Tại xã Tiên Lục, tỉnh Bắc Giang cũ, nay thuộc tỉnh Bắc Ninh, một cây long não – còn gọi là dã hương – với tuổi đời hơn 1.000 năm đang trở thành biểu tượng thiên nhiên quý giá, không chỉ của địa phương mà còn của cả Việt Nam. Cây không chỉ nổi bật về tuổi thọ mà còn mang giá trị văn hóa, lịch sử và sinh thái vô cùng to lớn.
Theo các tài liệu lịch sử và ghi nhận của địa phương, cây long não này từng được vua Lê Cảnh Hưng (1740–1786) ban sắc phong với danh hiệu trang trọng “Quốc chúa đô mộc Dã Đại vương”. Sắc phong này không chỉ khẳng định vị thế thiêng liêng của cây trong lòng người dân mà còn là minh chứng lịch sử cho sự trân trọng của triều đình dành cho thiên nhiên. Đến năm 1989, cây được xếp hạng Di tích cấp quốc gia, trở thành một trong những cây cổ thụ được bảo tồn nghiêm ngặt hiếm hoi tại Việt Nam.
Cây long não ở Tiên Lục hiện là một trong hai cây cùng loài có tuổi thọ cao nhất thế giới. Với chu vi gốc hơn 8 mét, chiều cao khoảng 30 mét và tán lá rộng lớn, cây tạo nên cảnh quan hùng vĩ, khiến bất cứ ai ghé thăm cũng phải trầm trồ trước vẻ đẹp đồ sộ và uy nghiêm. Người dân địa phương kể lại rằng, cây đã hiện diện từ hàng trăm năm trước, chứng kiến biết bao thăng trầm lịch sử và vẫn được gìn giữ cẩn trọng qua nhiều thế hệ.
 |
| Cây long não tại xã Tiên Lục, tỉnh Bắc Ninh. |
Theo ông Nguyễn Văn Biên, Giám đốc Trung tâm Cây giống Tam Đảo (Vĩnh Phúc cũ), long não là loài cây lâm nghiệp quý hiếm, có giá trị kinh tế cao. “Long não được khuyến khích trồng không chỉ để lấy gỗ mà còn làm cây công trình, trồng trong các khu đô thị hiện đại nhờ tán lá rộng, bóng mát và khả năng thích ứng tốt,” ông Biên chia sẻ.
Long não thuộc họ gù, nổi bật với mùi hương đặc trưng từ tinh dầu lá có khả năng xua đuổi côn trùng hiệu quả. Gỗ cây bền chắc, chống mối mọt, còn lá, rễ và quả đều có giá trị dược liệu. Khi trồng làm cây công trình, khoảng cách lý tưởng là 1–1,5 mét mỗi cây; nếu trồng lấy gỗ, khoảng cách nên là 3–4 mét, nhằm đảm bảo cây phát triển tốt nhất.
Không chỉ có giá trị kinh tế, long não còn mang lại lợi ích sinh thái to lớn. Hệ rễ phát triển mạnh giúp giữ đất chắc chắn trên các sườn đồi, hạn chế xói mòn, bảo vệ tầng đất mặt. Tán lá dày điều hòa độ ẩm, nhiệt độ và tạo môi trường thuận lợi cho đa dạng sinh học. Cây cũng hấp thụ CO₂, thải ra oxy, thanh lọc không khí, góp phần cải thiện chất lượng môi trường xung quanh. Tinh dầu long não còn có khả năng kháng khuẩn, làm sạch không khí và được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực công nghiệp, từ dung môi chiết xuất hoạt chất đến chế thuốc trừ sâu.
Trong văn hóa Việt Nam, long não được xem là cây thiêng, biểu tượng của sự trường thọ, bền vững và thanh tịnh. Loài cây này còn phổ biến tại nhiều quốc gia châu Á như Ấn Độ, Trung Quốc, Nhật Bản, thường được trồng trong các đền chùa, dùng để trấn trạch, xua đuổi tà khí và mang lại năng lượng tích cực.
Ngoài giá trị phong thủy, long não còn là một cây dược liệu quan trọng với nhiều bộ phận đều có công dụng riêng. Lá cây tỏa hương thơm đặc trưng, giúp xua đuổi côn trùng và có thể xông để hỗ trợ giảm ho, cảm lạnh. Quả long não được sử dụng trong Đông y để hỗ trợ điều trị các bệnh liên quan đến hô hấp và tiêu hóa. Thân cây với chất gỗ bền chắc, chống mối mọt, không chỉ dùng làm nội thất mà còn được ứng dụng trong các sản phẩm phong thủy. Rễ cây chứa nhiều tinh dầu quý, giúp giảm viêm, hỗ trợ điều trị đau khớp và mang lại nhiều lợi ích sức khỏe khác.
Theo y học cổ truyền, tinh dầu long não có khả năng sát trùng, tiêu viêm, kích thích tuần hoàn, hồi tỉnh cơ tim. Trong y học hiện đại, tinh dầu này còn được ghi nhận có tác dụng kích thích thần kinh, hỗ trợ hệ hô hấp và tuần hoàn, đồng thời tăng cường tiêu hóa nhờ tác động lên niêm mạc dạ dày.
