Trong suốt nhiều thập niên qua, nhắc đến sông Tô Lịch, người dân Thủ đô thường nghĩ ngay đến hình ảnh một dòng nước đen đặc, nồng nặc mùi xú uế, trở thành nỗi ám ảnh về ô nhiễm giữa lòng đô thị. Nhiều thế hệ sinh ra và lớn lên bên dòng sông này đã từng tiếc nuối khi phải chứng kiến sự xuống cấp của một con sông gắn liền với lịch sử, văn hóa và ký ức của Thăng Long – Hà Nội. Nhưng nay, dòng chảy ấy đang bước vào một hành trình hồi sinh, với sự vào cuộc mạnh mẽ của chính quyền thành phố, sự đồng hành của cộng đồng và sự chung tay của nhiều tổ chức xã hội. Đây không chỉ là câu chuyện cải tạo một con sông, mà còn là một dự án biểu tượng về tầm nhìn phát triển đô thị sinh thái – văn hóa, góp phần tạo dựng một diện mạo mới cho Thủ đô trong thế kỷ XXI.
 |
| Sông Tô Lịch – biểu tượng từng gắn với nỗi ám ảnh ô nhiễm, nay đang đổi thay với dòng nước trong xanh và diện mạo mới. Hà Nội hướng tới biến dòng sông thành không gian sinh thái – văn hóa của Thủ đô. |
Văn phòng UBND thành phố Hà Nội đã ban hành Công văn số 14622/VP-ĐT ngày 16/9 thông báo ý kiến chỉ đạo của Phó Chủ tịch UBND thành phố Nguyễn Trọng Đông về việc chỉnh trang, đảm bảo mỹ quan hai bên sông Tô Lịch. Chỉ đạo này cho thấy sự quyết tâm của thành phố trong việc khôi phục dòng sông, không chỉ ở phương diện môi trường mà còn ở khía cạnh cảnh quan và văn hóa. Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng công trình hạ tầng kỹ thuật và nông nghiệp thành phố được giao nhiệm vụ chỉ đạo nhà thầu, đơn vị thi công tập trung nhân lực, vật lực, đẩy nhanh tiến độ hoàn trả các hạng mục kè bờ, hè phố, lan can, đảm bảo chất lượng, mỹ thuật. Đồng thời, Sở Xây dựng cũng được yêu cầu phối hợp nghiên cứu các giải pháp hoàn chỉnh cửa xả, họng xả hai bên sông, từ đoạn Hoàng Quốc Việt đến Ngã Tư Sở và cả ống dẫn nước từ hồ Tây bổ cập cho sông Tô Lịch, nhằm đảm bảo mỹ quan đô thị, có thể che chắn bằng cây xanh, khóm hoa, bụi cây để tạo cảnh quan hài hòa.
UBND các phường dọc theo sông Tô Lịch như Tây Hồ, Ngọc Hà, Cầu Giấy, Nghĩa Đô, Láng, Giảng Võ, Yên Hòa, Thanh Xuân, Đống Đa cũng được chỉ đạo phối hợp chặt chẽ, tập trung làm tốt công tác vệ sinh môi trường, rà soát chỉnh trang hè phố, lan can, cây xanh, bồn hoa… Đây là sự huy động đồng bộ, thể hiện rằng hồi sinh Tô Lịch không còn là một khẩu hiệu, mà là một chương trình hành động cụ thể, có sự chung tay từ cấp thành phố đến từng địa bàn cơ sở.
Một bước ngoặt quan trọng trong tiến trình hồi sinh Tô Lịch là ngày 9/9 vừa qua, dòng sông chính thức được bổ sung nguồn nước sạch từ hồ Tây thông qua hệ thống ống dẫn riêng biệt. Tuyến ống dài 1,5 km, gồm hai đường ống HDPE song song đường kính D1200, đã được hoàn thành, đảm bảo dẫn nước từ hồ Tây về sông Tô Lịch mà không pha lẫn nước thải. Trong khi đó, nước thải được chuyển toàn bộ về Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá để xử lý tập trung. Công suất nhà máy này hiện đạt khoảng 200.000 m³/ngày đêm, đủ khả năng xử lý toàn bộ nước thải dọc sông. Chỉ tính riêng từ ngày 15/8 đến nay, 245 cửa xả dọc sông đã được thu gom, 63 cửa xả đã hoàn trả mặt bằng, biến Tô Lịch từ một “dòng sông chết” trở thành một con sông có dòng chảy mới, trong xanh, mát lành.
