Sau hơn một thập kỷ triển khai, chương trình xây dựng nông thôn mới đã đạt được nhiều kết quả nổi bật: 79% số xã đạt chuẩn, 51% số huyện hoàn thành nhiệm vụ và 12 tỉnh, thành phố được công nhận hoàn thành mục tiêu xây dựng nông thôn mới. Chương trình đã và đang khẳng định vai trò trụ cột trong phát triển kinh tế – xã hội vùng nông thôn Việt Nam. Từ những con đường bê tông kiên cố, hệ thống điện – nước mở rộng, đến những ngôi trường, trạm y tế khang trang, diện mạo nông thôn đã thay đổi rõ rệt. Không chỉ dừng lại ở tiêu chí hạ tầng, chương trình còn góp phần định hình tư duy phát triển mới – từ “xóa đói giảm nghèo” sang “phát triển toàn diện, bền vững”. Mỗi địa phương, mỗi cộng đồng dân cư trở thành chủ thể của quá trình đổi thay, biết khai thác lợi thế đặc thù để phát triển sản xuất, nâng cao thu nhập và bảo vệ môi trường sống.
Cùng với đó, chuyển đổi nông nghiệp hiện đại đang mở ra hướng đi tất yếu cho nền kinh tế nông thôn. Việc ứng dụng khoa học – công nghệ, chuyển đổi số và phát triển nông nghiệp tuần hoàn đã giúp tăng năng suất, chất lượng nông sản và hiệu quả kinh tế. Nhiều mô hình sản xuất theo hướng hữu cơ, công nghệ cao, nông nghiệp thông minh thích ứng khí hậu (CSA) được triển khai rộng khắp, góp phần tạo ra giá trị gia tăng cho sản phẩm, giảm áp lực lên tài nguyên đất và nước. Các hợp tác xã kiểu mới, doanh nghiệp nông nghiệp và nông dân liên kết chặt chẽ trong chuỗi giá trị từ sản xuất, chế biến đến tiêu thụ, hình thành nền tảng kinh tế hợp tác vững chắc cho khu vực nông thôn, bảo đảm sinh kế ổn định và hướng đến phát triển bền vững.
 |
| Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính chủ trì Hội nghị toàn quốc tổng kết Chương trình mục tiêu quốc giá xây dựng nông thôn mới, Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững, Phong trào "Cả nước chung tay xây dựng nông thôn mới", Phong trào "Vì người nghèo - Không để ai bị bỏ lại phía sau" giai đoạn 2021-2025 - (Ảnh: VGP) |
Tại Hội nghị toàn quốc tổng kết Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững và các phong trào “Cả nước chung tay xây dựng nông thôn mới”, “Vì người nghèo – Không để ai bị bỏ lại phía sau” giai đoạn 2021–2025, Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh: “Chúng ta phải thực hiện mục tiêu giảm nghèo đa chiều, bền vững, không để ai bị bỏ lại phía sau. Giảm nghèo là nhiệm vụ thường xuyên, lâu dài, gắn với phát triển kinh tế, xã hội, bảo đảm an sinh và công bằng xã hội.” Lời khẳng định đó cho thấy sự chuyển biến mạnh mẽ trong tư duy – từ giảm nghèo theo thu nhập sang giảm nghèo đa chiều và nay là giảm nghèo thích ứng, một hướng tiếp cận hiện đại, lấy con người làm trung tâm, giúp người dân chủ động thích nghi với rủi ro của khí hậu và thị trường.
Những kết quả đạt được không chỉ mang ý nghĩa về kinh tế mà còn là bước chuyển lớn trong công tác giảm nghèo bền vững. Thay vì hỗ trợ ngắn hạn, nhiều mô hình sinh kế gắn với sản phẩm OCOP, du lịch nông nghiệp và làng nghề tái sinh đang giúp người dân chủ động hơn trong phát triển kinh tế hộ gia đình. Khi nông nghiệp được tổ chức lại theo hướng hiện đại, người nông dân được tiếp cận khoa học kỹ thuật, tín dụng ưu đãi và thị trường ổn định, giảm nghèo không chỉ là tăng thu nhập mà còn là nâng cao năng lực tự chủ, khả năng thích ứng và hội nhập. Từ đó, khoảng cách giàu nghèo giữa nông thôn và thành thị dần được thu hẹp, tạo tiền đề cho phát triển bao trùm và công bằng xã hội.
