Cam Lục Ngạn được bảo hộ chỉ dẫn địa lý – Khẳng định thương hiệu nông sản đặc sản Bắc Ninh

Cam Lục Ngạn được cấp chỉ dẫn địa lý – Bước tiến pháp lý khẳng định nguồn gốc và chất lượng đặc thù

Ngày 02/4, Cục SHTT ban hành Quyết Định số 252/QĐ-SHTT về việc cấp Giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý số 00144 cho sản phẩm cam Lục Ngạn.

Việc cam Lục Ngạn được cấp chỉ dẫn địa lý không chỉ là dấu mốc pháp lý, mà là thành quả ngọt ngào cho sự nỗ lực bền bỉ, dài hạn của người trồng cam và cả hệ thống chính trị địa phương trong việc định vị cây trồng nông sản. Trong bối cảnh nhiều loại nông sản Việt Nam đang gặp khó khăn do mất cân đối cung – cầu, việc khẳng định quyền sở hữu trí tuệ với cam Lục Ngạn không chỉ bảo vệ nguồn gốc xuất xứ, mà còn tăng sự minh bạch, giá trị thương mại và đồng thời tăng tốc cho việc xây dựng chuỗi giá trị bền vững.

Cam Lục Ngạn được cấp chỉ dẫn địa lý không chỉ là dấu mốc pháp lý, mà là thành quả ngọt ngào cho sự nỗ lực bền bỉ, dài hạn của người trồng cam và cả hệ thống chính trị địa phương trong việc tài định cây trồng nông sản. - (Ảnh KH&PT)

Tại Lục Ngạn, cây cam được đưa vào trồng từ những năm 1990 với 3 giống chính là cam CS1 (cam lòng vàng), cam đường canh (cam ngọt) và cam V2. Đến nay, cam đã trở thành cây ăn quả thứ hai về diện tích sau vải thiều, được canh tác tại 29 xã, thị trấn và đã từng đạt mốc hơn 4.000 ha với sản lượng hàng chục nghìn tấn mỗi năm. Cam Lục Ngạn đã đóng vai trò quan trọng trong chuyển đổi cơ cấu cây trồng, góp phần tăng thu nhập, cải thiện đời sống người nông dân.

Chỉ dẫn địa lý được cấp cho cam Lục Ngạn là kết quả của sự tổng hợp nhiều yếu tố địa lý đặc thù – khí hậu nhiệt đới ốn định, đất Feralit trên núi đồi giàu dưỡng chất, lượng mưa thấp giúp hạn chế độ axit trong quả, kỹ thuật khoanh cành, bón lân hai giai đoạn mỗi vụ... Tất cả đã làm nên hơn 40.000 tấn cam chất lượng cao với hàm lượng đường vượt trội so với nhiều vùng trồng khác. Cam CS1 ngọt đậm với độ Brix từ 9,7%, cam V2 đạt 9,1%, cam Canh ngọt với tính axit thấp giúp giữ vị đậm đà.

Giống, vị ngọt và vùng trồng đặc biệt tạo nên thương hiệu cam Lục Ngạn trứ danh

Với độ ngon ngọt, mọng nước, cam Canh từng là đặc sản tiến vua mỗi dịp xuân về, là niềm tự hào của đất kinh kỳ xưa kia. Thế nhưng ít ai ngờ, giống cam trứ danh ấy lại bén duyên và trỗi dậy mạnh mẽ trên vùng đất đồi Lục Ngạn – Bắc Ninh, nơi từng nổi tiếng khắp cả nước với vải thiều. Từ những năm 1990, cam được đưa về trồng thử nghiệm tại Lục Ngạn. Nhờ sự hòa quyện giữa điều kiện địa lý đặc biệt, khí hậu thuận lợi, kỹ thuật sản xuất ngày càng hoàn thiện cùng tư duy thị trường nhạy bén, người trồng cam ở Lục Ngạn đã biến loài cây ăn quả tưởng như không mới này trở thành một thương hiệu nông sản đặc sản, có giá trị kinh tế cao, không ngừng khẳng định vị thế trên bản đồ trái cây Việt Nam.