Không chỉ vậy, 19 vị trí chỉnh trang hai bên bờ đoạn từ Cầu Giấy đến cầu Hòa Mục (đường Láng Hạ - Lê Văn Lương) đã hoàn tất, bàn giao từ ngày 25/8, tạo nên những điểm nhấn cảnh quan đầu tiên. Một dự án thí điểm bãi lọc trồng cây ngập nước lấy nước từ Nhà máy xử lý hồ Tây để bổ cập trở lại hồ Tây cũng đang được triển khai. Tất cả cho thấy, hồi sinh Tô Lịch không phải là một khát vọng viển vông, mà là một quá trình hiện hữu, từng bước cụ thể, rõ rệt.
Người dân Thủ đô đã bắt đầu thấy dòng nước đổi màu, mùi hôi tan biến dần, bờ sông sạch sẽ, cảnh quan sáng sủa hơn. Sự phấn khởi hiện hữu trong từng ánh mắt, nụ cười của những người sống quanh sông. Với họ, Tô Lịch không chỉ là một con sông, mà là ký ức, là hồn cốt Thăng Long xưa còn chảy trong lòng Hà Nội hôm nay.
 |
| Ngày 9/9 vừa qua, dòng sông Tô Lịch chính thức được bổ sung nguồn nước sạch từ hồ Tây thông qua hệ thống ống dẫn riêng biệt. - (Ảnh: Thế Đại) |
Cuối năm 2024, trong buổi làm việc với Ban Thường vụ Thành ủy Hà Nội, Tổng Bí thư Tô Lâm đã thẳng thắn chỉ ra hai nhiệm vụ cấp bách của Thủ đô: giải quyết ùn tắc giao thông và xử lý ô nhiễm môi trường. Đặc biệt, ông nhấn mạnh Hà Nội cần phải làm tốt hơn nữa việc đầu tư cải tạo, nâng cấp cảnh quan dọc 2 bờ sông để thời gian tới, môi trường, cảnh quan sông Tô Lịch có chuyển biến tích cực, bảo vệ sức khỏe của nhân dân thủ đô, nhiệm vụ trước mắt là xử lý ô nhiễm nguồn nước. Hà Nội đã khẩn trương thực hiện các giải pháp cải tạo, hồi sinh dòng sông, coi đây là một trong những nhiệm vụ trọng tâm gắn liền với phát triển văn hóa đô thị. Vào dịp Quốc khánh vừa qua, hình ảnh dòng sông trong xanh hiện ra như một minh chứng cho nỗ lực ấy. Đây là khoảnh khắc hiếm hoi sau hàng chục năm, người Hà Nội được chứng kiến Tô Lịch trở về diện mạo vốn có.
Từ góc nhìn phát triển đô thị, sông Tô Lịch hồi sinh không chỉ mang lại lợi ích môi trường, mà còn mở ra một chân trời mới cho du lịch, văn hóa. Một số đơn vị lữ hành đã có ý tưởng xây dựng sản phẩm du lịch gắn với dòng sông, với các hoạt động phong phú như chèo thuyền, lễ hội văn hóa, biểu diễn nhạc nước, múa rối nước, triển lãm ngoài trời… Nếu thành công, Tô Lịch sẽ trở thành “trục sinh khí” của thành phố, vừa là điểm đến giải trí, vừa là không gian giao lưu văn hóa độc đáo.
