Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm vừa đưa ra cảnh báo quan trọng liên quan đến giống cây Kỳ Hải Nam chưa rõ nguồn gốc đang gây nhiều xôn xao trong cộng đồng những người quan tâm đến trầm hương và kỳ nam. Kỳ nam vốn từ lâu được coi là báu vật của rừng, có giá trị kinh tế, văn hóa và tâm linh đặc biệt, song sự xuất hiện của một giống cây mới được quảng bá với những lời hứa hẹn vượt trội nhưng chưa hề có cơ sở khoa học hay pháp lý khiến dư luận không khỏi lo ngại. Thực tế, Kỳ Hải Nam chưa được ghi nhận trong bất kỳ danh mục giống chính thức nào, chưa trải qua quy trình khảo nghiệm và công nhận giống theo quy định, đồng thời phần lớn được đưa vào Việt Nam qua con đường tiểu ngạch, tiềm ẩn nhiều rủi ro đối với hệ sinh thái và pháp luật. Chính vì vậy, động thái kịp thời của Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm không chỉ là lời cảnh báo đối với các địa phương, tổ chức và cá nhân đang tham gia kinh doanh, gây trồng giống cây này, mà còn là sự khẳng định về vai trò then chốt của quản lý nhà nước trong việc bảo đảm sự phát triển bền vững, hài hòa giữa lợi ích kinh tế, bảo tồn môi trường và sự ổn định của ngành lâm nghiệp nói chung.
 |
| Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm vừa đưa ra cảnh báo quan trọng liên quan đến giống cây Kỳ Hải Nam chưa rõ nguồn gốc đang gây nhiều xôn xao trong cộng đồng những người quan tâm đến trầm hương và kỳ nam. - (Ảnh: VTV) |
Kỳ nam từ lâu đã được coi là báu vật của rừng, là sản phẩm cực kỳ quý hiếm và có giá trị kinh tế, văn hóa, tâm linh đặc biệt. Theo cách phân loại truyền thống, kỳ nam được chia thành bốn loại chính: bạch kỳ, thanh kỳ, hoàng kỳ và hắc kỳ. Mỗi loại mang sắc thái và đặc điểm riêng, phụ thuộc vào chất dầu và cấu trúc gỗ. Trong đó, bạch kỳ là loại quý hiếm nhất, có màu trắng xám nâu, lớp kỳ nam như phủ đường trắng mịn, chứa rất nhiều tinh dầu, mềm và dính, được xem là “cực phẩm của cực phẩm”. Thanh kỳ mang sắc ánh tím xanh, nếu nhiều dầu thì mềm, ít dầu thì cứng và khô. Hoàng kỳ có sắc vàng, chất dầu cứng và nặng, còn hắc kỳ mang sắc đen như hắc ín, dầu quyện chặt vào thớ gỗ, vừa cứng vừa nặng. Từ xưa, người ta đã có câu “Nhất bạch, nhị thanh, tam hoàng, tứ hắc” để phân định giá trị các loại kỳ nam, trong đó bạch kỳ thường chỉ được dâng cho hoàng đế, gắn với sự sang trọng và quyền uy tối thượng. Để phân biệt trầm hương và kỳ nam, người xưa thường dùng hình, chất, khí vị. Trầm hương thường cứng, nặng, ít thơm, sắc nhạt, vị đắng, khi đốt khói xoáy rồi mới tan. Trong khi đó, kỳ nam mềm, nhẹ, có hơi dầu, hương thơm mát, vị đầy đủ cay, ngọt, chua, đắng, khi đốt khói bay thẳng và dài. Những đặc điểm này tạo nên sự khác biệt rõ rệt, cũng là lý do kỳ nam được coi là báu vật hiếm hoi.
