Với phương châm “nói không với cá độ”, ông đã xây dựng một mô hình tổ chức giải đấu chọi gà mang tính truyền thống, được cộng đồng đón nhận và không vi phạm pháp luật, qua đó góp phần khẳng định giá trị giống gà nòi đòn quý hiếm của Việt Nam.
Thú chơi dân gian có lịch sử hàng nghìn năm
Các nghiên cứu khảo cổ và nhân học chỉ ra rằng chọi gà (hay còn gọi là đấu gà) có thể bắt nguồn từ khu vực Nam Á và Đông Nam Á, nơi loài gà trống rừng đỏ (Gallus gallus) lần đầu tiên được con người thuần hóa. Theo tác phẩm của Charles Darwin (1868), gà nhà hiện nay có nguồn gốc từ gà rừng Đông Nam Á, trong đó Việt Nam, Thái Lan và Ấn Độ là những vùng có truyền thống nuôi gà lâu đời.
Từ thời Cổ đại, gà trống được xem là biểu tượng của tinh thần dũng cảm và sự cảnh giác. Hình ảnh của gà trống từng được khắc họa trên tiền xu, đồ gốm như một cách ca ngợi sức mạnh và vẻ đẹp của loài vật này. Vào thế kỷ V trước Công nguyên, tướng Hy Lạp Athene Thenustoele từng dùng hình ảnh gà chọi để khích lệ tinh thần binh sĩ chiến đấu chống quân Ba Tư. Đến thế kỷ I sau Công nguyên, Hoàng đế La Mã Julius Caesar đã đưa trò đá gà từ Ai Cập về La Mã – trở thành công dân đầu tiên của thành Roma chơi trò này.
 |
| Từ thời Cổ đại, gà trống được xem là biểu tượng của tinh thần dũng cảm và sự cảnh giác. |
Tại Roma, chọi gà trở thành một hoạt động để cá cược. Sau đó, trò chơi được du nhập vào Anh nhưng bị cấm. Tuy nhiên, chỉ hai thế kỷ sau, chọi gà lại trở nên phổ biến và trở thành thú tiêu khiển của giới quý tộc Anh. Nó từng tràn ngập khắp thành phố London. Vào năm 1519, vua Henry VII thậm chí đã cho xây dựng một trường đấu gà ngay đối diện cung điện Whitehall.
Từ đó, đá gà lan rộng khắp Tây Âu, đến Pháp, Tây Ban Nha, Hà Lan, Bỉ... Hiện nay, tại Bảo tàng d’Orsay (Pháp), vẫn còn trưng bày bức tranh “Đá gà” của danh họa Jean-Léon Gérôme cùng tượng “Con gà đá chiến thắng”.
Tại Mỹ, nhiều đời Tổng thống nổi tiếng như George Washington, Thomas Jefferson, Andrew Jackson và Abraham Lincoln từng say mê trò chơi này. Thậm chí, từng có đề xuất chọn hình tượng gà chọi làm biểu tượng quốc gia Mỹ, song cuối cùng biểu tượng đại bàng đã được chọn với chỉ một phiếu nhiều hơn.
Tại đảo Guadeloupe (Trung Mỹ), mùa đá gà thường rộ lên vào các tháng cuối năm, đỉnh điểm vào dịp Tết và lễ hội. Trước khi bước vào trận đấu, mỗi chú gà đều phải trải qua quy trình kiểm tra nghiêm ngặt: đầu tiên là cân gà để phân hạng, tiếp đó là kiểm tra toàn bộ cơ thể để phát hiện chất cấm hoặc độc dược, rồi đến bước tẩy trùng trước khi chính thức tranh tài.
