Văn Miếu - Quốc Tử Giám: Di sản ngàn năm được tô điểm bởi những cây hoa lan quý hiếm

Văn Miếu – Quốc Tử Giám là quần thể kiến trúc truyền thống đặc trưng của người Việt: có sự hài hoà giữa cây cối, hồ nước và nhà cửa.

Ngày 24/7, tại Di tích quốc gia đặc biệt Văn Miếu - Quốc Tử Giám, Trung tâm hoạt động văn hóa khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám và Hội Địa Lan Thăng Long (đơn vị thành viên trực thuộc Hội Sinh vật cảnh Việt Nam) đã ký kết thỏa thuận phối hợp trồng và chăm sóc một số giống lan quý của Việt Nam trong khuôn viên di tích. Hàng năm, tùy theo điều kiện và nhu cầu thực tế, Hội Địa Lan Thăng Long cũng phối hợp với Trung tâm tổ chức các kỳ trưng bày địa lan tại đây, tạo điểm nhấn đặc biệt trong không gian cổ kính của di sản. Mỗi chậu Địa Lan khi nở rộ, tỏa hương, không chỉ đem sắc xuân đến với di tích mà còn làm lan tỏa thông điệp về sự gắn kết giữa thiên nhiên và văn hóa, giữa con người và quá khứ, khơi gợi trong lòng người tham quan ý thức về việc bảo tồn những giá trị sống động và trường tồn.

TS. Lê Xuân Kiêu - Giám đốc Trung tâm hoạt động văn hóa khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám (Bên trái) trao biên bản cùng ông Trần Quốc Long - Chủ tịch Hội Địa Lan Thăng Long (bên phải)

Văn Miếu - Quốc Tử Giám vốn được khởi lập vào cuối thế kỷ XI, là nơi thờ các bậc Tiên thánh, Tiên hiền của Nho học và cũng là trung tâm đào tạo nhân tài, được coi là trường đại học đầu tiên của Việt Nam. Trải qua hơn 900 năm thăng trầm, di tích hiện nay không chỉ là di sản lịch sử và kiến trúc tiêu biểu mà còn là một trong những điểm du lịch văn hóa nổi bật nhất của Hà Nội và cả nước, đón tiếp hàng triệu lượt khách mỗi năm. Với vai trò là nơi giáo dục truyền thống quý báu của dân tộc, Văn Miếu - Quốc Tử Giám đã góp phần quan trọng vào việc xây dựng nền văn hóa mới, tiên tiến, đậm đà bản sắc Việt Nam, vừa bảo tồn giá trị lịch sử, vừa hòa nhịp với nhịp sống đương đại.

Những hạng mục kiến trúc cổ kính như Khuê Văn Các – biểu tượng rực sáng của Thủ đô, các dãy nhà bia tiến sĩ, Đại Bái, điện Đại Thành, nhà Thái Học, Tả, Hữu vu, Nghi môn, Hồ Văn và các công trình phụ trợ khác đều hài hòa trên khu đất dài 300m, rộng 70m, với tường gạch vồ bao quanh. Kiến trúc nơi đây, cùng những giá trị phi vật thể như truyền thống hiếu học và tôn sư trọng đạo, tạo nên một không gian thiêng liêng, lắng đọng và đầy sức cuốn hút với du khách trong và ngoài nước. Đặc biệt, hệ thống 82 bia tiến sĩ dựng từ thế kỷ XV đến XVIII, ghi danh 1305 vị đỗ đại khoa, đã được UNESCO công nhận là Di sản tư liệu thế giới, khẳng định tầm vóc của Văn Miếu trên bản đồ di sản quốc tế.

Trong khuôn viên Văn Miếu, yếu tố thiên nhiên luôn đóng vai trò quan trọng trong việc tôn thêm vẻ đẹp và giá trị của di tích. Các hàng cây cổ thụ, những cây bóng mát, cây cảnh, cây thế và thảm cỏ được duy trì thường xuyên, cắt tỉa gọn gàng, mang lại không gian xanh mát và an toàn cho du khách. Tuy nhiên, hệ thống cây xanh này được hình thành qua nhiều giai đoạn, với xuất xứ và đặc điểm khác nhau, nên việc chăm sóc lâu nay mới chỉ dừng lại ở mức duy trì sinh trưởng, chưa thực sự tính đến yếu tố văn hóa và giá trị phi vật thể.

Trong khuôn viên Văn Miếu, yếu tố thiên nhiên luôn đóng vai trò quan trọng trong việc tôn thêm vẻ đẹp và giá trị của di tích.