Cam Lục Ngạn ngày nay gồm ba giống chủ lực là cam lòng vàng (CS1), cam đường canh (cam ngọt) và cam V2. Trong đó, cam canh – vốn có xuất xứ từ vùng Vân Canh (Hà Nội) – được phát triển mạnh mẽ và thích nghi đặc biệt tại đất đồi Lục Ngạn, trở thành giống cam đặc sản thứ hai của địa phương này chỉ sau vải thiều. Cam canh Lục Ngạn có vỏ mỏng, màu vàng tươi bóng bẩy, khi bổ ra có hương thơm dịu nhẹ, múi giòn, mọng nước và ngọt thanh – một sự tổng hòa khiến người tiêu dùng khó có thể nhầm lẫn với bất kỳ vùng trồng nào khác. Cùng với đó, cam CS1 cho quả tròn, thịt vàng đậm, vị ngọt đậm sâu; còn cam V2 có vỏ mỏng, ít hạt, dễ bóc, thơm mát, vị ngọt thanh, rất được ưa chuộng tại thị trường phía Nam. Chính ba giống cam này đã làm nên “bộ ba đặc sản” nổi bật, tạo sự phong phú về sản phẩm và đáp ứng đa dạng khẩu vị tiêu dùng.

Điểm làm nên danh tiếng của cam Lục Ngạn không chỉ là giống cây hay vị quả mà còn bởi điều kiện sinh thái, đất đai, kỹ thuật canh tác hoàn toàn đặc thù. - (Ảnh KH&PT)

Điểm làm nên danh tiếng của cam Lục Ngạn không chỉ là giống cây hay vị quả mà còn bởi điều kiện sinh thái, đất đai, kỹ thuật canh tác hoàn toàn đặc thù. Vùng trồng cam nằm trên những triền đồi có độ cao trung bình dưới 300 mét so với mực nước biển, thoát nước tốt, thổ nhưỡng thuộc nhóm đất Feralit có kết cấu cơ giới cân đối giữa sét, limon và cát – giữ ẩm tốt nhưng không gây úng. Khí hậu nhiệt đới với nhiệt độ trung bình từ 15–28°C quanh năm không chỉ đảm bảo sinh trưởng tốt mà còn làm giảm quá trình tích lũy axit trong quả, tăng lượng đường tự nhiên – yếu tố then chốt tạo nên vị ngọt nổi bật cho cam. Lượng mưa vừa đủ 1.321 mm/năm tại Lục Ngạn thấp hơn mức trung bình nhiều vùng khác ở miền Bắc, tạo điều kiện cho quả chín đều, không bị nhạt nước hay dập nát, kéo dài thời gian bảo quản mà không cần đến kỹ thuật can thiệp sâu.

Không thể không nhắc đến vai trò đặc biệt của kỹ thuật sản xuất nông nghiệp bản địa – yếu tố nâng tầm giá trị cho cam Lục Ngạn. Một số biện pháp như khoanh gốc, khoanh cành vào đúng thời điểm để điều tiết dinh dưỡng, tăng tích lũy đường cho quả; bón phân lân và kali hai lần trong vụ thay vì một lần như nhiều địa phương khác; áp dụng quy trình canh tác gián đoạn – nghĩa là không thu hoạch liên tục nhiều năm đối với cam ngọt mà để cây có thời gian tích lũy dinh dưỡng tự nhiên, chính những kỹ thuật này đã góp phần tạo nên hàm lượng đường tổng số cao hơn hẳn so với cam trồng ở vùng đồng bằng hay miền núi khác. Cụ thể, cam lòng vàng có độ đường ≥ 9,7%, cam V2 ≥ 9,1% và cam ngọt ≥ 9,01% – những con số tưởng như nhỏ nhưng có vai trò quyết định đến cảm quan vị giác và khả năng cạnh tranh trên thị trường.

