Làng nghề cây giống và hoa kiểng Cái Mơn - “vựa hoa” giữa miền sông nước

Giữa miền Tây Nam Bộ trù phú, nơi những con sông hiền hòa bồi đắp phù sa quanh năm, có một làng nghề từ lâu đã được biết đến như cái nôi của hoa kiểng và cây giống cả nước – đó chính là làng nghề Cái Mơn, thuộc huyện Chợ Lách, tỉnh Bến Tre cũ, nay thuộc tỉnh Vĩnh Long. Cái Mơn mang trong mình một hành trình lịch sử dài hơn trăm năm, gắn với sự hình thành và phát triển của một nghề đặc biệt: nghề trồng hoa kiểng và nhân giống cây trồng.

Nghề cây giống Cái Mơn được xem là có bề dày lịch sử lâu đời bậc nhất vùng Nam Bộ. Theo ghi chép của người dân địa phương, vào giữa thế kỷ XIX, các giáo sĩ phương Tây đã mang theo nhiều loại cây kiểng và cây trái quý du nhập vào vùng đất này để trồng và chăm sóc. Từ những mầm xanh đầu tiên ấy, nghề trồng cây giống và hoa kiểng bắt đầu nhen nhóm và dần hình thành nền tảng.

Đến năm 1937, kỹ thuật nhân giống bằng phương pháp ương hạt được áp dụng rộng rãi, đánh dấu một bước ngoặt quan trọng. Nghề từ chỗ chỉ phục vụ nhu cầu gia đình, nhỏ lẻ đã trở thành hoạt động sản xuất quy mô. Sau đó, các kỹ thuật ghép cành, ghép đọt, chiết cành dần được truyền bá và hoàn thiện, giúp đa dạng hóa sản phẩm, tạo ra nhiều giống cây mới có năng suất và chất lượng cao.

Có thể nói, từ nửa sau thế kỷ XX, Cái Mơn đã trở thành trung tâm cây giống nổi tiếng của miền Tây, nơi cung cấp hàng loạt giống cây ăn trái, cây kiểng cho cả Nam Bộ, đồng thời là cái nôi của nhiều nghệ nhân nổi tiếng.

Điểm đặc biệt của Cái Mơn nằm ở chỗ nghề không chỉ đơn thuần là trồng hoa bán Tết, mà còn hình thành một quy trình sản xuất cây giống – hoa kiểng hoàn chỉnh.

Chọn cây mẹ: Những cây có đặc tính tốt, khỏe mạnh, ra hoa đẹp, trái ngon sẽ được chọn làm cây mẹ. Đây là khâu quan trọng vì quyết định chất lượng thế hệ cây con sau này.

Nhân giống truyền thống:

Gieo hạt: dùng cho những loại hoa hoặc cây dễ nhân giống, tuy nhiên khó giữ nguyên đặc tính cây mẹ.

Ghép cành, ghép đọt: phổ biến ở cây ăn trái, giúp cây con giữ nguyên phẩm chất của cây mẹ.

Chiết cành: kỹ thuật khoanh vỏ, bó bầu, sau 20–30 ngày sẽ có rễ để tách trồng.

Giâm cành: áp dụng cho nhiều loại kiểng lá, cây hoa dễ ra rễ.

Nhân giống bằng công nghệ cao:

Từ những năm gần đây, Cái Mơn đã áp dụng nuôi cấy mô thực vật, tạo ra cây giống đồng nhất, sạch bệnh và có khả năng sinh trưởng tốt. Trung tâm Ứng dụng Khoa học – Công nghệ tại Cái Mơn đã cung cấp trên 10.000 cây hoa cấy mô các loại như lan, cúc, dã yên thảo ra thị trường.

Ươm trồng và chăm sóc: Sau nhân giống, cây con được đưa ra vườn ươm, chăm sóc kỹ lưỡng đến khi đạt kích thước thích hợp.

Kiểm định và cung ứng ra thị trường: Trước khi bán, cây được kiểm tra chất lượng, loại bỏ cây kém phát triển. Từ đây, sản phẩm được đưa đi khắp các tỉnh miền Tây, miền Đông Nam Bộ, thậm chí xuất khẩu.