Theo Báo cáo Phát triển Con người Việt Nam 2024 của UNDP, Việt Nam là quốc gia đầu tiên ở châu Á chính thức tích hợp yếu tố “thích ứng khí hậu” vào tiêu chí đánh giá hộ nghèo. Báo cáo ghi nhận, nhờ sự kết hợp giữa chính sách an sinh, tín dụng ưu đãi và đầu tư hạ tầng, Việt Nam đã giảm mạnh tỷ lệ hộ nghèo tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số từ 25% năm 2021 xuống còn 12,55% năm 2025. Bà Ramla Khalidi, Trưởng Đại diện thường trú UNDP tại Việt Nam, đánh giá rằng Việt Nam đã chứng minh giảm nghèo không thể tách rời khỏi thích ứng khí hậu; bằng việc đầu tư mạnh mẽ cho hạ tầng bền vững, nông nghiệp xanh và giáo dục khí hậu, Việt Nam đang đi đầu trong khu vực về phát triển bao trùm.
 |
| Thành công trong giảm nghèo thời gian qua cho thấy sự đồng lòng của cả hệ thống chính trị, sự vào cuộc của Chính phủ, doanh nghiệp và người dân. |
Bên cạnh các chính sách tài chính, Chính phủ còn chú trọng đào tạo kỹ năng thích ứng cho người dân. Hàng nghìn lớp tập huấn “Nông dân với biến đổi khí hậu” do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức đã giúp người dân nhận thức rõ hơn về tác động khí hậu đến sản xuất, đồng thời nắm được kỹ thuật canh tác mới để giảm thiểu thiệt hại. Các chương trình bảo hiểm nông nghiệp, tín dụng xanh và mô hình nông nghiệp tuần hoàn được mở rộng, góp phần giảm rủi ro, tăng hiệu quả và củng cố an sinh nông thôn.
Thành công trong giảm nghèo thời gian qua cho thấy sự đồng lòng của cả hệ thống chính trị, sự vào cuộc của Chính phủ, doanh nghiệp và người dân. Tuy nhiên, trước nguy cơ thiên tai, dịch bệnh và biến đổi khí hậu ngày càng nghiêm trọng, nguy cơ tái nghèo vẫn hiện hữu. Do đó, cần kiên định mục tiêu giảm nghèo bền vững, toàn diện và thích ứng. Theo Bộ Tài chính, trong giai đoạn 2026–2030, ngân sách Nhà nước dự kiến bố trí khoảng 360.000 tỷ đồng để triển khai đồng thời hai chương trình: xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững. Đây là mức đầu tư lớn nhất từ trước đến nay, thể hiện quyết tâm của Chính phủ trong việc củng cố thành quả giảm nghèo và bảo đảm an sinh xã hội lâu dài. Việc bố trí nguồn lực này không chỉ là một con số, mà còn là cam kết chính trị mạnh mẽ của Chính phủ trong việc coi giảm nghèo là nền tảng của phát triển bền vững, với nguyên tắc phân bổ công khai, minh bạch và hiệu quả, ưu tiên cho những địa bàn khó khăn nhất.
