Bảo tồn và phát triển bộ môn Đá cảnh trong bối cảnh hiện nay

Thể loại Đá Suseki và Đá phong thủy đã được phát triển thành bộ môn Đá cảnh nằm trong danh sách các bộ môn thi ở những Festival lớn, góp phần không nhỏ để bảo tồn và phát triển nét đẹp văn hóa của dân tộc, khuyến khích phong trào chơi đá cảnh và hội thi sinh vật cảnh trong nhân dân.

Quá trình phát hiện, nghiên cứu

Khoảng đầu năm 1995, theo thông tin từ Hội Hoa lan cây cảnh tỉnh Đắk Lắk (nay là Hội SVC) về việc một số nghệ nhân chơi Đá cảnh ở thành phố Buôn Ma Thuột và huyện Ea Kar phát hiện Đá cảnh, Hội Hoa lan cây cảnh đã cử đoàn khảo sát tiếp cận để nghiên cứu.

Qua nhận diện bước đầu, các nhà chuyên môn nhận định đây là Đá Suseki. Đoàn khảo sát cũng đã tiến hành khai thác thông tin về quá trình phát hiện các thể loại Đá. Theo người lưu giữ, trong quá trình đi rẫy, các nghệ nhân nhìn thấy các mảng đá. Sau đó, các nghệ nhân đến đào lên mang về chia nhau cất giữ. Họ cho biết đây là loại đá nằm dọc theo các con suối.

Qua nhận diện bước đầu, các nhà chuyên môn nhận định đây là Đá Suseki.

Qua quan sát thực tế, đoàn khảo sát xác định đây là những vật thể có giá trị nên đã tiến hành các biện pháp xử lý bước đầu. Trước hết, Hội đã đề nghị gia đình cho đoàn đo đạc chiều dài, cân nặng, chụp hình để lưu nghiệp vụ. Sau đó, Hội đã khảo sát thực địa nơi phát hiện đàn đá. Tại vị trí phát hiện các vật thể đá, đoàn đã tìm thấy thêm một số vật thể đá khác màu, đa dạng. Xác định đây là phát hiện có ý nghĩa quan trọng, Hội trình tham mưu các phương án sưu tầm, nghiên cứu.

Sau thời gian dài nỗ lực, đặc biệt là sự quyết liệt của Hội, nhiều nghệ nhân như ông Nguyễn Vi Dân, Mạnh Tần, Đoàn Văn Tuyến, Lê Phúc Tiếng… đã dày công đi rừng tìm hiểu, khai thác và lưu giữ. Nhiều tác phẩm đa Suseki được phát hiện và đưa đi tham gia các triển lãm.

Cuối năm 2008, ông Nguyễn Khánh Đệ khai thác được những tảng đá lớn trong các công trình xây dựng. nhưng không biết giá trị của đá.

Cuối năm 2008, ông Nguyễn Khánh Đệ khai thác được những tảng đá lớn trong các công trình xây dựng. nhưng không biết giá trị của đá. Khi gặp được 2 chuyên gia về đá là ông Phạm Quốc Lương và Phan Văn Minh, sau này là Giám đốc và Phó giám đốc Công ty Ngọc Thạch, cho biết hầu hết những tảng đá ấy thuộc các loại đá bán quý như Agate (Ngọc mã não), Opan (Ngọc mắt mèo), Chalcedon, có độ cứng từ 6 -7,5. Ngày sau đó những nghệ nhân chế tác đá từ Ninh Bình, Bình Thuận được mời đến Đắk Lắk để chế tác.

Giá trị của các thể loại đá

Có thể nói, đây là các thể loại đá có nhiều đặc điểm độc đáo, đặc biệt. Qua khảo sát, có tác phẩm đá bị gãy, sứt mẻ làm nhiều đoạn Ngoài ra, các thanh đá cũng có dấu vết ghè đẽo hết sức tinh xảo, mỏng, thuộc loại đá khó chế tác.

Nghệ nhân Lê Phúc Tiếng, Chủ tịch Hội Sinh vật cảnh thành phố Buôn Ma Thuột cho biết, đá ở Đắk Lắk có 2 nhóm: đá thuộc nhóm đá Núi lửa Krông Nô thường có màu đen nâu, rỗ và nhẹ, kỹ thuật chế tác bằng đục đẽo tương đối thô. Nhóm đá nằm ở ven sông Sê Rê Pốc và các suối xung quanh thường có màu đen nhánh, trơn và nặng hơn thường có kích thước dày, có kích thước mỏng, kỹ thuật ghè đẽo, đục rất tinh xảo.

Nhóm đá nằm ở ven sông Sê Rê Pốc và các suối xung quanh thường có màu đen nhánh, trơn và nặng hơn thường có kích thước dày, có kích thước mỏng, kỹ thuật ghè đẽo, đục rất tinh xảo.

