Nhiều thách thức trong quản lý thực phẩm: Nhận thức, hạ tầng và mô hình kinh doanh nhỏ lẻ
An toàn thực phẩm từ lâu đã trở thành mối quan tâm hàng đầu của người dân Thủ đô, đặc biệt trong bối cảnh đô thị hóa nhanh chóng kéo theo sự gia tăng mạnh mẽ nhu cầu tiêu dùng. Tuy nhiên, công tác kiểm tra, giám sát chất lượng thực phẩm, đặc biệt là với các sản phẩm OCOP (mỗi xã một sản phẩm), thực phẩm đông lạnh và trái cây nhập khẩu, vẫn còn gặp nhiều rào cản lớn xuất phát từ chính thực tiễn quản lý, nhận thức cộng đồng và mô hình kinh doanh phổ biến hiện nay.
 |
| Chợ Long Biên có tổng diện tích khoảng 27.000 m2 được đặt tại quận Ba Đình và nằm ngay dưới cầu Long Biên, được mệnh danh là một trong những chợ đầu mối lớn nhất tại Hà Nội. Nơi đây tập trung rất nhiều gian hàng bán buôn và bán lẻ với số lượng hàng hóa lớn, chuyên bán các mặt hàng nông sản như rau củ quả để đáp ứng nhu cầu tiêu dùng của người dân trong thành phố và các tỉnh phía Bắc - Ảnh: Phạm Hùng |
Trước hết, không thể phủ nhận rằng ý thức của một bộ phận người tiêu dùng cũng như cơ sở sản xuất, kinh doanh về an toàn thực phẩm còn hạn chế. Nhiều tiểu thương tại các chợ dân sinh vẫn chưa quan tâm đúng mức đến việc bảo quản thực phẩm theo đúng quy chuẩn, hoặc thiếu kiến thức về quy trình kiểm dịch, lưu trữ hàng hóa có nguồn gốc động, thực vật. Việc này dễ dẫn đến nguy cơ nhiễm khuẩn, mất an toàn trong quá trình vận chuyển và tiêu thụ, nhất là với các mặt hàng như thịt đông lạnh hoặc trái cây nhập khẩu cần bảo quản ở điều kiện nhiệt độ nghiêm ngặt.
Mặt khác, tại không ít địa bàn ngoại thành Hà Nội, hệ thống hạ tầng phục vụ công tác quản lý an toàn thực phẩm còn chưa đáp ứng yêu cầu. Nhiều cơ sở sản xuất nhỏ lẻ chưa có kho lạnh đạt chuẩn, thiếu thiết bị giám sát nhiệt độ, hoặc không có khu vực sơ chế tách biệt. Sự thiếu đồng bộ về cơ sở vật chất khiến việc triển khai giám sát khó mang lại hiệu quả đồng đều, đặc biệt trong điều kiện các đoàn kiểm tra liên ngành phải hoạt động trên diện rộng, trong khi nguồn lực con người và thiết bị còn hạn chế.
 |
| Điểm tập kết hàng hóa buổi sáng sớm của các tiểu thương nhập hàng trước của chợ Long Biên - Ảnh: Phạm Hùng |
Thêm vào đó, mô hình kinh doanh nhỏ lẻ và tự phát vẫn chiếm tỷ trọng lớn trong hệ thống phân phối thực phẩm tại Hà Nội. Các hộ kinh doanh cá thể chưa bắt buộc đăng ký kinh doanh theo chuẩn, dẫn đến khó kiểm soát chất lượng hàng hóa lưu thông. Nhiều loại thực phẩm đông lạnh không rõ nguồn gốc được nhập trôi nổi từ các tỉnh khác hoặc thậm chí từ nước ngoài, gây khó khăn cho cơ quan chức năng trong việc truy vết nếu xảy ra sự cố.