Tuy nhiên, trong thời gian gần đây, thông tin về một giống cây mới mang tên “Kỳ Hải Nam” đã khiến cộng đồng quan tâm đến trầm hương và kỳ nam xôn xao. Ngày 13/9/2025, Hội Trầm hương Việt Nam đã ban hành Công văn số 79/CV-HTHVN, trong đó nêu rõ tình trạng trên nhiều diễn đàn, hội nhóm và phương tiện truyền thông xuất hiện các thông tin về việc trồng, đầu tư và kinh doanh cây Kỳ Hải Nam. Loại cây này được quảng bá có khả năng tạo ra trầm hương chất lượng cao, mang lại giá trị kinh tế vượt trội. Song thực tế, Kỳ Hải Nam chưa hề có tên khoa học, được cho là cấy ghép từ cây dó bản địa Trung Quốc và nhập vào Việt Nam chủ yếu qua con đường tiểu ngạch từ các cửa khẩu phía Bắc. Những thông tin này chưa được bất kỳ cơ quan khoa học nào xác thực, dẫn tới nguy cơ gây hiểu nhầm, ngộ nhận trong cộng đồng người trồng và nhà đầu tư. Việc quá vội vàng đặt niềm tin vào giá trị kinh tế của một giống cây chưa rõ ràng không chỉ tiềm ẩn rủi ro về tài chính mà còn có thể ảnh hưởng tới cả hệ sinh thái và môi trường pháp lý trong ngành trầm hương.
Để tránh những hậu quả đáng tiếc có thể xảy ra, Hội Trầm hương Việt Nam đã kiến nghị Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm, đồng thời đề nghị Sở Nông nghiệp và Môi trường các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương chỉ đạo, rà soát và đưa ra khuyến cáo cụ thể. Các câu hỏi cần được trả lời minh bạch bao gồm: đã có cơ quan nào nghiên cứu chính thức về loài cây này chưa, có khảo nghiệm và kiểm định hay chưa, và quan trọng hơn là có giấy phép nhập khẩu chính ngạch hay công nhận giống được ban hành hay chưa. Chỉ khi có sự thẩm định và công nhận chính thức thì mới có cơ sở pháp lý để đưa giống cây vào sản xuất, kinh doanh, đảm bảo lợi ích chính đáng của người dân.
Ngày 16/9/2025, Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm đã phát đi Văn bản số 1773/LNKL–PTR gửi tới các Sở Nông nghiệp và Môi trường trên cả nước. Văn bản nhấn mạnh yêu cầu tăng cường công tác quản lý giống cây trồng lâm nghiệp nhập khẩu, trong đó đặc biệt lưu ý đến giống Kỳ Hải Nam. Cục đã nhận được phản ánh về tình trạng sản xuất, kinh doanh và gây trồng giống cây này không rõ nguồn gốc ở một số địa phương. Do vậy, các địa phương cần khẩn trương kiểm tra, rà soát toàn diện các hoạt động nhập khẩu, lưu thông, kinh doanh, lưu giữ và sử dụng giống cây trồng lâm nghiệp. Quá trình kiểm tra phải làm rõ tính hợp pháp của từng lô giống, bao gồm hồ sơ gốc, giấy chứng nhận xuất xứ, giấy chứng nhận kiểm dịch, giấy phép nhập khẩu và các hồ sơ kỹ thuật đi kèm. Nếu phát hiện giống nhập khẩu chưa được công nhận, chưa qua khảo nghiệm hoặc có dấu hiệu là giống ngoại lai xâm hại, các cơ quan chức năng phải ngay lập tức tạm dừng lưu thông, thu giữ và xử lý nghiêm theo quy định của pháp luật.