Điều đáng chú ý, Hà Nội không chỉ muốn dừng lại ở việc hồi sinh một dòng sông. Từ mô hình Tô Lịch, thành phố có thể nhân rộng sang các con sông khác như Kim Ngưu, Nhuệ, Cà Lồ, tạo nên một “cuộc cách mạng dòng sông”, hướng tới đô thị sinh thái – nhân văn – hiện đại. Đó là cách mà Hà Nội khẳng định bản lĩnh và khát vọng phát triển bền vững.
Cũng theo Công văn số 14622/VP-ĐT về việc chỉnh trang, bảo đảm mỹ quan hai bên sông Tô Lịch, thành phố đã đề ra nhiều giải pháp nhằm cải thiện cảnh quan và tạo dựng hình ảnh mới mẻ cho tuyến sông vốn gắn bó lâu đời với Thủ đô. Một trong những giải pháp quan trọng là bố trí hệ thống chậu cây xanh dọc tuyến, kết hợp trồng các khóm cây và cây bụi tại những vị trí cửa xả, đường ống dẫn nước nhằm vừa che chắn các điểm vốn bị coi là mất mỹ quan, vừa tạo mảng xanh liên hoàn, hài hòa với môi trường xung quanh.
Cách làm này không chỉ góp phần giảm thiểu sự khô cứng của hạ tầng kỹ thuật mà còn đem lại cảm giác gần gũi, thân thiện hơn cho người dân khi tiếp cận dòng sông. Việc chú trọng đến yếu tố cây xanh, tiểu cảnh còn cho thấy định hướng xây dựng Tô Lịch trở thành một không gian sinh thái kết hợp văn hóa – nơi mà con người có thể tìm thấy sự thư thái, kết nối và niềm tự hào về di sản đô thị. Trong bức tranh hồi sinh này, vai trò xã hội hóa và sự tham gia của các tổ chức xã hội nghề nghiệp là yếu tố then chốt. Hội Sinh vật cảnh Hà Nội chính là một lực lượng tiêu biểu. Với bề dày kinh nghiệm gắn nghệ thuật sinh vật cảnh với đời sống văn hóa Thủ đô, Hội có thể đề xuất những giải pháp sáng tạo nhằm tô điểm cho cảnh quan tại một số điểm nhấn chính bên đôi bờ sông.
Theo thống kê năm 2024, Hà Nội dẫn đầu cả nước về quy mô và giá trị sinh vật cảnh với hơn 8,1 nghìn ha chuyên canh hoa, cây cảnh, đạt giá trị sản xuất khoảng 7 nghìn tỷ đồng. Thành phố đã hình thành 47 vùng sản xuất hoa, với nhiều mô hình ứng dụng tiến bộ kỹ thuật, nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm; công nhận 14 làng nghề hoa, cây cảnh và có 36 sản phẩm được công nhận OCOP từ 3 sao trở lên. Hà Nội cũng xuất khẩu nhiều loại hoa và xác định nghề trồng hoa là một ngành mang lại giá trị kinh tế cao.
Trong Luật Thủ đô năm 2024 vừa được Quốc hội thông qua, sinh vật cảnh có vai trò quan trọng trong chiến lược phát triển Thủ đô "sáng, xanh, sạch, đẹp" và phát triển ngành nông nghiệp sinh thái bền vững. Thành phố Hà Nội đang giao Sở NN& PTNT xây dựng Đề án nông nghiệp đô thị. Trong đó, hoạt động sản xuất và kinh doanh sinh vật cảnh là nhóm ngành ưu tiên để ứng phó với biến đổi khí hậu và tốc độ đô thị hóa nhanh. Trong Chương trình số 04-CTr/TU của Thành ủy, Hà Nội dự kiến tăng diện tích hoa, cây cảnh lên từ 8,5 nghìn ha đến 9 nghìn ha, đồng thời quy hoạch, phát triển làng nghề và tổ chức lại sản xuất, kinh doanh, kết hợp với xúc tiến thương mại và du lịch nông thôn…
Những kinh nghiệm từ Festival Sinh vật cảnh Hà Nội năm 2024 tại trường đua F1, nơi Hội phối hợp cùng Mặt trận Tổ quốc và Sở Nông nghiệp tổ chức gây quỹ, trưng bày tác phẩm nghệ thuật và tạo dựng không gian văn hóa đã chứng minh khả năng tổ chức và sức lan tỏa mạnh mẽ của Hội. Chỉ trong hai ngày, hơn 480 triệu đồng đã được quyên góp, cho thấy sinh vật cảnh không chỉ là nghệ thuật tao nhã, mà còn là tinh thần trách nhiệm xã hội.
