Nghệ nhân Nguyễn Văn Vân và cây xanh quê trăm tuổi: Dấu thời gian in trên gân rễ

Ông Nguyễn Mạnh Quỳnh – Phó Chủ tịch, Tổng Thư ký Hội SVC Việt Nam (thứ 3 từ trái sang) và nghệ nhân Nguyễn Văn Vân (thứ 2 từ phải sang) chụp ảnh lưu niệm cùng các đại biểu bên tác phẩm “Nam Tào Bắc Đẩu” được trưng bày tại Triển lãm cây cảnh nghệ thuật 30/4 Hải Hậu ngày 30/4/2025 - Ảnh: Đức Thiện

Cây chưa từng rời khỏi đất: Một đời gìn giữ, một đời chăm nom

Theo nghệ nhân Nguyễn Văn Vân, tác phẩm “Nam Tào Bắc Đẩu” hiện ông đang sở hữu, là một cây xanh quê thuần chủng, có tuổi đời ước đoán trên 100 năm. Cây từng thuộc về một vị chủ nhân nguyên là cán bộ cao cấp, năm nay đã 93 tuổi. Nhưng điều khiến nhiều người ngạc nhiên hơn cả, đó là cây vốn được trồng từ đời bố của bác ấy, tức phải có từ trước những năm 1930.

“Cây này chưa bao giờ ra khỏi đất nhà người ta. Từng gốc rễ, từng bông lá đều gắn bó với một mảnh đất suốt cả thế kỷ. Không ai trong gia đình trước kia có ý định thương mại hóa cây, họ chăm sóc vì niềm yêu quý và xem đó như một phần của ký ức tổ tiên” - nghệ nhân Nguyễn Văn Vân chia sẻ.

Tác phẩm “Nam Tào Bắc Đẩu” được trưng bày tại Triển lãm Sinh vật cảnh Huyện Văn Giang mở rộng năm 2025 ngày 19/4/2025. Ảnh: Đức Thiện

Mãi đến năm gần đây, nghệ nhân Nguyễn Văn Vân mới có cơ duyên tiếp quản cây, đưa về chăm sóc tại vườn riêng. Cuộc “đi chơi” đầu tiên của cây là tại triển lãm sinh vật cảnh ở Văn Giang (Hưng Yên), được tổ chức vào cuối tháng 4 vừa qua, sau hàng trăm năm nằm nguyên trên đất cũ.

Dáng tản vân và nét thời gian hiện diện trên từng vết nứt

Hiện tại, cây được ông Vân định hình theo thế tản vân, với các bông tán chia đều, gợi hình ảnh những áng mây lơ lửng trên trời cao. Nhưng điều đặc biệt nhất vẫn nằm ở nét thời gian được lưu giữ nguyên vẹn.

Nghệ nhân Nguyễn Văn Vân chia sẻ kinh nghiệm chăm sóc tác phẩm “Nam Tào Bắc Đẩu” với ông Lê Doãn Hưng (bên phải) - Ủy viên BCH Hội SVC Việt Nam, Phó Tổng Biên tập Tạp chí Việt Nam hương sắc. Ảnh: Đức Thiện

“Cái độ chun, độ sụn từ bệ rễ, từ thân cây là thứ mà người trong nghề chỉ cần liếc mắt cũng biết đây là cây trăm năm. Mỗi u bướu, mỗi cục gân đều là lịch sử sống” - ông Vân nói.

Không giống với dòng xanh Nam Điền, giống xanh quê phát triển cực kỳ chậm. Trong khi cây xanh Nam Điền cần 50 đến 60 năm để lên được thân già, thì với cây xanh quê phải mất 100 năm trở lên để hình thành được "dáng vẻ lão hóa” như hiện tại.

Sự nghiệp thuần hóa cây cổ: Nghệ thuật của kiên trì và cảm nhận

Trong vai trò người chăm cây, nghệ nhân Nguyễn Văn Vân đã dồn nhiều tâm huyết để thuần hóa, chỉnh sửa, đưa cây về form dáng hoàn chỉnh, tạo bông chia tán hài hòa.

Nghệ nhân Nguyễn Văn Vân dành trọn đam mê và tâm huyết với nghệ thuật cây cảnh. Ảnh: Đức Thiện

“Tôi chỉ cần thêm khoảng ba lần ép bông nữa là cây sẽ đạt độ ổn định. Hiện tại đã ra khối, ra bóng, ra mảng, nghĩa là có thể tiếp tục cho đi triển lãm đầu xuân năm sau” - ông Vân nói.

