VNHS - Ngày 1/2 (tức mùng 4 Tết), tại Di tích Quốc gia đặc biệt chùa Keo, UBND xã Duy Nhất (huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình) tổ chức khai mạc Lễ hội chùa Keo mùa Xuân năm 2025. Lễ hội chùa Keo là một trong những lễ hội truyền thống tiêu biểu của Việt Nam, mang đậm dấu ấn văn hóa và giá trị lịch sử lâu đời. chùa Keo không chỉ là địa điểm tâm linh quan trọng mà còn là nơi hội tụ những giá trị văn hóa, tín ngưỡng độc đáo của người dân vùng đồng bằng Bắc Bộ.

Trải qua hàng trăm năm, lễ hội chùa Keo vẫn được duy trì và phát triển, trở thành biểu tượng của tinh thần đoàn kết cộng đồng và niềm tự hào văn hóa dân tộc. Lễ hội chùa Keo được Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia theo Quyết định số 217/QĐ-BVHTTDL ngày 23/01/2017.

Quy mô, lịch sử và ý nghĩa tâm linh của Chùa Keo

Chùa Keo, còn gọi là Thần Quang Tự, được xây dựng từ thế kỷ XI dưới thời nhà Lý, gắn liền với sự nghiệp của Thiền sư Dương Không Lộ – một vị thiền sư nổi tiếng với tài năng và đức độ. Qua thời gian, ngôi chùa đã trở thành trung tâm văn hóa, tín ngưỡng của vùng đất Thái Bình và được công nhận là Di tích Quốc gia đặc biệt.

Lễ hội chùa Keo không chỉ nhằm tôn vinh Thiền sư Dương Không Lộ mà còn là dịp để người dân bày tỏ lòng biết ơn đối với tổ tiên và cầu mong những điều tốt đẹp trong cuộc sống.

Lễ hội chùa Keo được tổ chức hai lần trong năm gồm hội Xuân và hội Thu. Hội Xuân diễn ra vào ngày mồng 4 tháng Giêng, mang ý nghĩa cầu an, cầu phúc cho năm mới.

Hội Thu được tổ chức từ ngày 13 - 15/9 âm lịch, là lễ hội chính để tưởng nhớ Thiền sư Dương Không Lộ và tổ chức nhiều hoạt động văn hóa truyền thống.

Quy mô lễ hội chùa Keo luôn được duy trì ở mức độ lớn với sự tham gia đông đảo của người dân địa phương và du khách thập phương.

Chùa Keo là một trong số ít các ngôi chùa cổ ở Việt Nam còn giữ được gần như nguyên vẹn kiến trúc gỗ truyền thống. Với 17 công trình lớn nhỏ, chùa nổi bật bởi lối thiết kế tinh xảo, đặc biệt là gác chuông ba tầng – một biểu tượng đặc trưng của kiến trúc chùa Việt. Chùa Keo, tên chữ là Thần quang tự, Nghiêm quang tự, là ngôi chùa tiền Phật, hậu Thánh (thiền sư Không Lộ). Theo truyền thuyết, ông họ Dương, húy là Minh Nghiêm, người làng Giao Thủy, phủ Hải Thanh.

Thiền sư sinh ngày 14 tháng Chín năm Bính Thìn, niên hiệu Thuận Thiên thứ 7 (1016) đời Lý Thái Tổ. Lớn lên Ông theo học đạo thiền, kết bạn với Giác Hải, Đạo Hạnh rồi cùng về tu ở chùa Diên Phúc, phủ Hải Thanh. Sau khi dựng chùa Nghiêm Quang, pháp thuật của sư Không Lộ ngày càng cao, bay trên không, đi dưới nước, bắt rồng phải hàng, hổ phải phục,… Năm Bính Ngọ (1066) đời vua Lý Thánh Tông, ở điện Liên Mộng (tức điện Tử Cổn), vua đang ngự điện bỗng thấy trên xà nhà có tiếng hai con tắc kè kêu, vua liền sinh bệnh, thầy thuốc chữa không khỏi. Triều đình sai đem hơn 50 người đi thuyền đến tịnh xá mời sư Không Lộ và sư Giác Hải về kinh chữa bệnh cho vua. Sau khi chữa khỏi bệnh cho vua, sư Không Lộ được trọng thưởng 1.000 lạng bạc, 500 khoảnh ruộng và được phong là Quốc sư. Ngày 3 tháng Sáu năm Giáp Tuất (1094), sư Không Lộ hóa, thọ 79 tuổi.

