Nâng cao hiệu quả tuyên truyền và tập huấn pháp luật về giống cây trồng – Trách nhiệm, hành động và giải pháp từ địa phương

Câu chuyện giống cây trồng chưa bao giờ là vấn đề nhỏ trong sản xuất nông nghiệp. Khi nền nông nghiệp chuyển dần từ truyền thống sang hiện đại, từ mô hình nhỏ lẻ sang chuyên canh quy mô lớn, yêu cầu về giống cây trồng không chỉ dừng lại ở hiệu suất hay khả năng thích ứng với điều kiện tự nhiên, mà còn gắn chặt với yếu tố pháp lý, truy xuất nguồn gốc, chất lượng và minh bạch. Chính vì vậy, việc tuyên truyền, phổ biến pháp luật và tập huấn kiến thức về giống cây trồng ngày càng trở nên cấp thiết và cần được tổ chức một cách bài bản, nghiêm túc, khoa học – đặc biệt là từ chính quyền cấp cơ sở.

Sáng ngày 9/6, Sở Nông nghiệp và Môi trường Thái Bình tổ chức hội nghị tuyên truyền, phổ biến pháp luật về quản lý, kinh doanh và sử dụng giống cây trồng. Gần 300 đại biểu gồm: đại diện các HTX DVNN tiêu biểu; một số doanh nghiệp liên kết tiêu thụ sản phẩm; hộ sản xuất quy mô lớn trong lĩnh vực trồng trọt tham gia. - (Ảnh báo Thái Bình)

Mới đây một đoạn video được phát trên mạng xã hội quay lại vụ kiểm tra cơ sở cây giống ở Hậu Giang những ngày qua đã trở thành tâm điểm bàn luận. Đoàn kiểm tra liên ngành - gồm công an, thanh tra Sở Nông nghiệp và Môi trường - yêu cầu cơ sở cung cấp chứng chỉ ghép cây và truy xuất nguồn gốc cây mẹ.

Theo tìm hiểu, đoạn video được quay tại một cơ sở cây giống ở tỉnh Hậu Giang. Ông V. (chủ cơ sở cây giống nói trên) xác nhận video do chính vợ của ông quay lại buổi làm việc giữa lực lượng chức năng với cơ sở cây giống của ông trước đó một ngày.

Một lãnh đạo Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Hậu Giang trả lời báo chí, cho biết việc kiểm tra được thực hiện theo kế hoạch định kỳ hằng năm. Lập luận của họ là: "Sản xuất cây giống đâu phải ai muốn cũng làm được... ngoài kỹ thuật ghép, phải làm sao sản xuất giống phải sạch bệnh, đạt tiêu chuẩn giống để đưa ra thị trường".

Ngày 16/6, Thanh tra Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Hậu Giang đã có buổi làm việc với ông Đ.M.V. - chủ cơ sở kinh doanh cây giống tại phường Vĩnh Tường, thị xã Long Mỹ, đồng thời đã có báo cáo vụ việc cho lãnh đạo sở. Theo báo cáo của Thanh tra Sở Nông nghiệp và Môi trường Hậu Giang, thông tin phát trong clip do vợ hộ kinh doanh Đ.M.V. cung cấp không đúng với các nội dung đoàn đã làm việc tại cơ sở và được lập thành biên bản.

Luật Trồng trọt 2018 (các điều 12, 14 và 35) quy định rõ điều kiện sản xuất, kinh doanh giống cây trồng: giống phải có nguồn gốc rõ ràng, hồ sơ kỹ thuật đầy đủ, kiểm nghiệm chất lượng nếu thuộc danh mục bắt buộc. Nghị định 94/2019/NĐ-CP, Điều 11, yêu cầu cá nhân ghép giống cây lâu năm phải có chứng chỉ hành nghề do cơ quan chuyên môn cấp. Thông tư 18/2021/TT-BNNPTNT tiếp tục yêu cầu từng cây giống phải có tem nhãn truy xuất nguồn gốc - ghi rõ cây mẹ, đơn vị sản xuất, ngày ghép, ngày xuất vườn…

Sau buổi làm việc, cơ quan chức năng thống nhất xử phạt cơ sở cây giống ở Hậu Giang 3.750.000 đồng, tước quyền sử dụng giấy chứng nhận hộ đăng ký kinh doanh.

Theo Điều 83 của Luật Trồng trọt 2018 và Khoản 3 Điều 28 của Nghị định số 27/2021/NĐ-CP, Ủy ban nhân dân các cấp có trách nhiệm tổ chức tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật, tập huấn kiến thức về giống cây trồng lâm nghiệp và hoạt động trồng trọt nói chung. Trách nhiệm này không chỉ đơn thuần là ra văn bản chỉ đạo hay tổ chức một vài hội nghị lẻ tẻ, mà cần được cụ thể hóa thành những chương trình hành động cụ thể, liên tục, sát thực tiễn – để từng người dân, từng hộ sản xuất, từng doanh nghiệp nhỏ đều nắm được quyền và nghĩa vụ của mình khi tham gia vào chuỗi sản xuất giống cây trồng.