Cùng với ngân sách Nhà nước, Chính phủ khuyến khích huy động vốn xã hội hóa và hợp tác quốc tế nhằm lan tỏa các mô hình giảm nghèo thích ứng. Nhiều địa phương đã chủ động gắn giảm nghèo với phát triển kinh tế nông nghiệp, khởi nghiệp nông thôn và du lịch cộng đồng. Tại Đà Nẵng, chương trình “doanh nghiệp đồng hành cùng hộ nghèo” giúp hơn 3.000 hộ có việc làm ổn định; ở Tuyên Quang, các mô hình trồng dược liệu, cà phê đặc sản, du lịch cộng đồng mang lại thu nhập cao, góp phần giảm nghèo bền vững.
 |
| Người nông dân hôm nay không còn chỉ trông chờ vào ruộng đồng, mà đã trở thành chủ thể của chuỗi giá trị toàn cầu, có tri thức, kỹ năng số và khát vọng vươn lên. |
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, nông nghiệp Việt Nam đang phải đối mặt với những thách thức chưa từng có, đặc biệt tại các vùng đồng bằng, ven biển và miền núi. Hạn hán, xâm nhập mặn, sạt lở đất và thời tiết cực đoan diễn biến phức tạp đòi hỏi ngành nông nghiệp phải có giải pháp chủ động, dài hạn. Chương trình xây dựng nông thôn mới và chiến lược chuyển đổi nông nghiệp hiện đại vì thế trở thành công cụ hữu hiệu giúp các địa phương thích ứng, phục hồi và phát triển. Các mô hình sản xuất thông minh thích ứng khí hậu được triển khai với sự hỗ trợ của Nhà nước và các tổ chức quốc tế, hướng đến tiết kiệm tài nguyên, đa dạng hóa sinh kế và giảm phát thải khí nhà kính. Sự kết hợp giữa hạ tầng nông thôn bền vững và công nghệ sản xuất xanh đã giúp nhiều vùng nông nghiệp từng chịu tổn thương nặng nề có thể đứng vững trước thiên tai, đảm bảo an ninh lương thực và sinh kế ổn định cho hàng triệu hộ dân.
Thực tiễn cho thấy, nơi nào gắn kết hiệu quả hai trụ cột “nông thôn mới” và “nông nghiệp hiện đại”, nơi đó tạo được sức bật mạnh mẽ. Không chỉ đạt kết quả về năng suất và chất lượng sản phẩm, mà còn hình thành được nền văn hóa phát triển mới – văn hóa của đổi mới sáng tạo, hợp tác và chia sẻ. Người nông dân hôm nay không còn chỉ trông chờ vào ruộng đồng, mà đã trở thành chủ thể của chuỗi giá trị toàn cầu, có tri thức, kỹ năng số và khát vọng vươn lên. Đó chính là hình ảnh của một nền nông nghiệp tự cường, một nông thôn Việt Nam đổi mới, hiện đại nhưng vẫn gìn giữ bản sắc truyền thống.
Bước sang giai đoạn 2026–2030, định hướng phát triển nông thôn mới tiếp tục đặt trọng tâm vào yếu tố xanh, thông minh và thích ứng khí hậu. Nông nghiệp hiện đại được xác định là động lực tăng trưởng chủ lực của kinh tế nông thôn, gắn với chuyển đổi số, kinh tế tuần hoàn và năng lượng tái tạo. Đây là thời kỳ cần đẩy mạnh hơn nữa sự phối hợp giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người dân, bảo đảm “ba nhà cùng làm, cùng hưởng lợi”. Chính sách tín dụng xanh, đầu tư cho đổi mới sáng tạo và phát triển nguồn nhân lực trẻ ở nông thôn phải được ưu tiên, bởi con người chính là trung tâm và động lực của mọi sự phát triển bền vững.
Phát triển nông thôn mới và chuyển đổi nông nghiệp hiện đại không chỉ là chiến lược kinh tế, mà còn là con đường hướng tới tương lai xanh và bền vững của đất nước. Khi mỗi vùng quê trở thành trung tâm đổi mới, mỗi người nông dân là chủ thể của tiến trình hiện đại hóa, Việt Nam sẽ có một nền nông nghiệp thông minh, thân thiện với môi trường và đủ sức thích ứng với biến động khí hậu toàn cầu. Đó cũng là con đường đưa đất nước đến mục tiêu giảm nghèo bền vững, xây dựng cộng đồng nông thôn thịnh vượng, văn minh và hài hòa với thiên nhiên.
