Quần thể nghiến cổ thụ trong Khu bảo tồn thiên nhiên Ngọc Sơn – Ngổ Luông, nằm sâu ở xóm Bo Trẳm (xã Ngổ Luông, huyện Tân Lạc, Hòa Bình cũ, nay thuộc xã Vân Sơn, Phú Thọ), được người dân nơi đây coi như báu vật thiên nhiên vô giá, gìn giữ qua nhiều thế hệ như một phần máu thịt và niềm tin.
 |
| Cây nghiến cổ thụ tại cánh rừng Bo Trẳm, xã Vân Sơn (Phú Thọ). Ảnh: Trọng Đạt/TTXVN. |
Bo Trẳm được bao bọc bởi núi đá tai mèo dựng đứng, giữa không gian hùng vĩ ấy nổi bật quần thể 11 cây nghiến cổ thụ sừng sững, trầm mặc. Nhiều cây có tuổi đời lên đến hàng nghìn năm và được công nhận là Cây di sản Việt Nam.
Hành trình đến khu vực “kho vàng nghiến” bắt đầu từ Trạm bảo vệ rừng số 3. Đường vào rừng gập ghềnh, khi thì xuyên qua đồi cỏ, khi lại men theo dốc đá tai mèo trơn trượt. Sau hơn một giờ đồng hồ băng rừng, đoàn mới tới được nơi đặt biển công nhận cây di sản. Cây nghiến già nhất trong quần thể ấy có chu vi tới 11,1m, phải cần cả chục người vòng tay mới ôm xuể.
Theo đồng bào Mường, những cây nghiến ấy là thần rừng canh giữ, mang lại mưa thuận gió hòa, sự bình yên và no đủ cho dân bản. Thống kê của Ban Quản lý Khu bảo tồn cho thấy toàn khu hiện có khoảng 35 cây nghiến có tuổi từ hơn 600 năm đến hơn 1.700 năm, trong đó 11 cây đã được vinh danh Cây di sản Việt Nam. Đây là một quần thể vô cùng hiếm, nằm ở độ cao trung bình 800m, trên diện tích khoảng 140ha rừng nguyên sinh xen lẫn núi đá tai mèo.
PGS.TS – Phó Chủ tịch Hội đồng Cây Di sản Việt Nam – từng nhận định, mỗi cây nghiến ở Bo Trẳm là một “chứng nhân sống”, có giá trị khoa học, sinh thái và văn hóa to lớn. Gỗ nghiến vốn cứng chắc, bền vững, từng là mục tiêu săn lùng ráo riết của lâm tặc. Cách đây hơn chục năm, tình trạng khai thác trái phép đã đe dọa sự tồn vong của quần thể này. Nhưng nhờ sự chung tay của chính quyền, lực lượng kiểm lâm và đặc biệt là cộng đồng người dân Bo Trẳm, “kho vàng nghiến” quý hiếm ấy đến nay vẫn nguyên vẹn.
 |
| Đường tuần tra trong rừng Bo Trẳm phải vượt qua nhiều đoạn đá tai mèo dựng có độ dốc cao. Ảnh: Trọng Đạt/TTXVN. |
Không chỉ có giá trị về đa dạng sinh học, khu rừng già nơi đây còn là “lá chắn” bảo vệ cuộc sống của người dân. Ông Bùi Văn Tiềm – Giám đốc Ban Quản lý Khu bảo tồn Ngọc Sơn – Ngổ Luông – khẳng định: “Rừng giữ đất, giữ nước, điều hòa khí hậu, che mát mùa hạ, và quan trọng hơn cả, rừng còn là ký ức, là linh hồn của cộng đồng Mường. Giữ rừng tức là giữ lấy sự sống của nhiều thế hệ.”
Ở Bo Trẳm, mỗi gia đình đều ký cam kết không chặt phá rừng, không đốt nương làm rẫy, không săn bắt động vật. Mùa khô hanh, người dân chủ động tham gia phòng cháy chữa cháy rừng. Người già, người có uy tín thường xuyên nhắc nhở lớp trẻ: “Rừng là lá phổi xanh của làng bản.” Những quy ước ấy đã trở thành hương ước, ăn sâu vào đời sống, trở thành bức tường vững chắc ngăn ngừa nạn phá rừng.
Ông Bùi Văn Thuấn – Trưởng xóm Bo Trẳm, đồng thời là Tổ trưởng Tổ bảo vệ rừng – kể rằng, trước đây, do nghèo khó, nhận thức còn hạn chế, từng có thời kỳ người dân phải hạ cây gỗ quý để đổi lấy lương thực. Nhưng rồi qua năm tháng, mọi người nhận ra rừng giữ đất, giữ nước, ngăn lũ quét, sạt lở, bảo vệ cả xóm làng. Nhờ vậy, ngày nay Bo Trẳm hiếm khi phải hứng chịu thiên tai khắc nghiệt.
Ý thức bảo vệ rừng đã ăn sâu trong từng thế hệ. Từ người già đến trẻ nhỏ, hễ thấy người lạ vào rừng là phải hỏi, phát hiện điều bất thường đều báo ngay cho kiểm lâm. “Giữ rừng vừa là trách nhiệm, vừa là tình yêu của người dân nơi đây” – anh Quách Văn Bản, cán bộ Trạm bảo vệ rừng số 3 chia sẻ.
 |
| Đoàn tuần tra bảo vệ rừng Khu bảo tồn thiên nhiên Ngọc Sơn – Ngổ Luông thực hiện nhiệm vụ tại cánh rừng Bo Trẳm nơi có quần thể cây di sản gồm 11 cây nghiến cổ thụ. |
Cùng với hương ước, hàng năm, các lớp tập huấn phòng cháy chữa cháy rừng, các đợt phát dọn thực bì, làm đường băng cản lửa đều có sự tham gia đông đủ của người dân. Chính nhờ sức mạnh cộng đồng, nhiều năm nay khu bảo tồn không xảy ra tình trạng chặt phá rừng. Các trường hợp từ nơi khác đến bẫy chim, săn thú đều được phát hiện, xử lý kịp thời.
Đến nay, độ che phủ rừng tại Khu bảo tồn Ngọc Sơn – Ngổ Luông đã đạt gần 90%. Con số ấy không chỉ thể hiện thành công về bảo tồn thiên nhiên, mà còn minh chứng cho tinh thần đoàn kết, ý thức gìn giữ rừng bền bỉ của cộng đồng.
Quần thể 11 cây nghiến cổ thụ được công nhận là Cây di sản Việt Nam chính là biểu tượng, là cam kết rằng chính quyền và người dân nơi đây sẽ tiếp tục bảo vệ rừng. Bởi giữ rừng cũng chính là giữ lấy cuộc sống của chính mình và của bao thế hệ mai sau.