 |
| Văn bản số 1773/LNKL–PTR gửi tới các Sở Nông nghiệp và Môi trường trên cả nước. Văn bản nhấn mạnh yêu cầu tăng cường công tác quản lý giống cây trồng lâm nghiệp nhập khẩu, trong đó đặc biệt lưu ý đến giống Kỳ Hải Nam. - (Ảnh: chụp màn hình) |
Đặc biệt, Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm nhấn mạnh rằng giống nhập khẩu chỉ được phép đưa vào sản xuất, kinh doanh sau khi đã hoàn tất quá trình khảo nghiệm, trồng thử nghiệm và được cơ quan có thẩm quyền công nhận giống theo Nghị định số 27/2021/NĐ-CP và Thông tư số 22/2021/TT-BNNPTNT. Đồng thời, các tổ chức, cá nhân phải tuân thủ đúng trình tự thủ tục nhập khẩu giống cây trồng lâm nghiệp theo Điều 8 Thông tư số 16/2025/TT-BNNMT. Đây là bước quan trọng nhằm bảo đảm hệ thống pháp lý, đồng thời bảo vệ sự đa dạng sinh học và môi trường sinh thái.
Để tăng tính răn đe, hệ thống pháp luật cũng đã quy định những chế tài nghiêm khắc. Theo Nghị định 35/2019/NĐ-CP và Nghị định 07/2022/NĐ-CP , mức phạt tối đa trong lĩnh vực lâm nghiệp có thể lên tới 500 triệu đồng đối với cá nhân và 1 tỷ đồng đối với tổ chức. Trong trường hợp buôn lậu giống cây nguy cấp, quý hiếm, hành vi vi phạm có thể bị xử lý hình sự, kèm theo các khung phạt bổ sung và biện pháp khắc phục hậu quả. Các quy định chi tiết trong các nghị định này đã nêu rõ cách xử lý đối với hành vi vi phạm liên quan đến động, thực vật rừng quý hiếm thuộc các nhóm IA, IB hoặc nằm trong các phụ lục của Công ước CITES. Ngoài ra, tang vật vi phạm, phương tiện vi phạm cũng sẽ bị tịch thu, xử lý theo quy định pháp luật.
Theo ông Triệu Văn Lực, Phó Cục trưởng Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm trao đổi với phóng viên báo Nông nghiệp và Môi trường, đã khẳng định rõ ràng: Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm chưa cấp phép nhập khẩu chính ngạch đối với bất kỳ giống cây lâm nghiệp nào có tên “Kỳ Hải Nam”. Điều này đồng nghĩa với việc mọi hoạt động nhập khẩu, kinh doanh, gây trồng cây Kỳ Hải Nam hiện nay đều tiềm ẩn nguy cơ vi phạm pháp luật. Đây là lời cảnh báo mạnh mẽ, đồng thời cũng là thông điệp gửi tới người dân và doanh nghiệp rằng sự thận trọng là hết sức cần thiết trong bối cảnh thông tin chưa được kiểm chứng.
Ý nghĩa của cảnh báo từ Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm không chỉ dừng ở việc ngăn chặn một giống cây chưa được công nhận tràn lan trên thị trường, mà còn mở ra hướng đi đúng đắn cho ngành trầm hương. Chỉ khi dựa trên khảo nghiệm khoa học, công nhận giống chính thức và tuân thủ pháp luật, ngành trầm hương mới có thể phát triển bền vững, góp phần mang lại giá trị kinh tế, văn hóa, tâm linh mà không làm tổn hại đến môi trường và lợi ích của người dân. Đây cũng là lời nhắc nhở các nhà đầu tư cần cân nhắc kỹ lưỡng, không chạy theo lợi nhuận trước mắt mà bỏ qua yếu tố pháp lý và sinh thái.
Trong bối cảnh hội nhập và phát triển, ngành trầm hương Việt Nam có nhiều tiềm năng vươn ra thế giới. Nhưng để hiện thực hóa điều đó, cần một nền tảng vững chắc dựa trên nghiên cứu khoa học, quản lý chặt chẽ và sự phối hợp giữa cơ quan quản lý, hiệp hội ngành nghề và cộng đồng. Cảnh báo về giống Kỳ Hải Nam chưa rõ nguồn gốc chính là một bài học, một lời nhắc nhở rằng mọi bước đi trong phát triển kinh tế phải đi đôi với bảo vệ môi trường, bảo đảm pháp lý và lợi ích chung của toàn xã hội. Khi những nguyên tắc này được thực hiện nghiêm túc, ngành trầm hương Việt Nam mới có thể phát triển lành mạnh, xứng đáng với giá trị đặc biệt mà thiên nhiên đã ban tặng.
