Sáng 24/6, tại Hà Nội, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam phối hợp cùng Hội Giống cây trồng Việt Nam tổ chức hội thảo khoa học với chủ đề “Ứng dụng công nghệ trong sản xuất cây rau và hoa tại Hà Nội”.
Chương trình hội thảo đã tập trung vào các nội dung cốt lõi nhằm thúc đẩy sự phát triển bền vững của ngành rau - hoa - quả tại Việt Nam trong những năm tới, đồng thời chia sẻ thực tiễn nghiên cứu, sản xuất và các giải pháp công nghệ mới.
Định hướng công nghệ tạo giống và công nghiệp ngành giống rau - hoa - quả đến 2035
Mở đầu hội thảo, GS.VS. Trần Đình Long, Chủ tịch Hội giống cây trồng Việt Nam, nhấn mạnh tiềm năng xuất khẩu nông sản của Việt Nam với kim ngạch rau, hoa, quả năm 2024 đạt hơn 7 tỷ USD, riêng hoa trên 100 triệu USD. Dự báo con số này có thể lên đến 15 tỷ USD vào năm 2030, với 10 tỷ USD từ thị trường Trung Quốc.
 |
| GS.VS. Trần Đình Long, Chủ tịch Hội giống cây trồng Việt Nam. (Ảnh: Việt Anh). |
GS.VS. Trần Đình Long nhấn mạnh nhu cầu rau tiêu thụ tối thiểu theo WHO là 120 kg/người/năm và việc ứng dụng công nghệ cao trong sản xuất rau là rất cấp thiết do lượng giống nhập nội hiện chiếm hơn 80% diện tích sản xuất hàng năm. Ông cũng đề cập đến sự hiện diện của 6 công ty giống hàng đầu thế giới tại Việt Nam, cùng với hàng chục công ty từ Đài Loan (Trung Quốc), Trung Quốc, Thái Lan. Tuy nhiên, trong gần 400 công ty đăng ký tại Việt Nam, chỉ khoảng 5% tham gia nghiên cứu và sản xuất giống.
Về công nghệ sản xuất hạt giống rau, bài trình bày đề xuất tập trung vào việc tạo dòng cà chua, ớt cay mang gen bất dục đực tế bào chất (CMS) và các dòng dưa chuột đơn tính cái để công nghiệp hóa phương thức sản xuất hạt giống.
Ngoài ra, việc tạo giống cho canh tác ứng dụng công nghệ cao (cà chua cherry, dưa chuột bao tử, dưa thơm, ớt chuông) và giống phù hợp cho chế biến công nghiệp (cà chua cô đặc, ớt cay làm tương/bột, dưa chuột muối chua, bí xanh làm nước giải khát, bí đỏ làm mứt, rau ăn lá làm bột rau) cũng được nhấn mạnh.
Đặc biệt, việc chọn tạo giống chống chịu sâu bệnh và điều kiện bất thuận như hạn, mặn, nóng là yếu tố quan trọng để đảm bảo sản phẩm an toàn và giảm chi phí sản xuất.
Nâng tầm ngành hoa lan
Một nội dung nổi bật khác là thực trạng ngành hoa lan, lĩnh vực giàu tiềm năng nhưng đối mặt không ít rào cản.
Trong bài tham luận “Thực trạng nghiên cứu và sản xuất hoa lan ở Việt Nam”, GS.TSKH. Trần Duy Quý, Hiệp hội Sản xuất Kinh doanh Hoa lan Việt Nam cho hay dù mang lại thu nhập ổn định cho người trồng, kim ngạch xuất khẩu hoa lan chỉ đạt khoảng 10 - 15 triệu USD/năm, chủ yếu từ hoa cắt cành.
Ngành này vẫn đối mặt với nhiều khó khăn như cơ sở hạ tầng thiếu thốn, công nghệ sản xuất và nhân giống bằng nuôi cấy mô chưa có đột phá. Việc phụ thuộc vào giống nhập khẩu dưới dạng nụ/phôi khiến Việt Nam luôn bị động và phải chi hàng tỷ đồng để nhập khẩu hoa lan từ Thái Lan, Đài Loan (Trung Quốc), Trung Quốc. Chi phí đầu tư cao, dịch vụ logistics yếu, yêu cầu kiểm dịch nghiêm ngặt và thiếu hệ thống thông tin thị trường cũng là những rào cản lớn.
 |
| GS.TSKH. Trần Duy Quý, Hiệp hội Sản xuất Kinh doanh Hoa lan Việt Nam. (Ảnh: Việt Anh). |
Để khắc phục những tồn tại này, GS.TSKH. Trần Duy Quý đã đề xuất nhiều giải pháp chiến lược. Trong đó, việc tăng cường thu thập và phát triển các loài lan bản địa, nhân giống lan mới phù hợp với điều kiện Việt Nam là ưu tiên hàng đầu.