Mới đây, tại Triển lãm 80 năm hành trình Độc lập – Tự do – Hạnh phúc, Hội đã tái hiện không gian hồn quê Bắc Bộ với cổng làng, mái đình, cây cổ thụ… tạo xúc cảm mạnh mẽ cho người xem. Những kinh nghiệm này có thể trở thành cơ sở để Hội đề xuất với thành phố việc tham gia chỉnh trang một số điểm nhấn ven sông Tô Lịch, bằng cách xã hội hóa, huy động nghệ nhân, chủ nhà vườn, doanh nghiệp và cộng đồng cùng đóng góp.
 |
| Không ai nhớ nổi bao lâu mới lại thấy hình ảnh người dân câu cá trên sông Tô Lịch. -(Ảnh: VTV) |
Hãy hình dung một ngày, dọc theo bờ Tô Lịch, những đoạn đường rợp bóng cây xanh, điểm xuyết là các khu trưng bày bonsai, non bộ, vườn hoa theo mùa, tượng đài nghệ thuật… tạo thành một công viên văn hóa mở. Người dân có thể thong dong dạo bước, du khách có thể dừng chân thưởng lãm, mỗi tác phẩm sinh vật cảnh lại kể câu chuyện về tâm hồn người Việt. Trên mặt sông, những chiếc thuyền chèo nhẹ lướt, trên bờ vang lên tiếng nhạc dân tộc, lễ hội theo mùa được tổ chức, triển lãm ngoài trời thu hút du khách trong và ngoài nước. Đó sẽ là một diện mạo mới cho Thủ đô, nơi thiên nhiên, nghệ thuật, văn hóa và đời sống đô thị hòa quyện.
Sự tham gia của Hội Sinh vật cảnh Hà Nội trong tiến trình này không chỉ là bổ sung cảnh quan, mà còn là thông điệp về xã hội hóa, về trách nhiệm cộng đồng. Khi chính quyền kiến tạo hạ tầng, Hội và cộng đồng nghệ nhân mang đến giá trị văn hóa – nghệ thuật, sự phối hợp ấy sẽ tạo nên sức mạnh tổng hợp, biến Tô Lịch thành biểu tượng hồi sinh của Hà Nội.
Ở tầm nhìn xa hơn, hồi sinh Tô Lịch là một phép thử cho năng lực quản trị đô thị và khát vọng xây dựng một Hà Nội xanh – văn minh – văn hiến. Đó là hành trình từ ô nhiễm đến sinh thái, từ lãng quên đến phục hưng, từ nỗi ám ảnh đến niềm tự hào. Và trên hành trình ấy, Hội Sinh vật cảnh Hà Nội cùng cộng đồng nghệ nhân sẽ là những người góp phần thổi hồn văn hóa vào từng khóm cây, từng cụm cảnh quan ven sông, để Tô Lịch không chỉ hồi sinh trong hiện tại, mà còn tỏa sáng như một biểu tượng bền vững của Thủ đô ngàn năm văn hiến.
Với quyết tâm chính trị mạnh mẽ, với sự đồng hành của người dân và cộng đồng, với sự góp sức sáng tạo của Hội Sinh vật cảnh Hà Nội, chúng ta có quyền tin rằng một ngày không xa, Tô Lịch sẽ không còn là dòng sông ô nhiễm, mà sẽ trở thành không gian sinh thái – văn hóa – du lịch của Thủ đô, nơi hội tụ niềm tự hào, bản sắc và khát vọng vươn lên của Hà Nội trong thế kỷ mới.