Chi tiết mời xem tại văn bản số 1773 ngày 16/9/2025 về việc Tăng cường công tác quản lý giống cây trồng lâm nghiệp
Các loài cây sinh ra trầm hươngTrầm hương sinh ra từ cây dó, nhưng không phải loài dó nào cũng tạo ra trầm hương. Theo thống kê của ngành thực vật học, thế giới có khoảng 25 loài dó, nhưng chỉ 19 loài có khả năng cho trầm hương: I. Các loài cây dó tạo ra trầm hương (1) Aquilaria grandiflora Bth, (phân bố ở Trung Quốc); (2) A.sinensis Merr hoặc A.chinesis, (phân bố ở Trung Quốc); (3) A.yunnanensis.S.C.Huang, (phân bố ở Trung Quốc); (4) A.beccariana Van Tiegh, (phân bố ở Ấn Độ, Malaysia, Indonesia); (5) A.microcarpa Baill, (phân bố ở Malaysia, Indonesia); (6) A.hirta Ridl, (phân bố ở Malaysia, Indonesia, Singapore); (7) A.rostrata Ridl, (phân bố ở Malaysia); (8) A.subintegra Ding Hou, (phân bố ở Thailand); (9) A.malaccensis Lamk, (phân bố ở Ấn Độ, Bhutan, Malaysia, Indonesia, Lào,Thailand); (10) A.moszkowskii Gill (phân bố ở Indonesia); (11) A.cumingiana (Decne) Ridl, (phân bố ở Philippines); (12) A.filaria (Oken) Merr., (phân bố ở Philippines); (13) A.apiculata Merr., (phân bố ở Philippines); (14) A.acuminate (Merr.) Quis, (phân bố ở Philippines); (15) A.crassna Pierrei ex Lecomte, (phân bố ở VN, CPC, Lào); (16) A.baillonii Pierrei ex Lecomte, (phân bố ở VN, CPC); (17) A.banaense P.H.Ho, (phân bố ở VN) (18) A.rugosa L.C.Kiet & P.J.A.Kessler, (phân bố ở VN); (19) A.khasiana H.Hallier (phân bố ở Ấn Độ, Bhutan). Ở nước ta theo thống kê trên, có 4 loài dó có khă năng cho trầm hương được định danh là: (1) ) Aquilaria crassna Pierre ex Lecomte, tìm thấy năm 1899, tiếng Việt hay gọi là cây dó Bầu, phân bố khắp các vùng trong cả nước (từ Hòa Bình đến Kiên Giang). (2) Aquilaria baillonii Pierre ex Lecomte, tìm thấy năm 1915, tiếng Việt hay gọi là cây dó Gạch, phân bố ở Thừa Thiên-Huế, Quãng Nam-Đà Nẵng, Khánh Hòa. (3) Aquilaria banaensis P.H.Ho, tìm thấy năm 1986, tiếng Việt hay gọi là cây dó Bà Nà, phân bố ở Thừa Thiên-Huế (Bạch Mã), Đà Nẵng (Bà Nà). (4) Aquilaria rugosa L.C.Kiet & P.J.A.Kessler, tìm thấy năm 2005, tiếng Việt gọi là cây dó Quả nhăn, phân bố ở Kon Tum. Ngoài 4 loài dó có khả năng cho trầm hương trên dây, theo Vũ Văn Dũng và Nguyễn Quốc Dựng (Viện Điều tra quy hoạch rừng VN), nước ta còn có 2 loài dó cũng cho trầm, gồm: (1) G.vidalii Pham Hoang Ho – Dó bụi (bụi trườn), phân bố Đông Nam tỉnh Thừa Thiên – Huế, đường kính cây từ 4 – 5cm, loài này cho trầm tự nhiên khá tốt; (2) Linostma deccandrum Wallich ex Endlicher – dó Leo, phân bố ở Quảng Nam, Đà Nẵng, Gia Lai, Kon Tum, Lâm Đồng, Đồng