Vai trò thiết yếu của truy xuất nguồn gốc trong nông nghiệp
Trong bối cảnh ngành nông nghiệp Việt Nam ngày càng hội nhập sâu rộng với thị trường quốc tế, việc xác nhận nguồn gốc nông sản không chỉ là yêu cầu pháp lý mà còn là yếu tố cốt lõi để bảo vệ quyền lợi người sản xuất, nâng cao giá trị hàng hóa và tạo niềm tin đối với người tiêu dùng. Giấy xác nhận nguồn gốc là minh chứng rõ ràng cho quy trình sản xuất, vùng trồng, tiêu chuẩn chất lượng và tính minh bạch trong chuỗi cung ứng nông sản.
Đặc biệt, trong các hoạt động như xuất khẩu, đăng ký sản phẩm OCOP hay tham gia hội chợ triển lãm, giấy xác nhận nguồn gốc được xem là điều kiện bắt buộc. Đây cũng là tấm “vé thông hành” giúp doanh nghiệp nhỏ, hợp tác xã, hộ sản xuất dễ dàng đưa sản phẩm vào chuỗi phân phối hiện đại như siêu thị, trung tâm thương mại, sàn thương mại điện tử hay hệ thống bán lẻ cao cấp.
 |
| Xác nhận nguồn gốc nông sản không chỉ là yêu cầu pháp lý mà còn là yếu tố cốt lõi để bảo vệ quyền lợi người sản xuất, nâng cao giá trị hàng hóa và tạo niềm tin đối với người tiêu dùng. (Ảnh minh họa) |
Trong bối cảnh người tiêu dùng ngày càng lo ngại về thực phẩm không rõ nguồn gốc và vấn đề an toàn thực phẩm, việc truy xuất nguồn gốc trở thành yếu tố quyết định giúp nâng tầm giá trị sản phẩm. Đáng chú ý, nhiều thị trường lớn như EU, Hoa Kỳ, Nhật Bản… đều có những yêu cầu nghiêm ngặt về minh bạch thông tin và truy xuất xuất xứ hàng hóa.
Việc sở hữu giấy xác nhận nguồn gốc không chỉ giúp nâng cao giá trị thương mại – đặc biệt trong phân khúc xuất khẩu hoặc tiêu dùng cao cấp – mà còn mở ra cơ hội tham gia các chương trình hỗ trợ của nhà nước như OCOP, VietGAP, GlobalGAP. Đồng thời, đây cũng là cơ sở thuận lợi để hoàn thiện hồ sơ vay vốn, đấu thầu cung ứng thực phẩm hoặc tham gia các chương trình phát triển nông nghiệp bền vững.
Cuối cùng, trong trường hợp xảy ra tranh chấp hoặc có yêu cầu truy xuất sản phẩm, giấy xác nhận đóng vai trò là bằng chứng pháp lý quan trọng, góp phần giải quyết vấn đề một cách nhanh chóng, rõ ràng và đúng quy trình.
Mới đây, một đoạn clip ghi lại cảnh đoàn kiểm tra liên ngành làm việc tại một cơ sở cây giống ở tỉnh Hậu Giang đã thu hút sự quan tâm của dư luận. Nhiều ý kiến đặt câu hỏi: Việc kiểm tra này được thực hiện căn cứ theo quy định nào? Từ sự kiện này, Ban Biên tập Tạp chí Việt Nam hương sắc cùng tìm hiểu các quy định hiện hành liên quan đến công tác quản lý và xác nhận nguồn gốc trong lĩnh vực nông nghiệp.
1. Cơ sở pháp lý và tiêu chuẩn
a. Xác nhận nguồn gốc nông nghiệp là thủ tục bắt buộc theo quy định của Nhà nước nhằm đảm bảo sản phẩm nông nghiệp được sản xuất, thu hoạch và vận chuyển trong khuôn khổ pháp lý. Các văn bản pháp luật quan trọng gồm có:
Luật Trồng trọt (sửa đổi năm 2018): Quy định rõ trách nhiệm của người sản xuất trong việc chứng minh nguồn gốc cây trồng.