Tại đây, dân đảo đặc biệt ưa chuộng giống gà ô (gà đen toàn thân). Gà ô nào vượt qua vòng loại gần như nắm chắc suất vào chung kết, bởi từ trước đến nay, vòng nguyệt quế hầu như chỉ thuộc về giống gà đen tuyền bí ẩn này – điều mà đến nay vẫn chưa ai lý giải được.
 |
| Từ đó, đá gà lan rộng khắp Tây Âu, đến Pháp, Tây Ban Nha, Hà Lan, Bỉ... Hiện nay, tại Bảo tàng d’Orsay (Pháp), vẫn còn trưng bày bức tranh “Đá gà” của danh họa Jean-Léon Gérôme cùng tượng “Con gà đá chiến thắng”. |
Tại Trung Quốc, theo "Sử ký" của Tư Mã Thiên, chọi gà đã xuất hiện từ thời Xuân Thu – Chiến Quốc. Dù từng bị coi là hành vi sa đọa dưới thời Nho giáo chính thống, trò chơi này vẫn tồn tại bền bỉ trong văn hóa dân gian.
Sự lan tỏa của chọi gà sang các quốc gia Đông Nam Á như Thái Lan, Campuchia, Philippines và Việt Nam diễn ra thông qua giao thoa văn hóa và thương mại. Mỗi quốc gia đều phát triển hình thức đấu gà mang bản sắc riêng, từ cách chọn giống đến luật thi đấu và nghi lễ đi kèm.
Tại Việt Nam, chọi gà được ghi nhận từ thời Lý – Trần. Trong Đại Việt sử ký toàn thư, có ghi lại việc vua Lý Thái Tổ và vua Lý Nhân Tông tổ chức chọi gà trong cung đình để giải trí. Hình ảnh thú chơi chọi gà cũng xuất hiện trong bài Hịch tướng sĩ của Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn qua mấy câu phê phán sau: “có kẻ lấy việc chọi gà làm vui; có kẻ lấy việc cờ bạc làm thích… Nếu bất chợt có giặc Mông Thát tràn sang thì cựa gà trống không đủ đâm thủng áo giáp của giặc; mẹo cờ bạc không đủ thi hành mưu lược nhà binh. Đến thời Lê – Nguyễn, chọi gà phổ biến rộng rãi từ giới quý tộc đến tầng lớp bình dân. Hình ảnh gà trống không chỉ xuất hiện trong lễ hội, mà còn trong nghệ thuật tạo hình, thơ ca và tín ngưỡng dân gian.
Tương truyền rằng Nguyễn Lữ – em của vua Thái Đức Nguyễn Nhạc và vua Quang Trung Nguyễn Huệ thời Tây Sơn là một “sư kê” nổi tiếng, tức người có kinh nghiệm nuôi và huấn luyện gà chọi. Ông từng sưu tầm những giống gà quý và có thú chơi gà chọi tinh tế. Nhiều sư kê ở Bình Định hiện vẫn truyền tụng rằng một số dòng gà ông từng nuôi vẫn còn lưu truyền đến nay. Cũng chính từ đam mê chọi gà và tinh thần thượng võ, ông đã sáng tạo ra bài võ "Hùng kê quyền". Trong bài võ này sử dụng nhiều cú đá hiểm hóc của gà chọi để mô phỏng đòn thế chiến đấu, có thể công thủ toàn diện, lấy nhu thắng cương, đây cũng là một bài võ mạng đậm khí chất, tinh thần chiến đấu kiên cường bất khuất của người Việt.
Chọi gà từ lâu đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa lễ hội, đặc biệt ở vùng đồng bằng Bắc Bộ và Trung Bộ. Trong dịp Tết Nguyên đán, hội làng hay lễ hội xuân, người dân thường tổ chức các trận chọi gà để giao lưu, giải trí hoặc mang ý nghĩa bói toán dân gian – con gà nào thắng tượng trưng cho vận may, sự thịnh vượng của làng xã trong năm đó.
Không chỉ là trò tiêu khiển, chọi gà còn thể hiện bản lĩnh và đẳng cấp của người nuôi. Việc sở hữu một con gà chọi giỏi được coi là biểu tượng của uy tín và sự hiểu biết, là niềm tự hào của cả dòng tộc hay vùng đất.