Việc khảo sát, đánh giá hiện trạng cây xanh vì thế có ý nghĩa quan trọng trong việc định hình một môi trường cảnh quan hài hòa, mang đậm tính đặc thù và hỗ trợ công tác bảo tồn lâu dài. Việc đưa các giống địa lan quý vào trồng, chăm sóc và trưng bày tại di tích không chỉ làm phong phú hệ sinh thái mà còn khẳng định tư duy bảo tồn gắn với sáng tạo, biến Văn Miếu thành một không gian sống, nơi di sản được làm mới mà vẫn giữ được linh hồn nguyên gốc.

Hoa Địa Lan, vốn được tôn vinh bởi vẻ đẹp thanh khiết và hương thơm nhẹ nhàng, còn mang trong mình giá trị nghệ thuật, bởi mỗi giò lan là thành quả của bàn tay khéo léo, tâm huyết và kinh nghiệm của những nghệ nhân chơi hoa. Hội Địa Lan Thăng Long trải qua quá trình 16 năm miệt mài bảo tồn, phát triển và sưu tầm nhiều giống lan quý, đặc biệt là các giống lan cổ truyền hội tụ cả hương và sắc, đã đem những “tinh hoa thực vật” này tới không gian Văn Miếu.

Khi những giò lan bung nở trong tiết xuân, hòa quyện cùng nét cổ kính của Khuê Văn Các, Đại Thành môn hay những dãy nhà bia, chúng tạo ra một cảnh quan vừa gần gũi vừa sang trọng, vừa hiện đại vừa truyền thống, mang đến trải nghiệm độc đáo cho khách tham quan. Những chậu lan ấy không chỉ khoe sắc, tỏa hương, mà còn kể một câu chuyện về niềm đam mê và ý thức gìn giữ giá trị, về sự giao thoa giữa con người, thiên nhiên và di sản.

Văn Miếu - Quốc Tử Giám từ lâu đã là tấm gương phản chiếu truyền thống hiếu học, tôn sư trọng đạo và đề cao hiền tài của dân tộc qua hàng trăm năm lịch sử. Nay, với sự kết hợp cùng hoa địa lan, di tích không còn chỉ là nơi lưu giữ ký ức, mà đã trở thành một “di sản sống”, nơi những giá trị quá khứ được tái hiện và truyền tải bằng những phương thức mới mẻ, giàu cảm xúc. Khách tham quan, ngoài việc chiêm ngưỡng các công trình kiến trúc cổ và những hiện vật quý, còn được trải nghiệm một không gian tự nhiên chan hòa sắc hoa, cảm nhận sâu sắc hơn về tinh thần hài hòa giữa con người và thiên nhiên. Mỗi kỳ trưng bày địa lan xuân, di tích như khoác lên tấm áo mới, không làm mất đi nét trầm mặc vốn có, mà ngược lại, càng làm nổi bật sức sống và sự tiếp nối truyền thống trong nhịp sống hiện đại.

Sự kiện phối hợp trồng và chăm sóc địa lan tại Văn Miếu cũng gửi gắm một thông điệp mạnh mẽ về phương thức bảo tồn và phát huy di sản trong thời đại mới.

Sự kiện phối hợp trồng và chăm sóc địa lan tại Văn Miếu cũng gửi gắm một thông điệp mạnh mẽ về phương thức bảo tồn và phát huy di sản trong thời đại mới. Bảo tồn không chỉ là gìn giữ nguyên trạng, mà còn là làm mới và gia tăng giá trị cho di sản, miễn sao không phá vỡ bản chất và tinh thần gốc. Đưa địa lan – một loài hoa mang giá trị văn hóa, thẩm mỹ và sinh thái – vào không gian này chính là một minh chứng rõ nét. Những nỗ lực này không chỉ góp phần bảo tồn cảnh quan, nâng tầm giá trị du lịch văn hóa của di tích, mà còn tạo ra mô hình có thể nhân rộng, giúp các di sản khác tìm được hướng phát triển bền vững và gần gũi hơn với cộng đồng.

Với những giá trị lịch sử, văn hóa và khoa học đặc biệt, Văn Miếu - Quốc Tử Giám từ năm 1962 đã được Bộ Văn hóa (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) xếp hạng là di tích quốc gia, và đến ngày 10/5/2012, được Thủ tướng Chính phủ quyết định xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt. Không chỉ là nơi lưu giữ ký ức, Văn Miếu - Quốc Tử Giám nay còn là một không gian văn hóa sống động, nơi quá khứ và hiện tại hòa quyện, nơi mỗi giò lan, mỗi bóng cây, mỗi công trình kiến trúc đều góp phần kể câu chuyện về truyền thống và tương lai. Sắc hoa lan giữa Văn Miếu - Quốc Tử Giám không chỉ đơn thuần là sự điểm xuyết cho cảnh quan, mà còn như lời nhắc nhở thế hệ hôm nay về trách nhiệm gìn giữ, phát huy và làm giàu thêm di sản, để những giá trị ấy không ngừng tỏa hương, lan xa trong dòng chảy thời gian.