Luật An toàn thực phẩm: Yêu cầu minh bạch nguồn gốc nguyên liệu để đảm bảo an toàn cho người tiêu dùng.
Nghị định 109/2018/NĐ-CP về quản lý chất lượng nông lâm thủy sản và an toàn thực phẩm:
- Hướng dẫn chi tiết quy trình xác nhận nguồn gốc và kiểm tra thực địa.
- Hiểu rõ các quy định này giúp người dân và doanh nghiệp thực hiện thủ tục đúng luật, tránh vi phạm và rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ.
- Tiêu chuẩn bắt buộc trong xác nhận nguồn gốc
b. Để được cấp giấy xác nhận nguồn gốc, sản phẩm nông nghiệp phải đáp ứng các tiêu chuẩn sau:
Chứng minh quyền sử dụng đất hợp pháp: Có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất hoặc hợp đồng thuê đất rõ ràng, minh bạch.
Quy trình sản xuất theo tiêu chuẩn kỹ thuật: Ghi chép đầy đủ nhật ký sản xuất, bao gồm giống cây trồng, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật đã sử dụng.
Truy xuất nguồn gốc minh bạch: Thông tin vùng trồng, thời gian thu hoạch, điều kiện bảo quản phải được lưu giữ và cung cấp khi cần.
Ngoài ra, các chứng nhận bổ sung như VietGAP hay GlobalGAP giúp tăng uy tín và giá trị sản phẩm.
c. Người xin cấp giấy xác nhận có thể nộp hồ sơ tại các cơ quan quản lý nông nghiệp cấp tỉnh/ thành phố hoặc cấp xã/ phường, phổ biến nhất là:
- UBND cấp xã/ phường (Nay bỏ cấp huyện/ thành phố trực thuộc tỉnh/ thành phố, bạn đọc có thể tham khảo thông tin tại Nghị định số 131/NĐ-CP Quy định phân định thẩm quyền của Chính quyền địa phương 2 cấp trong lĩnh vực quản lý nhà nước của Bộ Nông nghiệp và Môi trường)
- Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ Thực vật hoặc Sở Nông nghiệp và Môi trường tại cấp tỉnh trong trường hợp hồ sơ có quy mô lớn hoặc phức tạp.
- Ngoài ra, một số địa phương đã phát triển hệ thống nộp hồ sơ trực tuyến, giúp người dân tiết kiệm thời gian và công sức đi lại.
d. Quyền lợi và trách nhiệm của người được cấp giấy xác nhận nguồn gốc
+ Quyền lợi được hưởng
- Bảo vệ quyền lợi sản phẩm: Giấy xác nhận nguồn gốc giúp bảo vệ quyền lợi của người sản xuất, minh bạch nguồn gốc nông sản, chống lại hàng giả, hàng kém chất lượng trên thị trường.
- Tăng giá trị thương mại: Sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng thường được thị trường đón nhận tốt hơn, dễ dàng tiếp cận các kênh phân phối trong và ngoài nước, đặc biệt là các thị trường yêu cầu tiêu chuẩn cao.
- Hỗ trợ pháp lý và kỹ thuật: Người được cấp giấy có thể nhận được sự hỗ trợ từ các cơ quan quản lý về kỹ thuật, thủ tục pháp lý, cũng như các chương trình hỗ trợ phát triển nông nghiệp của Nhà nước.
- Ưu đãi về tài chính: Có cơ hội được vay vốn ưu đãi, nhận các khoản hỗ trợ, khuyến khích từ chính sách phát triển nông nghiệp bền vững, nhờ chứng minh được tính minh bạch và trách nhiệm trong sản xuất.
- Tăng cường uy tín: Tạo dựng được niềm tin đối với người tiêu dùng và đối tác kinh doanh nhờ đảm bảo sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng, an toàn và chất lượng.
+ Trách nhiệm cần tuân thủ
- Tuân thủ quy trình sản xuất: Người sản xuất phải thực hiện đúng theo quy trình đã khai báo trong hồ sơ và theo tiêu chuẩn kỹ thuật đã cam kết, không gian lận, không làm sai lệch nguồn gốc sản phẩm.