Đối với trái cây nhập khẩu, tình trạng gian lận thương mại như dán nhãn giả, tráo đổi xuất xứ để hưởng ưu đãi thuế vẫn diễn ra tinh vi. Một số mặt hàng bị xử lý hóa chất để giữ độ tươi, nhưng không khai báo với cơ quan kiểm nghiệm, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người tiêu dùng. Trong khi đó, người mua vì giá rẻ, chưa hiểu hết rủi ro, nên vẫn lựa chọn các sản phẩm không rõ nguồn gốc tại các chợ tạm, chợ cóc, hoặc qua kênh bán hàng trực tuyến không có giấy phép.
 |
| Trước của chợ Long Biên, trái cây được lấy từ các thùng hàng ghi thông tin "hàng xuất khẩu" chuyển lên xe đi bán rong - Ảnh: Phạm Hùng |
Chính sự đa dạng trong nguồn cung, chồng chéo trong phân phối và hạn chế trong kiểm soát đang khiến cho bài toán quản lý an toàn thực phẩm trở nên phức tạp hơn bao giờ hết. Điều này đòi hỏi Hà Nội không chỉ siết chặt các đợt kiểm tra theo kế hoạch mà còn phải thực hiện đồng bộ các biện pháp nâng cao nhận thức cộng đồng, hoàn thiện hạ tầng kiểm soát và cải tiến mô hình kinh doanh phân phối theo hướng văn minh, hiện đại và minh bạch hơn.
Tăng cường phối hợp liên ngành và ứng dụng công nghệ để truy xuất nguồn gốc thực phẩm
Để giải quyết triệt để các bất cập trong công tác quản lý thực phẩm, Hà Nội xác định phải tăng cường phối hợp giữa các sở, ngành và chính quyền địa phương, đồng thời đẩy mạnh ứng dụng công nghệ vào hoạt động kiểm tra, giám sát và truy xuất nguồn gốc. Đây không chỉ là giải pháp kỹ thuật mà còn là bước tiến quan trọng hướng đến việc thiết lập một hệ thống an toàn thực phẩm hiện đại, minh bạch và đáp ứng được yêu cầu phát triển của một đô thị lớn như Hà Nội.
 |
| Trái cây nhập khẩu bày bán tại siêu thị FujiMart Trung Yên tại tòa nhà Trung Yên 1, số 1 lô 1A đường Vũ Phạm Hàm, Cầu Giấy, Hà Nội - Ảnh: Phạm Hùng |
Cụ thể, kế hoạch giám sát thực phẩm OCOP, thực phẩm đông lạnh và trái cây nhập khẩu do UBND thành phố Hà Nội ban hành trong tháng 4/2025 đã huy động sự vào cuộc của nhiều cơ quan như Sở Nông nghiệp và Môi trường, Sở Công Thương, Sở Y tế, Chi cục Quản lý thị trường và các phòng kinh tế quận, huyện. Hoạt động kiểm tra sẽ được triển khai theo hình thức liên ngành, luân phiên kiểm tra đột xuất tại các chợ đầu mối, siêu thị, kho lạnh, cơ sở phân phối, điểm tập kết và các đầu mối nhập khẩu.
Một điểm đáng chú ý là việc đẩy mạnh sử dụng phần mềm truy xuất nguồn gốc điện tử để người dân và nhà quản lý cùng có thể giám sát lộ trình sản phẩm từ nơi sản xuất đến nơi tiêu thụ. Với mã QR được dán trên bao bì sản phẩm, người tiêu dùng chỉ cần sử dụng điện thoại thông minh để kiểm tra toàn bộ quá trình vận chuyển, điều kiện bảo quản, đơn vị sản xuất, lô hàng và ngày sản xuất – hạn sử dụng. Đây là một bước chuyển quan trọng nhằm nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm của các đơn vị sản xuất, phân phối thực phẩm.
Cùng với đó, thành phố cũng triển khai hệ thống cảnh báo sớm thông qua nền tảng dữ liệu dùng chung, kết nối giữa các sở, ngành. Khi phát hiện vi phạm ở một địa phương hoặc lô hàng cụ thể, thông tin sẽ được chuyển ngay đến các quận, huyện liên quan để phối hợp xử lý. Điều này giúp rút ngắn thời gian phản ứng, đồng thời hạn chế nguy cơ lan rộng sản phẩm không an toàn ra thị trường.
Ngoài ra, thành phố cũng đang phối hợp với các trường đại học, viện nghiên cứu để nâng cấp hệ thống kiểm nghiệm nhanh tại các điểm đầu mối. Một số công nghệ sinh học mới đã được thử nghiệm như cảm biến phát hiện dư lượng thuốc bảo vệ thực vật trong trái cây, máy xét nghiệm nhanh vi khuẩn Salmonella trong thịt đông lạnh, hay camera hồng ngoại kiểm soát nhiệt độ kho lạnh theo thời gian thực.
