Cây vả mật có nguồn gốc từ dãy Himalaya thuộc miền nam Trung Quốc và một số khu vực Âu Mỹ, Việt Nam. Cây có tên khoa học là Ficus auriculata, thuộc nhóm cây thân gỗ thường mọc ở những nơi ẩm ướt, bờ sông suối hoặc vùng rừng nguyên sinh.
Ở Việt Nam cây vả mật là một loại cây ăn quả đặc trưng của các tỉnh miền núi phía Tây Bắc và miền Trung nước ta. Nói đặc biệt bởi vì cây này hầu như không thấy xuất hiện ở dưới miền Đồng Bằng mà chỉ có ở miền núi.
 |
| Cây vả mật là loại cây đặc trưng của vùng núi phía Bắc (Ảnh: Pinterest) |
Cây vả thuộc loại cây thân gỗ lâu năm có cành gỗ to và nếu trồng ở vùng lạnh thì thường rụng lá vào mùa đông. Cây vả cao khoảng 10 – 12m tán lá xòe rộng. Đường kính khoảng 30 – 40cm. Cành của cây vả nhiều, to, thô, mỗi cành lại được phân ra nhiều nhánh con. Cành gốc cong xuống tán xòe rộng ngọn cây cao thành lùm, trông xa như một chiếc ô che nắng.
Lá cây vả mật có hình tim nhưng hơi dài, phiến lá to, rộng. Đường gân chính từ cuống đến đỉnh lá và các đường gân chéo nổi rõ, cuống lá dài chừng 1 – 2cm. Lá non màu xanh nhạt, lá già thường đậm hơn, trên bề mặt lá thường nổi các u nhọt nhỏ tự nhiên không phải do sâu bệnh.
Hoa vả mọc theo chùm chi chít từ gốc thân cây đến ngọn kể cả các cành nhánh nhỏ. Hoa có hình phễu, đáy thót, đỉnh cụt mang màu trắng, hoa nở vào tháng Giêng và kéo dài đến tháng Hai âm lịch.
Khi hoa bung cánh nở cũng là lúc quả xuất hiện. Quả vả to và hơi bẹp đường kính có thể đến 4cm quả to nhất có thể hơn, vỏ quả có lông mềm và thay đổi theo chu kỳ phát triển của quả. Quả màu xanh nhạt khi chín đổi màu đỏ thẫm.
Nhiều món ăn ngon cùng quả vả
Quả vả mật được sử dụng để làm thực phẩm với hai cách dùng chính, khi quả xanh thường dùng để chế biến thành các món ăn. Một số món ăn được chế biến từ quả vả như muối xổi, trộn gỏi, kết hợp với sườn heo, móng giò,...
Khi quả chín có thể trực tiếp sử dụng như một loại trái cây, có vị ngọt hương thơm. Đồng thời chúng còn được thu hoạch và đem sấy khô hoặc làm thành mứt vả.
 |
| Quả khi chín có màu đỏ, bên trong đặc mật. |
Một số bài thuốc dân gian từ quả vả
Quả vả được sử dụng nhiều trong Đông y, đặc tính chính có vị chát nhưng lành tính, giúp hỗ trợ điều trị tích cực các bệnh lý khác nhau như táo bón, tim mạch, cao huyết áp, xương khớp, thoái hóa,... Đặc biệt nhờ hàm lượng chất xơ cao, ít năng lượng và giàu giá trị dinh dưỡng, quả vả được sử dụng cho những người có mục đích giảm cân. Cung cấp axit amin và hạn chế những tác động tiêu cực đối với sức khỏe.
Tán lá rộng che mát tốt
Một tác dụng khác của cây vả mật chính là làm cây cảnh hoặc cây bóng mát. Cây vả có phần thân cây cao to, tán rộng, bóng mát nhẹ nhàng, không quá âm u như một số cây có tán dày hơn. Do vậy, cây vẫn có ánh sáng tán xạ bên dưới, thuận lợi nếu trồng cây cảnh nhỏ, rau hay làm nơi nghỉ chân.
Cây thường được trồng trong vườn nhà hoặc trước cửa của các gia đình, tạo ra giá trị thẩm mỹ cũng như làm cho môi trường thêm trong lành.