Qua tham khảo tài liệu và điều tra thực địa của các nhà nghiên cứu cho thấy, chùa Nghiêm Quang sau đổi là chùa Thần Quang được xây dựng vào thời Lý, tại ấp Giao Thủy (tên nôm là làng Keo) ở hữu ngạn sông Hoàng (Hồng Hà).

Năm Tân Hợi (1611) xảy ra lũ lụt lớn, chùa trôi mất, dân ấp Keo cũ phải dời đi hai nơi (Hành Cung và Dũng Nhuệ). Dân làng Hành Cung chuyển về mạn Đông Nam hữu ngạn sông Hoàng, đời Minh Mệnh (1820 - 1840) đổi là Hành Thiện, nay thuộc xã Xuân Hồng, huyện Xuân Trường, tỉnh Nam Định. Dân làng Dũng Nhuệ sang tả ngạn sông Hoàng về phía Đông Bắc, đời Tự Đức (1848 -1883) đổi thành Dũng Mỹ, đời Thành Thái (1889 - 1907) đổi là Hành Mỹ, nay thuộc xã Duy Nhất, huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình.

Mỗi khi diễn ra lễ hội, không gian cổ kính của chùa Keo càng làm tăng thêm vẻ trang nghiêm và ý nghĩa tâm linh cho các hoạt động tín ngưỡng.

Lễ hội chùa Keo bao gồm nhiều nghi lễ đặc sắc như rước kiệu, dâng hương, tế lễ... Các nghi lễ này được thực hiện một cách bài bản, thể hiện sự tôn kính đối với Thiền sư Dương Không Lộ và các vị thần linh.

Nổi bật nhất trong các nghi lễ là lễ rước kiệu và nghi thức dâng hương, với sự tham gia của hàng trăm người trong trang phục truyền thống, tái hiện sinh động những giá trị văn hóa lâu đời.

Bên cạnh phần lễ, phần hội của lễ hội chùa Keo cũng rất phong phú với nhiều hoạt động văn hóa dân gian như:

Một số điệu múa dân gian tiêu biểu như múa ếch vồ, chèo chải cạn và các loại hình thể thao truyền thống mang tinh thần thượng võ của cư dân Thái Bình như bơi chải, đi kheo, đẩy gậy, vật võ…

Chơi đu, hát chèo: Những trò chơi và hoạt động văn nghệ truyền thống giúp bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân gian.

Thi diễn múa rối nước: Múa rối nước tại lễ hội chùa Keo không chỉ là hình thức giải trí mà còn mang ý nghĩa cầu mùa màng bội thu, cuộc sống ấm no.

Lễ hội chùa Keo là dịp để cộng đồng người dân Thái Bình và du khách thập phương cùng nhau gắn kết, chia sẻ những giá trị văn hóa và tâm linh. Tinh thần đoàn kết, sự đồng lòng trong tổ chức và tham gia các hoạt động lễ hội chính là nét đẹp không thể thiếu của lễ hội này.

Lễ hội chùa Keo mùa Xuân năm 2025 diễn ra từ ngày 1-5/2 (tức mùng 4 đến mùng 8 tháng Giêng). Đây là năm thứ 2 lễ hội được tổ chức trong 5 ngày thay vì 1 ngày mùng 4 tháng Giêng như mọi năm trước đây. Trong đó, các hoạt động vào ngày khai mạc (mùng 4 tháng Giêng) diễn ra theo đúng phong tục truyền thống địa phương và quy định của Nhà nước.

Các hoạt động phần lễ gồm: Lễ khai chỉ; múa rối chầu Thánh; hoạt động của các đoàn tế tại tòa Giá Roi. Hoạt động phần hội được mở rộng với nhiều trò chơi dân gian như: Kéo lửa thổi cơm thi; múa kỳ lân; bắt vịt dưới hồ; du thuyền hát hội; khai bút đầu xuân; cờ tướng; bịt mắt đánh trống; leo cầu ngô...