Nhiều vụ việc gần đây liên quan đến cây giống kém chất lượng, cây ghép không đúng giống, nhãn mác sai lệch, cây chết sau khi trồng… không chỉ gây thiệt hại kinh tế cho người dân mà còn tạo ra những hệ lụy pháp lý khó lường. Nhưng điều đáng nói là trong phần lớn trường hợp, người dân chưa hề biết rằng việc sản xuất hoặc buôn bán giống cây trồng là một ngành nghề có điều kiện, bị điều chỉnh bởi nhiều văn bản pháp luật và buộc phải tuân thủ các tiêu chuẩn kỹ thuật, truy xuất, và ghi nhãn. Những thông tin này nếu không được truyền đạt đầy đủ, rõ ràng và có hệ thống, sẽ tiếp tục khiến nhiều hộ dân vô tình vi phạm pháp luật hoặc thiệt hại vì mua phải giống cây không đảm bảo chất lượng.

Ảnh minh họa

Thông tư số 18 năm 2012 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Thông tư số 22/2021/TT-BNNPTNT, Nghị định 94/2019/NĐ-CP, Nghị định 31/NĐ-CP và Nghị định 07/2021/NĐ-CP đều là các văn bản quan trọng quy định điều kiện, quy trình, nhãn mác, truy xuất, công bố chất lượng… liên quan đến giống cây trồng nói chung và giống cây trồng lâm nghiệp nói riêng. Hầu hết các văn bản này yêu cầu tổ chức, cá nhân sản xuất, kinh doanh phải có đủ điều kiện cơ sở hạ tầng, nguồn giống được công nhận, có người kiểm định, có biên bản kiểm nghiệm, phiếu sạch bệnh, nhãn ghi rõ tên giống, nơi sản xuất, ngày xuất vườn, tiêu chuẩn áp dụng… Không chỉ vậy, nhiều hoạt động như ghép cây lâu năm, sản xuất cây giống cung ứng ra thị trường đều cần có chứng chỉ hành nghề, được cấp bởi cơ quan chuyên môn sau khi tham gia tập huấn.

Dù luật đã quy định rất rõ điều này, nhưng... người làm trực tiếp thì không được tiếp cận đầy đủ, họ sai mà không biết mình sai cụ thể như thế nào. Vậy nên, quản lý giống không thể làm nửa vời, không thể để pháp luật chỉ nằm trên giấy, càng khó lòng đòi hỏi người dân tuân thủ khi họ chưa từng được phổ biến, hướng dẫn chi tiết, cập nhật các văn bản pháp lý liên tục.

Chính vì tính chất kỹ thuật và pháp lý như vậy, mà vai trò của chính quyền địa phương – đặc biệt là cấp tỉnh, huyện và xã – trở thành mắt xích quan trọng nhất trong công tác triển khai pháp luật về giống cây trồng.

Họ là cầu nối giữa hệ thống pháp luật với người dân, là lực lượng trực tiếp truyền tải thông tin, giải thích văn bản, tổ chức lớp tập huấn, hỗ trợ đăng ký, cấp chứng chỉ, cấp mã số lưu hành và giám sát quá trình thực hiện.

Tuy nhiên, trên thực tế, việc tổ chức tuyên truyền và tập huấn ở một số địa phương vẫn còn mang tính hình thức, chưa thường xuyên, nội dung không sát với nhu cầu thực tế của người dân, chưa có tài liệu hướng dẫn trực quan, sinh động để nông dân dễ tiếp cận.

Để nâng cao hiệu quả, cần thay đổi tư duy từ “triển khai mệnh lệnh hành chính” sang “đồng hành và phục vụ người dân”. Lớp tập huấn phải được tổ chức đúng người, đúng nhu cầu – không phải là mời đại diện, ký tên lấy chứng chỉ cho có.

Hình thức tập huấn cần linh hoạt: ngoài hội nghị trực tiếp, cần đẩy mạnh video hướng dẫn, tài liệu in ấn có hình ảnh minh họa, các bộ câu hỏi – đáp, tình huống pháp lý cụ thể để người dân dễ tiếp thu. Bên cạnh đó, cần phối hợp với các tổ chức hội – như Hội Nông dân, Hội Làm vườn, Hội Sinh vật cảnh… để tổ chức các buổi truyền thông nhóm nhỏ, đưa luật pháp đến tận vườn, tận ruộng.