Những trăn trở của doanh nhân trong hành trình gìn giữ thú chơi truyền thống
Gắn bó với gà chọi từ thuở nhỏ, doanh nhân Phạm Thanh Việt sớm nhận ra rằng giống gà nòi đòn – đặc biệt là dòng gà đất võ Tây Sơn, Bình Định không đơn thuần là vật nuôi, mà còn là một phần di sản văn hóa dân gian mang đậm bản sắc Việt Nam. Tuy nhiên, theo thời gian, hình ảnh gà chọi dần bị bóp méo bởi nạn cá độ, khiến nhiều người nuôi gà chân chính phải gánh chịu định kiến xã hội nặng nề.
“Giống gà này là nguồn gen đặc hữu của Việt Nam, là niềm tự hào của vùng đất võ Tây Sơn. Nhưng thật đáng tiếc, nó lại bị nhìn nhận sai lệch vì bị gắn với cờ bạc phạm pháp. Đó là điều khiến tôi day dứt và thôi thúc mình phải thay đổi”, ông Việt chia sẻ.
Từ trăn trở ấy, ông bắt đầu hành trình “giải oan” cho thú chơi gà nòi, bằng cách xây dựng mô hình giải chọi gà không cá cược. Đây được xem là một hướng đi với nhiều khó khăn thách thức bởi những rào cản luật pháp, cũng như thay đổi tư tưởng cho hàng triệu người đam mê. Ông cho rằng, chỉ khi tách bạch yếu tố cờ bạc ra khỏi trò chơi dân gian này, thì nghề nuôi gà chọi mới có cơ hội phát triển đúng hướng, được luật pháp thừa nhận và xã hội nhìn nhận tích cực hơn.
Năm 2023 đánh dấu một bước ngoặt quan trọng khi giải chọi gà đòn dân gian không cá cược đầu tiên được tổ chức công khai tại TP. Quy Nhơn, trong khuôn khổ Triển lãm & Hội thi Sinh vật cảnh khu vực miền Trung – Tây Nguyên. Hội chọi gà dân gian 2023 đã diễn ra với quy mô lớn, thu hút sự quan tâm của hàng nghìn người tham dự từ khắp nơi trên cả nước. Với sự góp mặt của hơn 100 đội chọi gà đến từ nhiều tỉnh thành, sự kiện đã tạo nên một bầu không khí sôi động và hào hứng. Các trận đấu chọi gà được tổ chức chuyên nghiệp, tuân thủ theo đúng các quy định nghiêm ngặt, đảm bảo tính công bằng và an toàn cho các chú gà chọi.
Một trong những điểm nhấn quan trọng của Hội chọi gà dân gian 2023 là sự tham gia của các nghệ nhân, chuyên gia hàng đầu về gà chọi từ các quốc gia có truyền thống lâu đời như Thái Lan, PalungThep và Thunderbird. Sự hiện diện của các nghệ nhân, chuyên gia đến từ các nước trong khu vực không chỉ làm tăng thêm tính chuyên nghiệp và hấp dẫn cho sự kiện mà còn tạo cơ hội để các người chơi Việt Nam học hỏi và trao đổi kinh nghiệm với bạn bè quốc tế.
Với mong muốn duy trì và phát triển giá trị văn hóa truyền thống, Hội chọi gà dân gian 2023 không chỉ là một cuộc thi đấu bình thường mà còn là nơi để tôn vinh nghệ thuật nuôi gà chọi đòn – một nét văn hóa độc đáo của dân tộc Việt Nam. Đây là dịp để những người yêu thích và đam mê gà chọi đòn gặp gỡ, giao lưu và chia sẻ kinh nghiệm, từ đó góp phần vào việc gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống. Đồng thời, còn mở ra hy vọng về việc hình thành một ngành kinh tế gà chọi lành mạnh tại Việt Nam, tương tự mô hình đã rất thành công ở Thái Lan và Philippines.