Hà Nội cũng khuyến khích các doanh nghiệp kinh doanh thực phẩm đầu tư hệ thống quản lý chất lượng theo chuẩn quốc tế như HACCP, ISO 22000 hoặc GlobalGAP. Các đơn vị OCOP được lựa chọn vào chuỗi phân phối phải đáp ứng yêu cầu về tiêu chuẩn, công bố chất lượng và có hồ sơ kiểm định định kỳ. Từ đó, hình thành một chuỗi cung ứng khép kín và minh bạch.
Việc phối hợp liên ngành và ứng dụng công nghệ đang cho thấy hiệu quả rõ rệt trong việc nâng cao niềm tin của người tiêu dùng, giảm tải cho lực lượng kiểm tra và ngăn ngừa vi phạm từ sớm. Tuy nhiên, để duy trì hiệu quả lâu dài, rất cần sự cam kết mạnh mẽ từ các cấp chính quyền và sự đồng hành từ người dân, doanh nghiệp trong thực thi chính sách và minh bạch hóa hoạt động kinh doanh thực phẩm.
Phát triển chuỗi cung ứng nông sản an toàn: Bài toán liên kết giữa sản xuất và tiêu dùng
Thực phẩm OCOP và trái cây nhập khẩu chỉ thực sự đảm bảo an toàn khi được quản lý theo chuỗi, từ nơi sản xuất đến nơi tiêu dùng cuối cùng. Đó là lý do Hà Nội trong những năm gần đây không ngừng nỗ lực thúc đẩy xây dựng và hoàn thiện chuỗi cung ứng nông sản an toàn, coi đây là nền tảng để phát triển nông nghiệp đô thị bền vững, đồng thời bảo vệ sức khỏe cộng đồng trong bối cảnh hội nhập ngày càng sâu rộng.
 |
| Các sản phẩm OCOP tại cửa hàng thực phẩm BigGreen số 111 Hoàng Văn Thái, Thanh Xuân, Hà Nội - Ảnh: BigGreen |
Một trong những hướng đi chiến lược là phát triển các vùng sản xuất tập trung đạt chuẩn VietGAP, HACCP, hữu cơ hoặc GlobalGAP tại các huyện như Đan Phượng, Sóc Sơn, Thanh Oai, Phú Xuyên… Đây là các khu vực đang được đầu tư bài bản về hạ tầng, kỹ thuật, giống cây trồng và quy trình sản xuất khép kín. Nhờ đó, sản phẩm nông sản có chất lượng cao, truy xuất được nguồn gốc rõ ràng và đáp ứng yêu cầu khắt khe của thị trường tiêu dùng hiện đại.
Đối với nhóm sản phẩm OCOP – vốn là những đặc sản địa phương có giá trị cao – thành phố cũng ban hành quy định chặt chẽ về nhãn mác, hồ sơ công bố chất lượng, chứng nhận tiêu chuẩn và bao bì sản phẩm. Các đơn vị được công nhận OCOP không chỉ được hỗ trợ về truyền thông, xúc tiến thương mại mà còn được kết nối vào hệ thống phân phối hiện đại như siêu thị, trung tâm thương mại, sàn thương mại điện tử.
Để kết nối sản xuất với tiêu dùng, Hà Nội triển khai nhiều mô hình chợ đầu mối và điểm bán hàng nông sản an toàn theo chuỗi. Các siêu thị lớn như BRG, Winmart, Co.opmart hay Aeon cũng cam kết chỉ thu mua sản phẩm từ các đơn vị có hồ sơ minh bạch và đạt tiêu chuẩn kiểm định. Việc này giúp tạo ra sự đồng bộ từ cung đến cầu, đảm bảo người dân được tiếp cận với thực phẩm chất lượng cao, an toàn và rõ nguồn gốc.
Thành phố cũng tích cực thúc đẩy liên kết vùng giữa Hà Nội và các tỉnh như Hưng Yên, Bắc Giang, Lào Cai, Sơn La trong việc đưa nông sản sạch về Thủ đô. Các hoạt động ký kết hợp tác, tổ chức hội chợ nông sản, phiên chợ OCOP được tổ chức định kỳ nhằm giúp nhà sản xuất tìm kiếm đầu ra ổn định và mở rộng thị trường tiêu thụ.