Từ những chuyến khai thác xuyên đêm

Các đợt nghiên cứu còn tiến hành khảo sát thực địa tại điểm phát hiện. Các đợt khảo sát không chỉ nhận diện điều kiện địa hình của khu vực mà còn phát hiện rất nhiều loại hình đá. Đặc biệt là phát hiện nhiều loại hình đá có độ nặng, nhẹ, màu sắt đa dạng, phong phú. Những chuyến đi rừng dài ngày, vượt qua bao khắc nghiệt của khí hậu, thời tiết, rừng núi hiểm trở, các nghệ nhân đã để lại cả tuổi thanh xuân nơi núi rừng để tìm, khai thác nhiều tác phẩm đá trở thành vô giá. Đây là phát hiện hết sức quan trọng bởi chứng tỏ vùng núi thuộc tỉnh Đắk Nông và Đắk Lắk đã có thể xuất hiện một số lượng lớn thể loại đá Suseki.

Phong trào chơi đá cảnh lan tỏa đến các Chi hội, các Câu lạc bộ, những nghệ nhân trẻ như Văn Đoàn, Ngọc Giao, Lê Thị Hoàn lại khăn gói lên rừng cùng các nghệ nhân gạo cội. Có thể nói, niềm đam mê chơi đá cảnh đã lan tỏa đến từng người, từng Chi hội, sức hút vô hình từ những tác phẩm đá hữu hình càng lớn mạnh trong niềm khát khao, đam mê của người chơi đá cảnh.

Các đợt nghiên cứu còn tiến hành khảo sát thực địa tại điểm phát hiện.

Đến vinh danh tại các cuộc triển lãm

Sau nhiều lần khảo sát nghiên cứu thực địa, các cuộc triển lãm ngày càng xuất hiện nhiều tác phẩm đá quý. Năm 2005 tại Lễ hội Cà phê lần thứ Nhất tại Buôn Ma Thuột, những tác phẩm đá Suseki của các nghệ nhân Vi Dân, Phúc Tiếng, Thu Minh, Công Chủng, Văn Tuyến được trình làng. Nhiều tác phẩm liên tục gặt hái những giải thưởng cao tại các cuộc triển lãm toàn quốc.

Tham gia Đại lễ 1000 năm Thăng Long – Hà Nội, tỉnh Đăk Lăk đã lựa chọn hơn 300 tác phẩm sinh vật cảnh để trưng bày, giới thiệu với du khách trong nước và quốc tế, trong đó điểm nhấn là gần 100 tác phẩm đá mỹ nghệ tôn vinh tài nguyên đá quý. Tác phẩm Tây Nguyên huyền thoại nặng gần 10 tấn, cao hơn 3m được tạo thành bằng 3 loại đá Agate, Opan và Chalcedon pha trộn, màu sắc quyện vào nhau huyền ảo cùng đường nét tự nhiên của khối đá khiến người thưởng lãm có thể hình dung ra một Tây Nguyên sử thi với Trường ca Đam San, rừng núi, dòng sông, ngọn thác hùng vỹ...

Hoặc như tác phẩm Hồn Việt nặng gần 2 tấn, cao 3m bằng chất liệu Opan pha trộn Chalcedon có hình dáng như bản đồ Việt Nam ở thế rồng bay. Tuy nhiên, hoành tráng nhất là tác phẩm Ngư Long Bảo Ngọc, nặng gần 22 tấn, dài 7,5m, cao 1,8m bằng chất liệu Agate và Chalcedon pha trộn.

Cần bảo tồn giá trị vô giá của đá

Tóm lại, việc tổ chức các hội thi về đá cũng như thành tích mà các nghệ nhân đạt được đã giúp cổ vũ tinh thần và khuyến khích phát triển phong trào chơi đá cảnh trong đại đa số quần chúng và những người đam mê sinh vật cảnh. Các tác phẩm đá cảnh vốn dĩ là những hoạt động giải trí xuất phát từ lịch sử, lao động và văn hóa đời sống, do nhân dân sáng tạo ra và được lưu truyền tự nhiên qua nhiều thế hệ.

Phát triển và gìn giữ bộ môn đá cảnh thành bộ môn của dân tộc, đưa vào danh sách các bộ môn cần được bảo tồn tại các cấp đã và đang giúp khuyến khích việc rèn luyện tăng cường niềm đam mê từ chính nếp sinh hoạt quen thuộc của nghệ nhân, vừa góp phần bảo tồn và phát huy giá trị truyền thống tốt đẹp, giúp tôn vinh văn hóa, gắn kết cộng đồng dân tộc.