Song song đó, ông Việt đã đề xuất đưa thú chơi chọi gà đòn dân gian vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể, đồng thời xuất bản nhiều tài liệu nghiên cứu, đề án và định hướng phát triển nghề nuôi gà chọi một cách chuyên nghiệp. Mô hình giải đấu không cá cược được ông xác định là "nền móng pháp lý" để chuyển hóa thú chơi truyền thống thành ngành công nghiệp văn hóa – du lịch – nông nghiệp đặc thù của Việt Nam.
Những năm gần đây doanh nhân Phạm Thanh Việt vẫn không ngừng nỗ lực, vượt qua những khó khăn, thách thức trong hành trình gìn giữ khôi phục thú chơi gà nòi Việt với thường xuyên tổ chức các sự kiện và cuộc thi gà chọi nhằm tạo sân chơi cho những người đam mê gà nòi. Đây cũng là dịp để chia sẻ kinh nghiệm, kiến thức về nuôi gà nòi và cùng nhau bảo tồn giá trị văn hóa này.
 |
| Những năm gần đây doanh nhân Phạm Thanh Việt vẫn không ngừng nỗ lực, vượt qua những khó khăn, thách thức trong hành trình gìn giữ khôi phục thú chơi gà nòi Việt với thường xuyên tổ chức các sự kiện và cuộc thi gà chọi nhằm tạo sân chơi cho những người đam mê gà nòi. |
Trang trại Ba Bảo Farm, do ông Phạm Thanh Việt sáng lập, đã trở thành một trong những mô hình tiên phong tại Việt Nam chuyên cung cấp gà nòi đòn chất lượng cao, đồng thời hỗ trợ kỹ thuật, dinh dưỡng và tổ chức giao lưu cho cộng đồng nuôi gà trong và ngoài nước. Với mô hình khép kín – khoa học – hiện đại nhưng vẫn giữ được “hồn cốt truyền thống”, Ba Bảo Farm đang được ví như “đầu tàu” trong hành trình tái khẳng định giá trị gà nòi Việt Nam.
“Giải đá gà không cá cược là cánh cửa mở ra một tương lai mới cho nghề nuôi gà chọi – một ngành kinh tế sạch, văn minh và đầy bản sắc”, ông Việt khẳng định.
Ngày 31/5/2025, doanh nhân Phạm Thanh Việt vinh dự là đại diện duy nhất của lĩnh vực gà nòi tham dự buổi Tọa đàm với cộng đồng doanh nghiệp và các hiệp hội ngành hàng, nhằm triển khai hiệu quả Nghị quyết 68-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân, dưới sự chủ trì của Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính.
Sự kiện không chỉ đánh dấu một bước tiến quan trọng trong hành trình “giải oan” cho thú chơi gà nòi Việt, mà còn là cơ hội để ông Việt khẳng định con đường đúng đắn mà ông theo đuổi: kết hợp phát triển kinh tế với bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống, xóa bỏ những định kiến lạc hậu, và xây dựng một hình ảnh tích cực, hiện đại cho thú chơi chọi gà – một phần di sản văn hóa dân gian đặc sắc của người Việt.
Từ một thú chơi từng bị hiểu sai, chọi gà đang dần được nhìn nhận như một biểu tượng văn hóa, thể hiện sự kiên cường, khéo léo và tinh thần thượng võ. Hành trình “giải oan” của ông Phạm Thanh Việt không chỉ khơi dậy giá trị dân gian, mà còn mở ra tiềm năng phát triển một ngành kinh tế mới, mang đậm chất Việt.
Ẩn sau thú chơi tưởng chừng bình dị ấy, ông Phạm Thanh Việt đã nhận ra một “Di sản văn hóa phi vật thể” đang bị lãng quên. Hơn một thập kỷ kiên trì “gìn giữ và khôi phục”, ông đã và đang từng bước giúp thú chơi chọi gà thoát khỏi định kiến, không còn là trò đỏ đen bị nghi kỵ. Thay vào đó, chọi gà dần được nhìn nhận như một thú chơi truyền thống đầy bản sắc, góp phần đánh thức và khẳng định giá trị văn hóa độc đáo, niềm tự hào về giống gà nòi của người Việt Nam.
Vương Hưởng