- Lưu giữ hồ sơ đầy đủ: Phải duy trì, lưu trữ đầy đủ hồ sơ sản xuất, nhật ký chăm sóc, các giấy tờ liên quan để khi có yêu cầu kiểm tra, thanh tra có thể cung cấp kịp thời
- Báo cáo thay đổi kịp thời: Mọi thay đổi về diện tích sản xuất, vùng trồng, quy trình canh tác hoặc các thông tin liên quan đến nguồn gốc sản phẩm phải được báo cáo đầy đủ và đúng thời hạn với cơ quan cấp giấy.
- Chấp hành các quy định pháp luật: Phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về an toàn thực phẩm, bảo vệ môi trường, và các quy định khác liên quan đến sản xuất nông nghiệp được nhà nước ban hành.
Phối hợp kiểm tra: Chủ động phối hợp với các cơ quan chức năng trong việc kiểm tra, giám sát quy trình sản xuất và nguồn gốc nông sản nhằm đảm bảo tính minh bạch và chính xác của giấy xác nhận.
e. Quy trình xác nhận nguồn gốc nông nghiệp tại tỉnh/thành phố hoặc UBND xã/ phường
Mỗi địa phương đều có quy định và hướng dẫn riêng về quy trình xác nhận nguồn gốc nông nghiệp, tuy nhiên về cơ bản quy trình gồm ba bước: chuẩn bị hồ sơ, nộp hồ sơ và nhận kết quả. Cơ quan tiếp nhận thường là Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, UBND cấp xã/ phường.
Để đảm bảo sản phẩm nông lâm thủy sản trước khi đưa ra thị trường có xác nhận nguồn gốc, xuất xứ, làm cơ sở truy xuất được nguồn gốc sản phẩm. Tạo niềm tin cho người tiêu dùng, từng bước nâng cao giá trị, sức cạnh tranh và góp phần xây dựng thương hiệu đối với sản phẩm nông lâm thủy sản. Dưới đây là quy trình các bước thực hiện theo quy định:
Bước 1: Chuẩn bị hồ sơ và các giấy tờ cần thiết
+ Trước tiên, chủ thể cần chuẩn bị bộ hồ sơ đầy đủ theo yêu cầu. Tùy địa phương và sản phẩm, hồ sơ thường bao gồm:
- Tờ khai đề nghị xác nhận nguồn gốc (theo mẫu)
- Bản mô tả quy trình sản xuất/sơ chế sản phẩm
- Nhật ký sản xuất (nếu có)
- Giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh (nếu là tổ chức)
- Giấy chứng nhận an toàn vệ sinh thực phẩm (nếu có sơ chế)
Việc chuẩn bị hồ sơ kỹ lưỡng không chỉ giúp rút ngắn thời gian xử lý mà còn tăng khả năng được chấp thuận trong lần nộp đầu tiên. Tránh nộp thiếu giấy tờ hoặc ghi thông tin sai lệch với thực tế.
Bước 2: Nộp hồ sơ và thực hiện thủ tục tại cơ quan có thẩm quyền
- Sau khi hoàn chỉnh hồ sơ, người dân hoặc doanh nghiệp nộp tại cơ quan được phân cấp quản lý: Chi cục Trồng trọt – BVTV hoặc UBND cấp xã/ phường.
- Tại đây, cán bộ sẽ tiếp nhận và kiểm tra sơ bộ hồ sơ. Nếu đầy đủ, họ sẽ thực hiện bước xác minh thực địa tại vùng trồng hoặc cơ sở sản xuất. Quá trình này giúp cơ quan xác định sản phẩm thực sự được canh tác đúng quy trình, vùng trồng đúng như đã khai trong hồ sơ.
Lưu ý: nên giữ liên lạc thường xuyên với cán bộ xử lý hồ sơ để kịp thời bổ sung nếu cần, đồng thời có thể đề nghị hỗ trợ giải trình trong trường hợp bị yêu cầu cung cấp thêm thông tin.
