lao động, sự khéo léo, sáng tạo của nhiều thế hệ nghệ nhân, đồng thời góp phần quan trọng trong phát triển kinh tế và giữ gìn bản sắc văn hóa. Trong hành trình hàng trăm năm tồn tại và phát triển, đã có những thời khắc tưởng như nghề thủ công truyền thống phải lụi tàn trước sự thay đổi của thị trường và xu hướng hiện đại hóa. Thế nhưng, nhờ những chính sách kịp thời của Nhà nước, sự kiên trì của nghệ nhân cùng khát vọng đổi mới của thế hệ trẻ, các làng nghề Việt Nam không chỉ vượt qua nguy cơ mai một mà còn vươn lên mạnh mẽ, hướng tới khẳng định vị thế toàn cầu.
 |
| Quang cảnh Hội nghị sơ kết 6 năm triển khai thực hiện Nghị định số 52/2018/NĐ-CP của Chính phủ về phát triển ngành nghề nông thôn và 3 năm thực hiện Chương trình bảo tồn và phát triển làng nghề theo Quyết định số 801/QĐ-TTg ngày 07/7/2022 của Thủ tướng Chính phủ về Chương trình bảo tồn và phát triển làng nghề Việt Nam giai đoạn 2021–2030. - (Ảnh: Thanh Hải) |
Ngày 25/9, tại TP. Đà Nẵng, Bộ NN&MT tổ chức Hội nghị sơ kết 6 năm triển khai thực hiện Nghị định số 52/2018/NĐ-CP của Chính phủ về phát triển ngành nghề nông thôn và 3 năm thực hiện Chương trình bảo tồn và phát triển làng nghề theo Quyết định số 801/QĐ-TTg ngày 07/7/2022 của Thủ tướng Chính phủ về Chương trình bảo tồn và phát triển làng nghề Việt Nam giai đoạn 2021–2030.
Sau 6 năm triển khai Nghị định số 52/2018/NĐ-CP của Chính phủ về phát triển ngành nghề nông thôn và gần 3 năm thực hiện Chương trình bảo tồn, phát triển làng nghề theo Quyết định số 801/QĐ-TTg, ngành nghề nông thôn đã đạt nhiều kết quả ấn tượng. Báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tại Hội nghị sơ kết ở Đà Nẵng cho biết tổng doanh thu từ hoạt động ngành nghề nông thôn đã đạt 376.697 tỷ đồng, tăng 200.442 tỷ đồng so với năm 2019. Đây không chỉ là con số biết nói, phản ánh sức bật kinh tế, mà còn cho thấy sự hồi sinh mạnh mẽ của những giá trị truyền thống tưởng như đang dần mất đi. Sự gia tăng về doanh thu đi liền với sự mở rộng quy mô hoạt động, cả nước hiện có 263 nghề truyền thống, 1.975 làng nghề và làng nghề truyền thống được công nhận, trong đó có 1.308 làng nghề và 667 làng truyền thống. Điều đáng mừng là lực lượng lao động trong lĩnh vực này đạt hơn 2,1 triệu người, tăng 789.000 lao động so với năm 2019, thu nhập bình quân đạt từ 4 đến 5 triệu đồng mỗi tháng, góp phần ổn định đời sống và giữ chân người dân gắn bó với nghề.
 |
| Phát biểu tại hội nghị, Thứ trưởng Bộ NN&MT Võ Văn Hưng khẳng định ngành nghề nông thôn và làng nghề truyền thống không chỉ mang lại giá trị kinh tế mà còn giữ gìn bản sắc văn hóa, hồn cốt của dân tộc. - (Ảnh: Thanh Hải) |
Trong công tác bảo tồn, nhiều kết quả đáng ghi nhận cũng đã được thực hiện. Cả nước đã khôi phục được 63 nghề truyền thống và 81 làng nghề có nguy cơ mai một, nhờ đó không ít tinh hoa văn hóa phi vật thể được gìn giữ và lan tỏa. Đặc biệt, nhóm hàng thủ công mỹ nghệ chiếm tới 35% kim ngạch xuất khẩu hàng năm, khẳng định sức hút của sản phẩm thủ công Việt Nam trên thị trường quốc tế. Gốm Bát Tràng, lụa Vạn Phúc, tranh Đông Hồ, nón lá Huế, mây tre đan Phú Vinh… không chỉ là niềm tự hào văn hóa mà còn trở thành sản phẩm thương mại hấp dẫn, mở ra cơ hội gắn kết với du lịch trải nghiệm, quảng bá sản phẩm và văn hóa Việt ra thế giới.