Theo chia sẻ của Đại đức Thích Thanh Quang, Trụ trì chùa Keo cho biết, Lễ hội chùa Keo không chỉ là dịp để thể hiện lòng thành kính với bậc tiền nhân mà còn là cơ hội để chúng ta ôn lại truyền thống văn hóa ngàn đời của dân tộc. Trong khuôn khổ lễ hội, nhiều hoạt động đặc sắc, những nghi lễ linh thiêng, các màn tế lễ trang trọng sẽ được diễn ra, tất cả nhằm khắc họa nét đẹp văn hóa truyền thống, thắt chặt tình đoàn kết cộng đồng.

Tầm quan trọng của lễ hội chùa Keo trong văn hóa Việt Nam

Tối 29/10/2017, lễ đón bằng ghi danh lễ hội chùa Keo là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được tổ chức tại di tích quốc gia đặc biệt chùa Keo, xã Duy Nhất (Vũ Thư, Thái Bình).

Với công trình kiến trúc độc đáo, năm 2012 chùa Keo được nhà nước xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia đặc biệt. Do chứa đựng những giá trị đặc sắc về văn hóa, ngày 29/10/2017, lễ hội chùa Keo được Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hoá phi vật thể quốc gia.

Ngày 5/10/2022, tại Khu di tích lịch sử Quốc gia đặc biệt chùa Keo (Thái Bình) đã công bố quyết định Hương án chùa Keo là bảo vật Quốc gia.

Tại Lễ công bố, Ông Phạm Đình Phong, Phó Cục trưởng Cục Di sản văn hóa, Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch đã công bố Quyết định số 2198/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ công nhận Hương án chùa Keo là bảo vật Quốc gia.

Hương án chùa Keo có dạng hình hộp chữ nhật được kết cấu 3 phần chính: mặt, thân và chân, được tạo tác từ chất liệu gỗ, sơn son, thếp vàng. Hiện vật có kích thước lớn: dài 227,0 cm; rộng 156,0 cm; cao 153,0 cm; có hình dáng đặc biệt (chân quỳ dạ cá), được trang trí hoa văn dầy đặc với các họa tiết “ lưỡng long chầu nguyệt”, “long ẩn vân’, “long giáng” cùng 550 cánh sen, 435 bông cúc, 24 hoa dây lá và linh thú, mây lửa, ngọc báu...; người xưa đã sử dụng kỹ thuật chạm bong, chạm kênh, chạm lộng, trổ thủng để tạo khối nổi, khối chìm, tạo ra tầng tầng, lớp lớp hoa văn, sau đó sơn son, thếp vàng để tạo ra một Hương án sang trọng, đặt ở nơi thờ tự tôn nghiêm - đền thờ Thánh chùa Keo Thái Bình.

Hương án chùa Keo là hiện vật độc bản, có kích thước lớn và nặng lên dưới chân Hương án có gắn hệ thống bánh xe để khi cần có thể đẩy để di chuyển. Trải qua hàng trăm năm (từ thế kỷ XVII đến nay) Hương án chùa Keo Thái Bình vẫn được bảo tồn nguyên vẹn.

Lễ hội chùa Keo không chỉ là một sự kiện tín ngưỡng mà còn là biểu tượng văn hóa, thể hiện rõ bản sắc dân tộc Việt Nam. Thông qua lễ hội, người dân có cơ hội nhìn lại và duy trì những giá trị truyền thống quý báu, đồng thời truyền dạy những giá trị đó cho thế hệ trẻ.

Ngoài ra, lễ hội còn góp phần thúc đẩy phát triển du lịch văn hóa, thu hút sự quan tâm của du khách trong và ngoài nước, qua đó quảng bá hình ảnh đất nước và con người Việt Nam.

Lễ hội chùa Keo là một minh chứng rõ nét cho sự phong phú và đặc sắc của văn hóa truyền thống Việt Nam. Với những nghi lễ trang trọng, các hoạt động văn hóa dân gian phong phú và ý nghĩa tâm linh sâu sắc, lễ hội không chỉ mang lại niềm vui, sự gắn kết cho cộng đồng mà còn góp phần bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống trong thời đại mới.

Việc duy trì và tổ chức lễ hội chùa Keo không chỉ là nhiệm vụ của người dân Thái Bình mà còn là trách nhiệm chung của tất cả những ai yêu mến và trân trọng văn hóa Việt Nam. Đây chính là cách để chúng ta giữ gìn và phát huy những giá trị tốt đẹp của cha ông, tiếp nối truyền thống văn hóa rực rỡ của dân tộc.

Phạm Hùng