Nhờ đó, từ chỗ là cây trồng mới, cam đã nhanh chóng trở thành cây ăn quả chủ lực thứ hai tại Lục Ngạn chỉ sau vải thiều. Diện tích trồng cam tăng nhanh chóng: đến năm 2021 đạt 4.142 ha, sản lượng đạt hơn 40.000 tấn mỗi năm. Trong đó, có hơn 1.742 ha được chứng nhận đạt tiêu chuẩn VietGAP với hơn 4.700 hộ tham gia. Nhiều hộ nông dân từng sống chủ yếu bằng vải thiều đã chuyển sang trồng cam do thấy hiệu quả rõ rệt, thu nhập bình quân từ cam Canh và cam V2 đạt 700–800 triệu đồng/ha/năm – cao gấp 2,5–3 lần so với trồng vải. Điều này không chỉ làm thay đổi cơ cấu cây trồng trong vùng mà còn tác động sâu rộng đến chiến lược phát triển nông nghiệp hàng hóa, nâng cao đời sống người dân.

Bên cạnh yếu tố sản lượng và chất lượng, Lục Ngạn còn biết tận dụng lợi thế về du lịch sinh thái – vườn quả để mở rộng thương hiệu cam địa phương. Những năm gần đây, mùa cam chín cũng là mùa thu hút du khách về với Lục Ngạn. Những vườn cam trĩu quả, vàng óng giữa triền đồi không chỉ là điểm đến hấp dẫn mà còn là nơi quảng bá sản phẩm hiệu quả. Du khách được trải nghiệm hái cam, thưởng thức trái cây tươi ngay tại vườn, tìm hiểu quy trình canh tác và mua sản phẩm ngay tại địa phương. Sự kết hợp giữa nông nghiệp và du lịch đã nâng cao hình ảnh thương hiệu cam Lục Ngạn trong mắt người tiêu dùng và là một hướng đi phù hợp trong bối cảnh phát triển nông thôn bền vững.

Tuy nhiên, cùng với cơ hội, cam Lục Ngạn cũng đang đối mặt với không ít thách thức. Việc mở rộng diện tích quá nhanh trong thời gian ngắn khiến cung vượt cầu, đặc biệt trong giai đoạn 2018–2020, giá cam sụt giảm nghiêm trọng – có thời điểm chỉ còn 8.000–10.000 đồng/kg, gây thiệt hại lớn cho nông dân. Trong khi đó, công nghệ sau thu hoạch như bảo quản lạnh, chế biến nước ép, chiết xuất tinh dầu… vẫn chưa được đầu tư tương xứng. Trên thế giới, có tới 80% cam được tiêu thụ ở dạng chế biến nhưng tại Lục Ngạn, hầu như sản phẩm vẫn chỉ được tiêu thụ tươi, dẫn đến tình trạng dội hàng nếu không bán kịp. Nhiều hộ vẫn sản xuất nhỏ lẻ, chưa liên kết chặt chẽ theo chuỗi, thiếu truy xuất nguồn gốc, thiếu nhãn hiệu hàng hóa rõ ràng khiến khả năng vươn xa ra thị trường quốc tế còn hạn chế.

Diện tích trồng cam tại Lục Ngạn cũng theo đó giảm mạnh sau giai đoạn tăng trưởng nóng. Tính đến năm 2023, toàn vùng chỉ còn khoảng 2.340 ha trồng cam, sản lượng giảm còn 28.700 tấn. Bài toán đặt ra hiện nay không còn là mở rộng quy mô mà là nâng cao giá trị nội tại, bảo đảm đầu ra ổn định và tiếp tục định vị thương hiệu cam Lục Ngạn như một sản phẩm chất lượng cao, có tính bản địa hóa rõ nét.

Dẫu vậy, không thể phủ nhận rằng cam Lục Ngạn – trong đó nổi bật là cam Canh, cam V2 và cam lòng vàng – đã vươn lên trở thành một trong những nông sản đặc sản hàng đầu của Bắc Ninh. Với nền tảng là vùng trồng có điều kiện tự nhiên đặc thù, kỹ thuật sản xuất tiên tiến và sự quyết tâm của người nông dân, cộng đồng doanh nghiệp, cam Lục Ngạn hoàn toàn có cơ sở để tiếp tục phát triển theo hướng chuyên sâu, nâng cao giá trị gia tăng và mở rộng thị trường trong và ngoài nước. Tương lai của loại quả ngọt này, vì thế, không chỉ dừng lại ở chợ phiên, sạp hàng hay mùa Tết – mà đang rộng mở trên bản đồ nông sản Việt Nam và thế giới.