Nai, Kiêng Giang, cây cao 5 – 10m, loài này cho trầm tự nhiên không tốt. Theo Giáo sư Gishi Honda (Đại học Tokyo - Nhật Bản), loài dó bầu Việt Nam cho trầm hương tốt nhất thế giới. Điều này đã được Lê Qúi Đôn (1726 -1784) viết trong Phủ biên tập lục:" Kỳ nam hương xuất từ các xã thuộc phủ Bình Khang và Diên Khánh xứ Quảng Nam là tốt nhất, xuất từ Phú Yên và Qui Nhơn là thứ hai " và theo Nguyễn Phước Tương trong bài viết về nguồn hàng xứ Quảng dưới thời chúa Nguyễn, thì " … Hình như trên thế giới chỉ có trầm hương Đàng trong ở xứ Quảng là nổi tiếng hơn cả, vì vậy mà ngày xưa dưới thời chúa Nguyễn các quốc gia theo đạo Phật, đạo Hồi ở vùng Đông Nam Á đều rất ưa chuộng trầm hương ở xứ Quảng ". Cây dó bầu – Aquilaria crassna đã và đang được các tổ chức và cá nhân ở nước ta trồng khắp mọi vùng miền. Hiện có 2 hình thái về cây dó, thường gọi là dó bầu (vỏ màu xám trắng, gỗ màu trắng, hơi mềm, lá dày và lớn) và dó me (vỏ màu sậm, gỗ màu vàng, cứng, lá thưa và nhỏ). Chưa có cơ sở xác nhận dó bầu và dó me là khác loài. Có thể đây là biểu hiện của sự biến đổi về hình thái, nhưng chúng đều là loài Aquilaria crassna. II. Cây dó bầu - Đặc điểm hình thái Cây dó bầu có thể cao 30 - 40m, đường kính 50-80 cm hoặc hơn , tán thưa, thân thẳng, vỏ màu xám, nhiều xơ. Lá đơn, mọc cách có dạng hình trứng, đầu mũi nhọn, phiến lá dài 8-12 cm, rộng 3-6 cm, mặt trên màu xanh lục, mặt dưới hơi xám. Cây trên 3 tuổi có thể ra hoa. Hoa lưỡng phái, hình chuông, màu trắng, có nhiều lông ở miệng. Quả nang hình trứng, dài 3-4 cm; mỗi quả thường cho một đến hai hạt. Dó bầu là cây mọc nhanh, ở tự nhiên mức tăng trưởng có thể 1,0-1,2 mét/năm đối với chiều cao, 1,5-2,5 cm/năm đối với đường kính; gỗ màu trắng hoặc màu vàng nhạt, mềm, nhẹ, không phân biệt giác, lỏi. III. Cây dó bầu - Đặc điểm sinh thái Dó bầu là cây trung tính, lúc nhỏ ưa bóng, khi lớn thiên về sáng, mọc rãi rác trong các khu rừng thuộc kiểu ẩm nhiệt đới nguyên sinh hoặc thứ sinh, xanh quanh năm, sống thích hợp trong rừng hỗn giao, cây lá rộng. Cây dó bầu có thể tái sinh bằng chồi hoặc bằng hạt, sinh trưởng, phát triển trong các điều kiện: Nhiệt độ bình quân 20 - 25oC; lượng mưa hàng năm trên 1.200 mm; độ ẩm không khí trên 80%; độ cao dưới 1.200m trở lại, so với mặt nước biển; độ dốc dưới 45o trở xuống. Cây dó bầu có thể sinh trưởng trên nhiều loại đất núi, đất đỏ xám, đỏ vàng, đất feralit, thích hợp nhất là đất nâu vàng, đất thịt lẫn đá còn tính chất rừng, không thích hợp đất đá vôi, đất cát, đất ngập úng. IV. Cây dó bầu - Đặc điểm sinh học Cây dó bầu có khả năng sinh ra trầm