Việc áp dụng các thành tựu công nghệ từ các nước tiên tiến trong khu vực, đặc biệt là công nghệ bảo quản sau thu hoạch và hậu cần, sẽ giúp bình ổn giá và nâng cao chất lượng sản phẩm.
Ngoài ra, cần hỗ trợ cơ sở hạ tầng, ban hành văn bản pháp luật và tiêu chuẩn sản phẩm rõ ràng, khuyến khích các phong trào phát triển hoa lan lành mạnh, và hỗ trợ vốn từ các tổ chức tín dụng.
Hoa - cây cảnh: Hướng đi kinh tế của Hà Nội
Không chỉ riêng hoa lan, lĩnh vực hoa - cây cảnh nói chung cũng được đánh giá là mũi nhọn kinh tế tại các địa phương, đặc biệt là Thủ đô Hà Nội.
PGS.TS. Đặng Văn Đông, Viện Nghiên cứu Rau quả Việt Nam cho biết tính đến năm 2023, tổng diện tích trồng hoa, cây cảnh của Hà Nội đã đạt khoảng 8.100 ha, với giá trị sản xuất ước tính khoảng 7.000 tỷ đồng/năm. Đáng chú ý, thu nhập trung bình từ ngành này đạt từ 500 triệu - 1,5 tỷ đồng/ha/năm, và thậm chí có những khu vực đạt trên 2,2 tỷ đồng/ha/năm nhờ ứng dụng các công nghệ cao. Hà Nội cũng đã tích cực quy hoạch 47 vùng sản xuất tập trung hoa, cây cảnh với tổng diện tích hơn 1.800 ha.
 |
| PGS.TS. Đặng Văn Đông, Viện Nghiên cứu Rau quả Việt Nam. (Ảnh: Việt Anh). |
Về tiềm năng chung của ngành hoa, cây cảnh Việt Nam, PGS.TS. Đông chỉ ra một thị trường rộng lớn với gần 98 triệu người dân ưa chuộng hoa. Nguồn tài nguyên khí hậu và địa hình đa dạng từ Bắc vào Nam tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát triển nhiều chủng loại hoa phong phú. Lực lượng lao động dồi dào, cần cù, sáng tạo cùng chi phí nhân công hợp lý cũng là những lợi thế cạnh tranh.
Đặc biệt, kỹ thuật sản xuất hoa của Việt Nam đã có những bước tiến đáng kể, tiếp cận với trình độ thế giới, cùng với việc phát triển bộ giống và quy trình công nghệ mới. Chính phủ cũng đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ phát triển ngành hoa, cây cảnh.
Tuy nhiên, ngành này vẫn còn đối mặt với nhiều tồn tại như sản xuất manh mún, kỹ thuật canh tác còn lạc hậu so với các nước trong khu vực, kỹ thuật thu hoạch và bảo quản sau thu hoạch còn thấp, và sự phụ thuộc lớn vào điều kiện tự nhiên.
Bên cạnh đó, giống hoa chủ yếu vẫn phải nhập nội, trình độ khoa học công nghệ còn hạn chế, thiếu cán bộ khoa học đầu đàn, và sự đầu tư hỗ trợ từ Nhà nước chưa thực sự tương xứng. Để phát huy hết tiềm năng, PGS.TS. Đông đề xuất các giải pháp chiến lược như hoàn thiện chu trình khép kín từ nghiên cứu, sản xuất đến thị trường tiêu thụ; tăng cường nghiên cứu gắn liền với thực tiễn sản xuất; quy hoạch các vùng chuyên canh ứng dụng công nghệ cao; đẩy mạnh đầu tư xây dựng và xúc tiến thương mại; liên doanh, liên kết hoặc thuê chuyên gia nước ngoài để chủ động nguồn giống; xây dựng thương hiệu hoa quốc gia; khuyến khích các doanh nghiệp, thành phần kinh tế cùng tham gia đầu tư, sản xuất.
