Theo ghi chép lịch sử, vào năm 1112, dưới triều Lý Nhân Tông (1072 - 1128), Thành hoàng thứ ba của làng là Nguyễn Công Phạn sau khi dâng biểu xin từ quan đã về tu hành tại chùa Dịch Diệp (xã Trực Chính, huyện Trực Ninh, Nam Định cũ, nay thuộc xã Ninh Giang, tỉnh Ninh Bình). Tại đây, ông cùng nhân dân góp công tu bổ chùa, đúc chuông, tạc tượng và trồng thêm cây xanh, trong đó có bồ đề và đa. Đến năm 2007, cây đa không còn, chỉ còn lại cây bồ đề tồn tại đến ngày nay.
 |
| Gốc cây bồ đề có chu vi 9 m, cao 20 m, tán lá rộng 960 m2 và có hình dáng độc đáo như bàn tay xòe 5 ngón. Ảnh: Thanh niên. |
 |
Trải qua gần một thiên niên kỷ, cây vẫn giữ sức sống bền bỉ. Dù bị ảnh hưởng bởi cơn bão năm 1962 khiến một cành lớn gãy, thân cây chỉ nghiêng nhẹ. Từ gốc, 5 nhánh chính tiếp tục vươn cao, tạo hình thù giống bàn tay vững chãi. Nhìn từ xa, nhiều người ví cây như một con bạch tuộc khổng lồ với những “xúc tu” tỏa rộng.
Người dân địa phương kể rằng, vào giai đoạn 2005 - 2006, một phần tán cây bị héo rũ, lá rụng dần. Sau khi nạo vét hồ và kè lại nền đất quanh gốc, họ phát hiện đất bị sạt lở, rễ cây chỉ còn bám vào lối đi. Dân làng đã vận chuyển hơn 40 khối bùn đất đắp thêm, nhờ vậy cây hồi sinh, lá xanh trở lại.
Hiện nay, gốc bồ đề có chu vi khoảng 9 m, cao 20 m, tán lá che phủ gần 1.000 m², nghiêng bóng xuống mặt hồ tạo cảnh quan cổ kính.
 |
| Năm 2021, cây bồ đề hơn 900 tuổi này đã được công nhận là Cây di sản Việt Nam. Ảnh: Nguyễn Trọng Cung. |
Ông Trần Duy Hội, Trưởng thôn Dịch Diệp, cho biết: “Cây đã chứng kiến biết bao biến cố lịch sử, đi qua cả những cuộc chiến tranh khốc liệt nhưng đến nay vẫn xanh tốt, không hề sâu bệnh. Các cành mới mọc chồng lớp, mở rộng thêm tán lá mỗi năm”.
Năm 2021, cây bồ đề hơn 900 tuổi này đã được Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam công nhận là Cây di sản Việt Nam – một biểu tượng sống động của làng cổ Dịch Diệp.