Quy trình khép kín ấy cho thấy sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa kinh nghiệm truyền thống và kỹ thuật hiện đại, tạo nên uy tín lâu dài cho thương hiệu Cái Mơn.

Hiện nay, Cái Mơn có khoảng 6.000 hộ tham gia sản xuất cây giống và hoa kiểng, chiếm gần ¾ số hộ toàn huyện Chợ Lách. Trên diện tích khoảng 40 ha, người dân trồng đủ loại hoa truyền thống: cúc đại đóa, cúc mâm xôi, vạn thọ, thược dược, hoa giấy, cẩm chướng… Bên cạnh đó là hàng trăm giống cây ăn trái nổi tiếng của Bến Tre như sầu riêng, măng cụt, chôm chôm, bưởi da xanh.

Điểm độc đáo của làng nghề chính là bàn tay khéo léo của các nghệ nhân. Không ít người đã sáng tạo, biến những cây tắc, mai vàng, sanh, si… thành các tác phẩm nghệ thuật mô phỏng “Tứ linh” (Long – Lân – Quy – Phụng) hay bộ “12 con giáp”, tạo ấn tượng mạnh trên thị trường hoa kiểng Tết.

Mỗi độ Tết đến xuân về, cả làng nghề như một bức tranh sống động. Hoa nở rực rỡ khắp vườn, người dân tất bật vận chuyển, cắt tỉa, đóng gói. Hàng triệu chậu hoa, cây kiểng nối đuôi nhau lên xe tải để tỏa đi các tỉnh, từ Sài Gòn đến miền Trung, thậm chí sang Campuchia. Không khí buôn bán sôi động khiến cả làng như bước vào một ngày hội.

Chính nhờ quy mô sản xuất lớn, Cái Mơn được vinh danh là một trong hai “vựa hoa kiểng lớn nhất miền Tây Nam Bộ”, bên cạnh làng hoa Sa Đéc (Đồng Tháp).

Không chỉ góp phần làm giàu kinh tế địa phương, nghề hoa kiểng Cái Mơn còn mang nhiều giá trị văn hóa – xã hội. Với hàng ngàn hộ dân gắn bó, nghề đã trở thành cầu nối giữa các thế hệ, nơi người già truyền lại bí quyết cho lớp trẻ, để vừa giữ được “hồn nghề”, vừa thích ứng với thời đại.

Đặc biệt, việc thành lập Hợp tác xã Cây giống – Hoa kiểng Cái Mơn và được Cục Sở hữu trí tuệ cấp chứng nhận nhãn hiệu tập thể đã giúp sản phẩm nơi đây nâng cao uy tín, khẳng định thương hiệu, mở rộng thị trường tiêu thụ.

Không chỉ vậy, làng nghề còn là điểm đến du lịch hấp dẫn. Nhiều tour miệt vườn đưa du khách tham quan vườn hoa kiểng, chiêm ngưỡng nghệ thuật bonsai, thưởng thức trái cây tại chỗ. Du lịch làng nghề vừa giúp tăng thu nhập, vừa quảng bá văn hóa địa phương.

Dù có nhiều thành tựu, Cái Mơn vẫn đối mặt với không ít thách thức. Biến đổi khí hậu khiến thời tiết thất thường, sâu bệnh phát sinh. Sự cạnh tranh ngày càng gay gắt từ các vùng trồng hoa khác cũng là áp lực lớn.

Tuy nhiên, người dân nơi đây vẫn kiên trì gắn bó với nghề. Họ không chỉ giữ gìn bản sắc truyền thống, mà còn chủ động ứng dụng khoa học kỹ thuật, mở rộng mô hình sản xuất an toàn, thân thiện môi trường. Nhiều hộ đã áp dụng kỹ thuật nuôi cấy mô, nhà lưới, nhà màng, vừa nâng cao chất lượng giống, vừa đáp ứng thị trường cao cấp.

Trong tương lai, định hướng của huyện Chợ Lách là xây dựng vùng chuyên canh hoa kiểng và cây giống tập trung, kết hợp với du lịch sinh thái, đưa Cái Mơn trở thành “thủ phủ hoa kiểng – cây giống của cả nước”.