Đảm bảo an toàn và nâng cao năng lực kháng bệnh cho cây trồng
Song song với những vấn đề về giống và sản xuất, các nhà khoa học, chuyên gia cũng đặt ra yêu cầu cấp thiết về đảm bảo an toàn nông sản trong bối cảnh dịch bệnh và biến đổi khí hậu.
TS. Trần Ngọc Hùng, Viện Nghiên cứu Rau quả Việt Nam trình bày tham luận về bệnh thán thư gây hại cây ớt, xác định 4 chủng nấm chính tại Việt Nam. Nghiên cứu đã tìm ra một số giống ớt có khả năng kháng bệnh cao như VI037587, VI047102, AVPP0024...
 |
| TS. Trần Ngọc Hùng, Viện Nghiên cứu Rau quả Việt Nam. (Ảnh: Việt Anh). |
Cùng với đó, nhóm nghiên cứu cũng phát hiện các chỉ thị phân tử hỗ trợ chọn tạo giống kháng bệnh, như Marker 2900-2.
Bảo tồn nguồn gen rau bản địa - nền tảng phát triển bền vững
 |
| TS. Trần Thị Thu Hoài, Nghiên cứu viên cao cấp - Tài nguyên thực vật. (Ảnh: Việt Anh). |
Để phát triển bền vững, việc bảo tồn nguồn tài nguyên di truyền, đặc biệt là các giống rau bản địa cũng trở thành chủ đề được đặc biệt quan tâm.
TS. Trần Thị Thu Hoài, Nghiên cứu viên cao cấp - Tài nguyên thực vật cho biết ngân hàng gen quốc gia đang lưu giữ hơn 9.300 mẫu nguồn gen rau, nhưng việc đánh giá chuyên sâu về năng suất, chất lượng, kháng bệnh còn hạn chế.
Bà đề xuất nâng cấp mô tả mẫu, đánh giá kiểu hình - kiểu gen, ứng dụng mã vạch quản lý, và đẩy mạnh truyền thông giáo dục. Việt Nam cũng cần học hỏi Nhật Bản trong việc ứng dụng công nghệ mới để lai tạo giống.
Vi sinh vật - nền tảng quan trọng của nông nghiệp hữu cơ
Đề cập yếu tố môi trường và nông nghiệp bền vững, TS. Nguyễn Đức Chinh, CEO Hợp tác Nông nghiệp Hữu cơ Gen xanh, nhấn mạnh vai trò thiết yếu của vi sinh vật trong cải tạo đất, cố định đạm, phân giải chất độc và cung cấp dinh dưỡng.
 |
| TS. Nguyễn Đức Chinh, CEO Hợp tác Nông nghiệp Hữu cơ Gen xanh. (Ảnh: Việt Anh). |
Tuy nhiên, các hoạt động nông nghiệp hiện nay như lạm dụng hóa chất, đốt rơm rạ, độc canh… đang gây suy giảm hệ vi sinh vật có lợi. Ông kiến nghị áp dụng mô hình “5 không”: không phân bón hóa học, không thuốc trừ sâu, không thuốc diệt cỏ, không chất kích thích, không sử dụng giống biến đổi gen. Đồng thời, cần tăng cường sử dụng phân hữu cơ, bổ sung vi sinh vật bản địa, che phủ đất và luân canh cây trồng.
Vi sinh vật còn được ứng dụng hiệu quả trong quản lý sâu bệnh thông qua các chế phẩm như Bacillus thuringiensis (Bt), nấm xanh, nấm trắng và Trichoderma.
 |
| Các đại biểu chụp ảnh lưu niệm tại hội nghị sáng 24.6 (Ảnh: Việt Anh) |
Hội thảo diễn ra trong suốt buổi sáng, đã cung cấp cái nhìn toàn diện về thực trạng, tiềm năng và định hướng phát triển của ngành rau - hoa - quả tại Việt Nam, đặc biệt là trong bối cảnh ứng dụng công nghệ cao và nông nghiệp hữu cơ. Đây là những thông tin quý báu, góp phần vào sự phát triển bền vững của nông nghiệp Việt Nam.
Việt Anh