Điều này không chỉ thể hiện kỹ thuật mà còn là cảm nhận thẩm mỹ, là trực giác nghề của người làm sinh vật cảnh lâu năm. Việc giữ dáng “Nam Tào Bắc Đẩu” không chỉ vì thế cây đẹp, mà còn mang ý nghĩa phong thủy, tượng trưng cho sự hội tụ linh khí, trường tồn và bền vững.

Ông Nguyễn Văn Vân được Hội SVC tỉnh Nam Định phong tặng danh hiệu "Nghệ nhân Sinh vật cảnh" theo Quyết định số: 17/QĐ - HSVC, ngày 20/12/2023. Ảnh: Đức Thiện

Nghệ nhân Nguyễn Văn Vân hiện đang là Chủ nhiệm Câu lạc bộ cây cảnh nghệ thuật 30/4 Hải Hậu, với 39 thành viên hoạt động đều đặn từ năm 2014 đến nay, câu lạc bộ do ông phụ trách được xem là một trong những hạt nhân tích cực của phong trào sinh vật cảnh miền Bắc.

“Chúng tôi không chỉ chơi cây, mà gìn giữ văn hóa làng nghề qua từng tác phẩm. Cây không chỉ là cây, mà là một phần ký ức, một phần bản sắc” - ông Vân nhấn mạnh.

Nghệ nhân Nguyễn Văn Vân (bên trái) chụp ảnh lưu niệm cùng ông Nguyễn Ngọc Văn – Chánh Văn phòng Hội SVC Việt Nam bên tác phẩm “Nam Tào Bắc Đẩu”- Ảnh: Đức Thiện

Trong vườn nhà ông, không chỉ có tác phẩm "Nam Tào Bắc Đẩu", mà còn nhiều tác phẩm khác với thế độc, bệ đẹp, thân vặn xoắn ẩn chứa nhiều tầng ý nghĩa, từ mỹ thuật đến tâm linh, từ cá nhân đến cộng đồng.

“Mỗi gốc xanh quê là một tác phẩm nghệ thuật sống, gắn liền với thời gian và giá trị bản sắc văn hoá dân tộc. Nếu không có người yêu, người hiểu và gìn giữ, thì chỉ vài thế hệ sau, nghề này sẽ mất. Tôi chơi cây, chăm cây là để giữ nghề, giữ văn hóa” - ông Vân khẳng định.

Nghệ nhân Nguyễn Văn Vân mong muốn tác phẩm “Nam Tào Bắc Đẩu” sẽ được trình làng tại một triển lãm quốc gia, để người yêu cây cảnh trên cả nước có thể chiêm ngưỡng. Ảnh: Đức Thiện

Dù đã sở hữu hàng chục cây xanh quý, nghệ nhân Nguyễn Văn Vân vẫn tâm niệm rằng, giá trị lớn nhất của cây không nằm ở tiền bạc, mà ở giá trị tinh thần, ở sự kế tục nghề. Ông cũng mong một ngày nào đó, tác phẩm “Nam Tào Bắc Đẩu” được trình làng tại một triển lãm quốc gia, để người yêu cây cảnh trên cả nước có thể chiêm ngưỡng. Vì thông qua tác phẩm “Nam Tào Bắc Đẩu”, không chỉ là để phô diễn kỹ thuật, mà còn để lan tỏa tình yêu, và để nhắc lại rằng: Một gốc xanh quê cũng có thể kể câu chuyện của cả một đời người.

Tưng bừng khai mạc triển lãm sinh vật cảnh huyện Hải Hậu lần thứ 4 năm 2023 Tưng bừng khai mạc triển lãm sinh vật cảnh huyện Hải Hậu lần thứ 4 năm 2023

CLB cây cảnh nghệ thuật 30/4 Hải Hậu: Tăng cường giao lưu, nâng tầm tác phẩm Sinh vật cảnh Những năm gần đây, phong trào sinh vật cảnh tại huyện Hải Hậu (Nam Định) phát triển mạnh mẽ, thu hút đông đảo người yêu ...

Triển lãm cây cảnh nghệ thuật 30/4 Hải Hậu: Hội tụ tinh hoa nghệ thuật Chiều 30/4, hòa chung không khí cả nước kỷ niệm 50 năm ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, tại Khu đô thị ...