Tuy nhiên, để chuỗi cung ứng phát huy hiệu quả lâu dài, cần phải giải quyết các vấn đề về đầu tư hạ tầng bảo quản, vận chuyển lạnh, tiêu chuẩn hóa quy trình sản xuất và ứng dụng công nghệ số trong quản lý. Ngoài ra, việc đào tạo nguồn nhân lực quản lý chuỗi, đặc biệt là đội ngũ doanh nghiệp trẻ, hợp tác xã kiểu mới, cũng rất quan trọng để chuỗi không bị đứt gãy hoặc lệ thuộc vào trung gian.
Trong giai đoạn 2025–2030, Hà Nội đặt mục tiêu 80% nông sản tiêu thụ tại thành phố có truy xuất nguồn gốc rõ ràng; 100% sản phẩm OCOP đạt chuẩn có mặt tại hệ thống phân phối chính thức; và 90% trái cây nhập khẩu được kiểm tra ngẫu nhiên định kỳ về dư lượng hóa chất, thuốc bảo quản và chứng nhận kiểm dịch. Đây là những chỉ tiêu đầy tham vọng, nhưng khả thi nếu có sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị, doanh nghiệp và cộng đồng tiêu dùng.
Để góp phần hiện thực hóa các mục tiêu trên, người tiêu dùng giữ vai trò then chốt thông qua việc lựa chọn đúng nơi mua sắm – những cửa hàng uy tín, có thương hiệu rõ ràng, đảm bảo truy xuất nguồn gốc và tuân thủ các quy định về an toàn thực phẩm. Trong thị trường hoa quả nhập khẩu ngày càng phong phú, việc nhận diện và ưu tiên sử dụng sản phẩm từ các hệ thống phân phối chính thống không chỉ bảo vệ sức khỏe bản thân và gia đình, mà còn tạo động lực cho các đơn vị kinh doanh chân chính phát triển bền vững.
Tạp chí Việt Nam hương sắc điểm qua một số địa chỉ kinh doanh hoa quả nhập khẩu tại Hà Nội.
 |
| FujiMart - mô hình siêu thị nơi mà ẩm thực Việt Nam được tôn vinh trong văn hóa phục vụ tận tâm nổi tiếng của Nhật Bản. Được thành lập dưới sự hợp tác của hai tập đoàn hàng đầu là BRG và Sumitomo, siêu thị FujiMart là sự cộng hưởng sức mạnh của kinh nghiệm hơn 50 năm trong ngành bán lẻ của Sumitomo Corporation tại Nhật Bản và nước ngoài cùng sự am hiểu thị trường sâu sắc từ phía Tập đoàn BRG - Ảnh: Phạm Hùng |
 | ||
|
 |
| King Fruits số 84 Trung Kính là cửa hàng cung cấp trái cây nhập khẩu, biển quảng cáo che khuất biển báo giao thông - Ảnh: Phạm Hùng |
 |
| Kenlyver Fruits số 130 Trung Kính và Mely Fruits số 134 Trung Kính - Ảnh: Phạm Hùng |
| ||
|
Lưu ý: Hiện nay trên thị trường với nhiều chiêu trò tinh vi, mập mờ về nguồn gốc xuất xứ, nhiều tiểu thương, hệ thống cửa hàng hoa quả nhập khẩu làm ăn không chân chính, đã “hô biến” hàng kém chất lượng, không rõ nguồn gốc thành hàng nhập khẩu Nhật, Hàn, Mỹ... để bán cho người tiêu dùng với mức giá "trên trời". Cơ quan chức năng đã khuyến cáo, khi mua hàng người tiêu dùng cần quan sát kỹ, bên ngoài mỗi trái cây được dán tem nhãn sản phẩm in chữ quốc gia có hàng hóa hoặc tên sản phẩm có đi kèm mã QR để người tiêu dùng truy soát nguồn gốc sản phẩm. Người tiêu dùng cũng cần chú ý các hộp, khay đựng hoa quả cần có thông tin liên quan đến đơn vị phân phối, nhập khẩu những loại trái cây trên.