hương. Trầm hương sinh ra từ cây dó bầu là do: "Sự biến đổi phân tử của gỗ dưới ảnh hưởng của một loại bệnh gây ra" (Cây thuốc Campuchia, Việt Nam, Lào - Alfred Pe'telot, 1954 ). Gỗ cây dó bầu có cấu tạo đặc biệt là hiện tượng libe xen giữa các thớ gỗ, có thể dẫn chất nuôi cây từ đây, nhờ đó nên dù vỏ bị bóc sạch mà cây không chết. Có thể đây là một trong những điều kiện tự nhiên cho quá trình hình thành trầm hương trên cây dó bầu. Trong thiên nhiên thường bắt đầu từ những tác động nào đó, gây ra các tổn thương nhất định trên cây, khi đó một loại kháng sinh trong thân cây được “huy động” đến nơi bị thương để bao vây, ngăn chặn và chính sự tương tác đó là những điều kiện để hình thành trầm hương. Quá trình này diễm ra trong tự nhiên hết sức ngẫu nhiên và lâu dài. Điều này là một trong những lý giải tại sao không phải cây dó nào trong rừng tự nhiên cũng cho trầm và câu ngạn ngữ: “ Ngậm ngãi tìm trầm” có thể bắt nguồn từ đây. Theo những người khai thác trầm trước đây, do kinh nghiệm, họ tác động có ý thức vào cây dó tìm được trong rừng bằng cách khoét trên thân cây những lổ có kích thước khác nhau hoặc chặt (còn gọi là mở miệng), để nhiều năm sau quay lại khai thác được trầm.Từ xưa người ta biết cây dó ở thiên nhiên có trầm là cây có tán lá ngừng phát triển, chót cành ngừng ra lộc, màu lá từ màu xanh đậm sang màu xanh vàng. Khi trầm trong cây dó phát triển tăng lên về số lượng và chất lượng thì lá chuyển thành màu vàng, rụng nhiều, vỏ cây xuất hiện sần sùi, một số cành bắt đầu khô. Từ lúc cây mới nhiễm bệnh "ăn trầm" đến khi trầm có chất lượng cao phải mất vài chục năm hoặc lâu hơn. Trầm hương ở thiên nhiên có thể hình thành bất kỳ nơi nào trên cây dó, nhưng phần nhiều tập trung ở phần thân gần gốc và rễ. Số lượng và chất lượng trầm hương khai thác ở thiên nhiên phụ thuộc vào các yếu tố như loài và tuổi cây, đất đai, địa hình, khí hậu thời tiết, thời gian nhiễm bệnh tụ trầm … Và ở mỗi nơi, mỗi vùng trầm hương thu được trên những cây dó "nhiễm bệnh" không giống nhau về kích cở, màu sắc, trọng lượng, thứ hạng, mùi hương. Riêng kỳ nam hầu như chưa có tài liệu nào cho biết sự hình thành của chúng ở loài dó nào hay do một loại nấm hoặc vi khuẩn đặc biệt nào đó, trong điều kiện sinh trưởng khác thường nào đó … tạo nên. Tuy nhiên, theo những người khai thác và mua bán trầm kinh nghiệm lâu năm thì kỳ nam chỉ tìm thấy ở một số vùng nhất định ở các tỉnh Tây Nguyên (Kon Tum, Gia Lai, Đăk Lăk, Đăk Nông, Lâm Đồng) và Khánh Hòa, nhưng khó tìm thấy trên cùng một cây dó vừa có trầm vừa có kỳ nam. Nguồn: Hội Trầm hương Việt Nam |