Bước 3: Nhận kết quả và giấy chứng nhận
Sau khi hồ sơ được duyệt và thực địa được xác minh, cơ quan chức năng sẽ cấp Giấy xác nhận nguồn gốc sản phẩm. Thời gian giải quyết thường dao động từ 3 - 7 ngày làm việc, tùy theo quy mô sản xuất và địa phương.
Người nộp hồ sơ sẽ nhận được giấy chứng nhận trực tiếp tại cơ quan hoặc thông qua dịch vụ chuyển phát công văn nếu có yêu cầu. Cần kiểm tra kỹ nội dung trên giấy xác nhận: tên sản phẩm, vùng trồng, mã số lô hàng (nếu có), thời gian thu hoạch,… để đảm bảo đúng thực tế sản xuất.
Trong trường hợp có sai sót hoặc cần chỉnh sửa, người dân cần làm đơn đề nghị điều chỉnh trong thời gian sớm nhất để tránh ảnh hưởng đến việc tiêu thụ hoặc xuất khẩu sản phẩm.
f. Những lưu ý khi thực hiện thủ tục xác nhận nguồn gốc nông nghiệp tại tỉnh Khi thực hiện thủ tục xin xác nhận nguồn gốc nông nghiệp tại tỉnh, người sản xuất, hộ kinh doanh hay doanh nghiệp cần chú ý tuân thủ đúng quy trình theo quy định của Sở Nông nghiệp và Môi trường hoặc Chi cục Trồng trọt – Bảo vệ thực vật tại địa phương. Đây là bước quan trọng để chứng minh sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng, phục vụ cho việc tiêu thụ nội địa hoặc xuất khẩu, đặc biệt trong bối cảnh yêu cầu truy xuất nguồn gốc ngày càng nghiêm ngặt.
Một số lưu ý quan trọng bao gồm: chuẩn bị đầy đủ hồ sơ theo mẫu mới nhất được ban hành; thông tin phải thống nhất giữa thực tế canh tác và hồ sơ trình bày; vùng trồng hoặc cơ sở sản xuất cần nằm trong khu quy hoạch hoặc được chính quyền địa phương xác nhận. Ngoài ra, cần lưu ý về thời gian nộp hồ sơ để tránh ảnh hưởng đến kế hoạch thu hoạch, tiêu thụ hoặc vận chuyển hàng hóa.
Trường hợp sản phẩm là nông sản xuất khẩu hoặc được đăng ký tham gia hội chợ, việc xin xác nhận nên tiến hành sớm từ khi bắt đầu vụ mùa để dễ dàng cập nhật nhật ký sản xuất, kiểm tra vùng trồng theo đúng lộ trình.
| Quyền và nghĩa vụ hộ kinh doanh, doanh nghiệp sản xuất, buôn bán giống cây trồng hiện hành Người nông dân, hội viên các chi hội và Hội Sinh vật cảnh Việt Nam cần đặc biệt lưu ý đến các quy định pháp luật hiện hành trong lĩnh vực sản xuất, kinh doanh giống cây trồng. Theo Luật Trồng trọt năm 2018 và các văn bản hướng dẫn, việc buôn bán giống cây trồng không chỉ đòi hỏi điều kiện pháp lý rõ ràng mà còn gắn với trách nhiệm công bố chất lượng, truy xuất nguồn gốc và đảm bảo quyền lợi người mua. Nắm vững quyền và nghĩa vụ theo quy định là bước quan trọng để sản xuất, kinh doanh bền vững, minh bạch và đúng pháp luật. Dưới đây là một số quy định pháp luật hiện hành: - Tại khoản 5 Điều 2 Luật Trồng trọt năm 2018 quy định: “5. Giống cây trồng là một quần thể cây trồng có thể phân biệt được với quần thể cây trồng khác thông qua sự biểu hiện của ít nhất là một đặc tính và di truyền được cho đời sau; đồng nhất về hình thái, ổn định qua các chu kỳ nhân giống; có giá trị canh tác, giá trị sử dụng; bao gồm giống cây nông nghiệp, giống cây dược liệu, giống cây cảnh và giống nấm ăn.” - Tại Điều 35 Luật Trồng trọt