Nhắc đến Tây Nguyên, người ta thường nghĩ đến những cánh rừng đại ngàn hùng vĩ, nơi hội tụ của hàng trăm loài động – thực vật quý hiếm. Ít ai biết rằng, ẩn sâu trong vùng Cao nguyên Lâm Viên – khu dự trữ sinh quyển thế giới thứ 9 của Việt Nam do UNESCO công nhận – còn tồn tại một “kho báu sống” đặc hữu, chỉ có thể tìm thấy trên mảnh đất này: loài Khướu đầu đen má xám (Trochalopteron yersini).
 |
Với diện tích hơn 70.000 ha, phần lớn nằm trong huyện Lạc Dương (Lâm Đồng), Vườn quốc gia Bidoup – Núi Bà được xem là “ngôi nhà” của hơn 300 loài chim, trong đó có 5 loài chỉ riêng Việt Nam sở hữu. Ba khu vực nổi bật nhất là Cổng Trời, Bidoup và Langbiang – nơi các nhà điểu học đánh giá là điểm đến lý tưởng để nghiên cứu và quan sát chim quý hiếm.
Giữa khung cảnh rừng già quanh năm phủ sương, Khướu đầu đen má xám nổi bật với bộ lông rực rỡ và giọng hót trong trẻo. Chim trưởng thành dài khoảng 26–28 cm, đầu đen tuyền, hai bên má phủ sắc xám bạc, ngực và bụng ánh đỏ gỉ sắt. Trên lưng và vòng cổ ánh nâu đỏ, trong khi đôi cánh pha trộn giữa vàng ôliu, nâu hạt dẻ và đen sẫm. Phần đuôi có viền vàng mềm mại, tạo nên vẻ thanh thoát mà mạnh mẽ.
Loài chim này được hai nhà tự nhiên học Robinson và Kloss phát hiện, mô tả lần đầu vào năm 1919. Trên thế giới, chúng chỉ sinh sống tại Việt Nam, tập trung ở các khu vực Đà Lạt, Ma-line, Bidoup – Núi Bà, Chư Yang Sin, Cổng Trời và thượng nguồn Đa Nhim. Nhờ tính đặc hữu cao, Khướu đầu đen má xám hiện được bảo vệ nghiêm ngặt trong các khu bảo tồn và vườn quốc gia.
Khướu đầu đen má xám thường sống theo cặp hoặc nhóm nhỏ, có tính lãnh thổ cao. Chúng kiếm ăn chủ yếu dưới tán rừng, tìm sâu bọ, côn trùng, giun và hạt cây. Khi phát hiện kẻ lạ, chim phát ra tiếng kêu cảnh báo chói tai, liên hồi vang vọng giữa rừng. Giọng hót của chúng là những âm huýt sáo cao vút, đôi khi xen tiếng trầm, tạo nên bản hòa âm tự nhiên độc đáo của vùng núi cao.
Theo các nhà nghiên cứu, đây không chỉ là loài chim đẹp mà còn mang giá trị khoa học và sinh thái quan trọng, được xem là “chỉ dấu” phản ánh sức khỏe của hệ rừng nguyên sinh. Tuy nhiên, số lượng cá thể của loài đang suy giảm nhanh do nạn săn bắt, buôn bán chim cảnh trái phép và mất sinh cảnh sống khi rừng bị khai thác hoặc chuyển đổi mục đích sử dụng.
Theo Sách Đỏ Việt Nam (2007) và IUCN (2020), Khướu đầu đen má xám được xếp vào nhóm Nguy cấp (EN – Endangered). Mùa sinh sản của chúng thường rơi vào tháng 3–4 hằng năm, làm tổ trong rừng kín thường xanh ở độ cao từ 1.500–2.400m. Do bản tính nhút nhát, loài này hiếm khi xuất hiện gần khu dân cư.
Là một trong 18 loài chim đặc hữu của Việt Nam, Khướu đầu đen má xám không chỉ là biểu tượng của Cao nguyên Lâm Viên mà còn là minh chứng cho sự phong phú và độc đáo của đa dạng sinh học nước ta. Việc bảo tồn loài chim này đồng nghĩa với gìn giữ một phần “linh hồn” của rừng Tây Nguyên – nơi thiên nhiên vẫn cất giấu những kho báu mà thế giới chỉ có thể tìm thấy ở Việt Nam.