Nhiều địa phương đã chủ động ban hành chính sách khuyến khích phát triển ngành nghề nông thôn. Đến nay, có 46/63 tỉnh, thành phố đã ban hành cơ chế hỗ trợ riêng, từ tín dụng ưu đãi, đất đai, đến đào tạo và xúc tiến thương mại. Hơn 300 làng nghề được hỗ trợ quảng bá, tham gia hội chợ trong và ngoài nước. Khoảng 27.000 người được đào tạo, tập huấn nâng cao tay nghề, trong đó có cả các lớp dành riêng cho cán bộ hợp tác xã và nghệ nhân – những “linh hồn” của nghề. Một số địa phương đã bước đầu triển khai số hóa dữ liệu làng nghề, truy xuất nguồn gốc sản phẩm và áp dụng công nghệ mới vào sản xuất như lò nung khí sạch, công nghệ sấy lạnh, xử lý môi trường tập trung. Đây là những bước đi tiên phong, tạo tiền đề quan trọng cho chuyển đổi số toàn diện trong phát triển làng nghề.
 |
| Thứ trưởng Bộ NN&MT Võ Văn Hưng đánh giá cao các sản phẩm làng nghề, OCOP của Đà Nẵng. - (Ảnh: Thanh Hải) |
Tuy nhiên, hành trình hồi sinh và phát triển làng nghề không phải không có thách thức. Các đại biểu tại Hội nghị sơ kết đã chỉ ra nhiều tồn tại cần khắc phục. Trước hết, nguồn nguyên liệu tập trung cho sản xuất còn thiếu, chưa hình thành được vùng nguyên liệu bền vững, khiến sản phẩm khó đạt chuẩn quốc tế. Quy trình công nhận làng nghề vẫn chưa thống nhất, thiếu các tiêu chí rõ ràng về tính bền vững, môi trường và khả năng hội nhập. Chính sách hỗ trợ nghệ nhân còn hạn chế, chưa đủ mạnh để khuyến khích họ đổi mới công nghệ, sáng tạo sản phẩm, truyền nghề cho thế hệ kế cận. Hoạt động quản lý, đào tạo nghề ở nhiều nơi vẫn còn manh mún, rời rạc, thiếu liên kết chuỗi giá trị.
Một số quy định tại Nghị định 52/2018/NĐ-CP cũng bộc lộ bất cập khi chưa phù hợp với thực tiễn mới, nhất là liên quan đến phát triển hạ tầng, xây dựng cơ sở dữ liệu số, bản đồ số, tín dụng xanh và tiêu chí về làng nghề bền vững. Việc đầu tư cho làng nghề vẫn còn dàn trải, chưa tập trung vào trọng điểm, trong khi hoạt động xây dựng thương hiệu và xúc tiến thương mại chưa đồng bộ, dẫn đến sản phẩm chưa khai thác hết tiềm năng trên thị trường quốc tế. Đây chính là những rào cản lớn cần sớm tháo gỡ nếu muốn làng nghề Việt vươn xa.
 |
| Đại diện Hiệp hội Làng nghề Việt Nam chia sẻ tại Hội nghị. - (Ảnh: Thanh Hải) |
Từ góc độ doanh nghiệp, ông Lê Bá Ngọc – Phó Chủ tịch Hiệp hội Xuất khẩu hàng thủ công mỹ nghệ Việt Nam – đã nhấn mạnh rằng để ngành nghề nông thôn vươn ra thế giới cần tập trung vào bốn trụ cột: xây dựng vùng nguyên liệu bền vững, tổ chức sản xuất theo chuẩn quốc tế, khuyến khích sáng tạo thiết kế sản phẩm mới và đẩy mạnh xúc tiến thương mại gắn với chuyển đổi số. Theo ông, việc thành lập Trung tâm đổi mới sáng tạo quốc gia về thủ công tại những địa phương có thế mạnh sẽ là bước đi đột phá, đồng thời cần xây dựng bảo tàng thủ công nhằm lưu giữ, quảng bá giá trị truyền thống và thu hút khách du lịch.