năm 2018 quy định về “Quyền và nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân sản xuất, buôn bán giống cây trồng” như sau: “1. Tổ chức, cá nhân sản xuất, buôn bán giống cây trồng có quyền sản xuất, buôn bán giống cây trồng khi đáp ứng điều kiện quy định tại Điều 22 của Luật này. 2. Tổ chức, cá nhân sản xuất, buôn bán giống cây trồng có nghĩa vụ sau đây: a) Thực hiện đầy đủ quy định tại Điều 22 của Luật này; b) Thực hiện công bố hợp chuẩn, hợp quy theo quy định của pháp luật; c) Thu hồi, xử lý giống cây trồng không bảo đảm chất lượng khi lưu thông trên thị trường; d) Bồi thường thiệt hại theo quy định của pháp luật; đ) Cung cấp tài liệu minh chứng về nguồn gốc vật liệu nhân giống, tài liệu truy xuất nguồn gốc lô giống cây trồng; e) Thực hiện dán nhãn đối với giống cây trồng biến đổi gen theo quy định của pháp luật.” - Tại Điều 22 Luật Trồng trọt năm 2018 quy định về “Điều kiện của tổ chức, cá nhân sản xuất, buôn bán giống cây trồng” như sau: “1. Tổ chức, cá nhân sản xuất giống cây trồng phải đáp ứng các điều kiện sau đây: a) Có giống cây trồng hoặc được ủy quyền của tổ chức, cá nhân có giống cây trồng được cấp quyết định công nhận lưu hành hoặc đã tự công bố lưu hành giống cây trồng; b) Có hoặc thuê địa điểm, cơ sở hạ tầng, trang thiết bị theo tiêu chuẩn quốc gia về phương pháp sản xuất giống cây trồng; trường hợp không có tiêu chuẩn quốc gia thì áp dụng tiêu chuẩn cơ sở. 2. Tổ chức, cá nhân buôn bán giống cây trồng phải có địa điểm giao dịch hợp pháp và bảo đảm truy xuất nguồn gốc lô giống cây trồng. 3. Chính phủ quy định chi tiết Điều này. - Tại Điều 8 Nghị định 94/2019/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều của Luật Trồng trọt về giống cây trồng và canh tác quy định chi tiết điều kiện về sản xuất, buôn bán giống cây trồng như sau: “Tổ chức, cá nhân sản xuất, buôn bán giống cây trồng phải đáp ứng các điều kiện quy định tại Điều 22 của Luật Trồng trọt và một số quy định chi tiết sau đây: 1. Trước khi buôn bán giống cây trồng, tổ chức, cá nhân có trách nhiệm gửi thông báo qua thư điện tử hoặc gửi trực tiếp hoặc gửi qua đường bưu điện tới Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn nơi buôn bán giống cây trồng các thông tin sau: Địa chỉ giao dịch, tên chủ cơ sở hoặc người đại diện hợp pháp, điện thoại liên hệ để đăng tải trên cổng thông tin điện tử của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn; 2. Tổ chức, cá nhân buôn bán giống cây trồng phải có hồ sơ bảo đảm truy xuất nguồn gốc lô giống cây trồng, gồm: Thông tin về hợp đồng, hóa đơn mua bán lô giống; hồ sơ chất lượng lô giống, nhãn phù hợp quy định tại Nghị định này. Đối với giống cây công nghiệp, cây ăn quả lâu năm phải có thêm thông tin về nguồn vật liệu nhân giống đã sử dụng, tiêu chuẩn công bố áp dụng, số lượng cây, thời gian giao nhận cây.” Như vậy, doanh nghiệp sản xuất, buôn bán giống cây trồng có các quyền và nghĩa vụ theo quy định tại quy định Luật Trồng trọt năm 2018 như dẫn chiếu ở trên. |
Phạm Hùng
