Từ cỏ dại thành dược liệu “hot”
 |
| Hoa sâm cau. Ảnh: Báo dân tộc |
Trước đây, những loại cây mọc hoang ở bìa rừng, ven đồi, suối thường bị người dân nhổ bỏ. Nhưng khi xu hướng dùng thuốc nam và dược liệu thiên nhiên ngày càng phát triển, chúng bất ngờ được săn lùng.
 |
| Dây ký ninh hay còn gọi là dây cóc, loại cây dược liệu có khả năng hạ sốt, điều trị sốt rét. |
Theo y học cổ truyền, rễ dây cóc và sâm cau chứa nhiều hoạt chất có tác dụng hỗ trợ điều trị bệnh gan, thận, tăng cường sinh lực, nâng cao sức đề kháng. Trong khi đó, dây ký ninh lại nổi bật với khả năng hạ sốt, đặc biệt hỗ trợ điều trị sốt rét.
Các loại cây dại đang được ưa chuộng
 |
| Rễ cây sâm cau được dùng trong các bài thuốc bổ thận, tráng dương. |
Sâm cau: Rễ sâm cau có vị cay, tính ấm, thường dùng trong các bài thuốc bổ thận, tráng dương. Người đi rừng cho biết để đào được 1kg rễ phải mất nhiều giờ bới đất, phân biệt cây lành – cây độc. Hiện giá rễ khô dao động 400.000 – 600.000 đồng/kg.
 |
| Loại cây này được gọi là dây cóc vì có thân sần sùi như da cóc, thường mọc ở ven rừng, bờ suối vùng Tây Bắc. |
Dây ký ninh (Tinospora crispa): Còn gọi là dây sốt rét, dây thần nông, có thân sần sùi như da cóc. Cây thường mọc tự nhiên ở vùng núi cao, ven rừng, bờ suối tại các tỉnh Tây Bắc. Thân cây được thu hái, thái lát, phơi khô làm thuốc. Đông y ghi nhận cây có vị đắng, tính mát, được dùng để điều trị sốt rét, cảm sốt, tăng cường tiêu hóa, bồi bổ cơ thể và chữa lở ngứa ngoài da. Nhờ dễ trồng bằng cách dâm cành, nhiều hộ dân đã nhân giống để khai thác bền vững. Có tác dụng thanh nhiệt, giải độc gan, hỗ trợ cải thiện chức năng tiêu hóa. Rễ dây cóc khô trên thị trường có giá khoảng 300.000 đồng/kg.
Thị trường tiêu thụ rộng mở
 |
| Loại dược liệu này đang được thương lái thu gom xuất khẩu. |
Nguồn tiêu thụ chính hiện nay là nhà thuốc đông y, phòng khám y học cổ truyền, chợ dược liệu và các nền tảng thương mại điện tử. Thương lái thu gom từ người dân bản địa rồi phân phối cho các cơ sở y dược hoặc xuất khẩu tiểu ngạch sang Trung Quốc, Đài Loan – những thị trường có nhu cầu lớn về dược liệu tự nhiên.
Tại các thành phố lớn, nhiều tiệm thuốc nam cũng nhập về bán lẻ, nhắm tới nhóm khách hàng ưa chuộng thảo dược hơn là tân dược.
Cơ hội kinh tế và thách thức bảo tồn
 |
| Sâm cau đã được nhiều nông dân trồng để bảo vệ nguồn giống và khai thác bền vững. |
Từ chỗ bị bỏ quên, nay dây cóc, sâm cau, dây ký ninh trở thành cây thuốc mang giá trị kinh tế cao, giúp nhiều hộ dân miền núi có thêm nguồn thu nhập. Một số nơi đã chủ động trồng thành cụm nhỏ để vừa bảo vệ nguồn giống, vừa thuận tiện thu hoạch.
Tuy nhiên, giới chuyên gia cảnh báo việc khai thác tự nhiên ồ ạt có thể dẫn đến suy giảm nguồn cung, thậm chí tuyệt chủng cục bộ. Vì vậy, cần có quy hoạch vùng trồng dược liệu, kết hợp với nghiên cứu khoa học để bảo tồn và khai thác bền vững. Đồng thời, người dân cũng cần nắm rõ cách phân biệt cây thật – cây giả, tránh nhầm lẫn với loài độc gây nguy hiểm cho sức khỏe.
Hướng đi cho ngành dược liệu Việt Nam
 |
| Việc trồng dây ký ninh rất dễ dàng, chỉ cần cắt thân thành từng mẩu dài chừng 10 – 15cm, trồng nghiêng xuống đất. Mùa mưa phát triển rất mạnh. Theo M. Brancoun, trong 24 giờ, thân cây ký ninh có thể dài tới 20 – 25cm. Mùa rét cây ngừng phát triển. Thu hoạch quanh năm, hái về cắt thành từng đoạn ngắn chừng 0,5 – 1cm, phơi hoặc sấy khô. |
Việc những loại cây từng bị coi là cỏ dại trở thành dược liệu quý mở ra triển vọng lớn cho ngành dược liệu Việt Nam. Nếu được đầu tư đúng mức, xây dựng chuỗi liên kết từ vùng trồng đến chế biến, xuất khẩu, các loại cây này có thể trở thành “cây làm giàu” cho bà con miền núi, đồng thời góp phần nâng cao vị thế dược liệu Việt trên thị trường quốc tế.