Ở góc nhìn của nghệ nhân, ông Nguyễn Hữu Quả – làng tranh Đông Hồ, Bắc Ninh – bày tỏ lo ngại rằng nếu thiếu chính sách hỗ trợ kịp thời, nguy cơ mai một làng nghề là rất lớn. Ông kiến nghị Nhà nước cần có chế độ đãi ngộ để nghệ nhân có thể sống được với nghề, đồng thời phát triển các hoạt động trải nghiệm gắn với giáo dục để truyền cảm hứng cho thế hệ trẻ. Nghệ nhân Huỳnh Phương Đỏ ở Hội An cũng cho rằng sự kết hợp giữa thủ công mỹ nghệ với du lịch, cùng việc quảng bá qua mạng xã hội, là hướng đi phù hợp để nghề truyền thống thích ứng với đời sống hiện đại. Những tiếng nói này là lời nhắc nhở rằng làng nghề chỉ có thể trường tồn nếu vừa giữ được hồn cốt vừa thích ứng với xu thế.
Phát biểu tại Hội nghị, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Võ Văn Hưng khẳng định ngành nghề nông thôn và làng nghề truyền thống không chỉ mang lại giá trị kinh tế mà còn là nơi lưu giữ bản sắc văn hóa, hồn cốt của dân tộc. Ông nhấn mạnh rằng để đưa làng nghề trở thành trụ cột văn hóa – kinh tế trong chiến lược phát triển nông thôn bền vững, cần sớm hoàn thiện thể chế, sửa đổi Nghị định 52 theo tinh thần “xanh hơn, số hơn, vươn xa hơn”. Cụ thể, năm định hướng trọng tâm được đưa ra gồm: chuẩn hóa quy trình công nhận làng nghề gắn với tiêu chí kinh tế, văn hóa, môi trường và du lịch; xây dựng vùng nguyên liệu theo hướng hữu cơ, tuần hoàn, đảm bảo chất lượng; đẩy mạnh quảng bá, kết nối thị trường trong và ngoài nước; tăng tốc chuyển đổi số, số hóa dữ liệu, thúc đẩy truy xuất nguồn gốc và hội nhập tiêu chuẩn quốc tế; phát triển nguồn nhân lực, có chính sách đãi ngộ nghệ nhân, đồng thời ươm tạo thế hệ kế cận.
 |
Thông điệp này mang ý nghĩa đặc biệt trong bối cảnh toàn cầu hóa. Làng nghề không chỉ là nơi sản xuất hàng thủ công mà còn là biểu tượng văn hóa, là “sứ giả” mang hình ảnh Việt Nam đến với bạn bè quốc tế. Sản phẩm thủ công không đơn thuần là hàng hóa, mà còn chứa đựng câu chuyện, tinh thần và tâm hồn dân tộc. Chính vì vậy, việc bảo tồn và phát triển làng nghề không chỉ là trách nhiệm kinh tế, mà còn là nhiệm vụ văn hóa, chính trị và xã hội.
Có thể thấy rằng hành trình của làng nghề Việt từ nguy cơ mai một đến cơ hội vươn ra thế giới là hành trình đầy gian nan nhưng cũng đầy hy vọng. Những kết quả đạt được trong 6 năm qua cho thấy một bức tranh khởi sắc, song để tiến xa hơn, cần sự vào cuộc đồng bộ của Nhà nước, doanh nghiệp, nghệ nhân và cộng đồng. Khi có sự gắn kết giữa chính sách, công nghệ và sáng tạo, làng nghề Việt hoàn toàn có thể vươn mình mạnh mẽ, khẳng định thương hiệu toàn cầu, vừa giữ hồn cốt văn hóa, vừa góp phần vào sự phát triển bền vững của đất nước.
Hành trình này không dừng lại ở việc bảo tồn những giá trị truyền thống, mà là bước tiến khẳng định vị thế của Việt Nam trong nền kinh tế sáng tạo toàn cầu. Nếu biết tận dụng cơ hội, thúc đẩy chuyển đổi số, phát triển vùng nguyên liệu bền vững, nâng cao năng lực nghệ nhân và xây dựng thương hiệu mạnh, làng nghề Việt sẽ không chỉ sống mãi trong ký ức, mà còn trở thành trụ cột văn hóa – kinh tế, góp phần đưa tên tuổi Việt Nam bay xa trên trường quốc tế.
Phạm Hùng