Ngoài ra cây còn được trồng tại những khu vực công cộng, điển hình như trường học, bệnh viện, công viên, quảng trường mang đến bóng mát cũng như không khí thoáng đãng cho các khu vực xung quanh.
Kỹ thuật trồng và chăm sóc cây vả mật
Cây vả mật có thể trồng được quanh năm tuy nhiên nên tránh trồng vào mùa đông vì thời tiết lạnh cây kém phát triển. Thời điểm thích hợp nhất để trồng vả là vào mùa mưa tức tháng 5-6 hàng năm. Thời gian này, do lượng mưa hết sức dồi dào nên sẽ không mất nhiều công sức chăm bón.
Cây vả mật thích hợp trồng ở những nơi có lượng ánh sáng trung bình. Chính vì thế mà những nơi có cường độ ánh sáng mạnh cây hay bị héo lá và chậm lớn. Cây vả cũng không kén đất. Bạn có thể trồng chúng ở nhiều nơi tuy nhiên đất cần phải thật tơi xốp và không bị khô hạn như đất cát, đất thịt vv. Trước khi trồng nên bón lót cho đất bằng phân chuồng hoại mục rồi phơi ải từ 15-20 ngày trước khi trồng.
 |
| Cây vả mật có tán lá to phù hợp trồng làm bóng mát (Ảnh: Pinterest) |
Vả mật hiện nay được trồng và nhân giống chủ yếu bằng cách gieo hạt. Với hạt giống bạn nên mua tại nơi bán cây vả giống uy tín sẽ đảm bảo tỷ lệ nảy mầm được cao nhất. Hạt sau khi mua về bạn nên phơi khô trước khi bảo quản.
Hạt giống sau khi được mua về trước tiên tiến hành ngâm trong nước ấm khoảng 3 tiếng để hạt trương nở to và mềm. Sau đó, tiến hành gieo hạt giống vào trong khay hạt giống đã chuẩn bị sẵn trước đó. Cuối cùng, ta sẽ tưới nước giữ ẩm cho hạt. Hạt sẽ nảy mầm khoảng một tuần sau đó.
Sau khi hạt nảy mầm, ta tiếp tục giữ ẩm và lượng ánh sáng thích hợp để cây con phát triển nhanh chóng. Khoảng sau một tháng, cây con cao 40-60cm, chúng ta có thể cấy cây con ra trồng tại sân vườn.
Là loại cây có nhu cầu nước khá cao, trong khoảng thời gian đầu, bạn cần phải tưới đủ lượng nước cho cây vả. Thời điểm khô hạn, người trồng nên tưới lượng nước nhiều hơn. Còn vào mùa mưa, các bạn nên xới đất để tránh đất bị ngập úng. Cây vả có yêu cầu lượng ánh sáng ở mức trung bình. Ánh sáng quá gay gắt cây sẽ phát triển kém.
Nên bón phân để cung cấp dinh dưỡng cho đất giúp cây vả mau lớn và mau ra quả. Loại phân bón cũng không cần quá cầu kì chỉ cần là loại phân chuồng hoai mục bón định kì 2 lần 1 năm là đủ.
Hoặc có thể dùng các loại phân như: Phân đa – trung – vi lượng, lân N-P-K bón theo chu kỳ 3 – 4 tháng 1 lần.
Nếu muốn cây ra quả sớm phải tuốt bỏ lá gốc hoặc khoanh gốc vào khoảng tháng 11 âm lịch và phải ngừng tưới nước. Sau khi ra đợt mầm mới bắt đầu phục hồi cây trở lại.
Sau khi trồng đến năm thứ 3 cây vả bắt đầu cho quả bói. Khi quả chín sẽ có màu đỏ thẫm có vị ngọt mát. Bắt đầu thu hái quả xanh từ tháng 6 trở đi, tháng 11 – 12 quả chín.
Nếu chăm sóc tốt thì năm sau qua sẽ ra nhiều hơn năm trước. Cây vả sống khỏe mạnh phát triển tốt thì có thể cho thu hoạch quả lên đến cả chục năm. Qủa vả thành phẩm khi thu hoạch sẽ có độ lớn vừa phải không quá già cũng như quá non.