Trong thời đại chuyển đổi số, địa phương hoàn toàn có thể ứng dụng công nghệ để số hóa tài liệu hướng dẫn, tạo kho dữ liệu giống cây trồng, đăng tải danh mục giống được công nhận, tra cứu mã số lô giống, lịch tập huấn, bản đồ vùng trồng theo quy hoạch chuyển đổi cơ cấu cây trồng… Đây là nền tảng giúp minh bạch hóa thị trường giống, chống hàng giả, hỗ trợ truy xuất nguồn gốc và nâng cao năng lực sản xuất của người dân.

Một vấn đề quan trọng khác là xử lý vi phạm. Cần phân biệt rõ giữa vi phạm do cố ý gian dối và vi phạm do thiếu hiểu biết. Với hành vi cố ý – như làm giả giấy tờ, bán giống giả, gắn tem nhái, lừa đảo khách hàng – cần xử lý nghiêm minh để răn đe.

Nhưng với trường hợp nông dân nhỏ lẻ, thiếu thông tin, chưa được tập huấn, chưa hiểu rõ pháp luật, thì cần có cơ chế hướng dẫn, hỗ trợ, nhắc nhở, tạo điều kiện để khắc phục – thay vì phạt nặng ngay lần đầu. Chính sách pháp luật không chỉ để xử phạt mà còn là công cụ phát triển – điều này đòi hỏi sự nhân văn và linh hoạt từ chính quyền cơ sở.

Bên cạnh đó, việc chuẩn hóa giống cây trồng không thể làm trong một sớm một chiều. Nó đòi hỏi một lộ trình có bước đi rõ ràng: có thời gian chuyển tiếp, có tài liệu chuẩn hóa thống nhất từ trung ương đến địa phương, có đội ngũ giảng viên, cán bộ kỹ thuật được đào tạo lại để làm công tác truyền thông và tập huấn. Một khi người dân hiểu rõ vì sao phải gắn tem, tại sao phải ghép đúng kỹ thuật, tác hại của cây giống không sạch bệnh, trách nhiệm nếu lưu hành giống không đạt tiêu chuẩn… thì khi đó sự tuân thủ sẽ đến từ tự giác chứ không phải ép buộc. Và khi ý thức tự giác được hình thành, sự phát triển bền vững sẽ có gốc rễ thực chất.

Thực tế ở một số địa phương cho thấy, những nơi tổ chức tập huấn bài bản, sát thực tế, có sự vào cuộc đồng bộ của ngành nông nghiệp và chính quyền cơ sở thì người dân rất hưởng ứng. Nhiều hộ sau khi được hướng dẫn đầy đủ đã chủ động nâng cấp cơ sở vườn ươm, đăng ký tiêu chuẩn cơ sở, thực hiện ghi nhãn, lưu hồ sơ lô giống, thậm chí liên kết với HTX để đảm bảo đầu ra ổn định. Những mô hình này cần được tổng kết, chia sẻ và nhân rộng – không chỉ để thực hiện tốt trách nhiệm pháp lý, mà còn góp phần xây dựng nền nông nghiệp minh bạch, hiện đại, đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế.

Trong xu hướng thị trường ngày càng khắt khe về truy xuất, về tiêu chuẩn cây giống, nếu Việt Nam không chuẩn hóa từ gốc, thì nguy cơ bị loại khỏi các chuỗi cung ứng quốc tế là điều khó tránh. Do vậy, hành động từ địa phương – từ việc tuyên truyền, tập huấn đến hỗ trợ cấp mã, truy xuất – chính là nền tảng cho một thị trường giống cây trồng phát triển bền vững.

Trách nhiệm không chỉ thuộc về một cơ quan chuyên môn, mà là sự vào cuộc tổng thể từ hệ thống chính trị cơ sở, từ các tổ chức hội, đến từng cán bộ khuyến nông, trưởng thôn, cán bộ tư pháp xã… mỗi người đều đóng một vai trò không thể thiếu trong việc phổ cập pháp luật và nâng cao nhận thức cộng đồng.

Tuyên truyền không chỉ là “nói”, mà là “làm sao để người dân hiểu và làm được”. Tập huấn không chỉ là “mở lớp”, mà là “giúp dân áp dụng vào thực tiễn một cách hiệu quả, đúng pháp luật”. Nếu địa phương thực hiện tốt điều đó, thì chuẩn hóa giống cây trồng không còn là bài toán nan giải.

Khi mỗi cây giống xuất ra thị trường đều rõ ràng về nguồn gốc, đạt tiêu chuẩn chất lượng, có truy xuất minh bạch – thì đó chính là lúc nền nông nghiệp Việt Nam bước vào giai đoạn phát triển thực chất, bền vững và hội nhập. Và tất cả bắt đầu từ nền tảng cơ bản nhất: nâng cao hiệu quả tuyên truyền và tập huấn pháp luật – một nhiệm vụ vừa là trách nhiệm, vừa là cơ hội hành động của từng địa phương.