Đây là loài cây đặc hữu chỉ có tại Việt Nam, được xếp vào mức rất nguy cấp trong Danh lục đỏ của Hiệp hội Bảo tồn Thiên nhiên Thế giới (IUCN).
Hiện trạng của chai lá cong đang đáng báo động hơn bao giờ hết, khi trên cả nước chỉ còn đúng 13 cây cổ thụ, tập trung chủ yếu ở thị xã Sông Cầu, Phú Yên cũ, nay thuộc Đắk Lắk và ven biển Cam Ranh (Khánh Hòa). Nếu không có giải pháp bảo tồn kịp thời, loài cây quý hiếm này có thể biến mất vĩnh viễn.
 |
 |
Chai lá cong là cây gỗ lớn, có thể cao 30–40 m, vỏ màu nâu xám, nứt dọc. Tên gọi “lá cong” xuất phát từ đặc điểm phiến lá lệch và cong ở phần dưới – chi tiết nhận diện rất đặc trưng.
Từ xa xưa, gỗ chai lá cong được xem là vật liệu thượng hạng: càng để lâu càng cứng, có thể sánh với sắt thép. Người dân từng dùng để làm kèo cột nhà cửa, đóng tàu thuyền hay các công trình quan trọng. Ngoài giá trị kinh tế, loài cây này còn góp phần chắn gió bão, bảo vệ đất ven biển và tạo hệ sinh thái ổn định.
Tuy nhiên, giá trị ấy chưa từng được ghi nhận đúng mức. Không ít cây đã bị chặt hạ trước đây vì thiếu thông tin bảo tồn.
Theo nghiên cứu của Viện Tài nguyên và Môi trường – Đại học Huế năm 2022, cả nước chỉ còn lại 13 cây chai lá cong cổ thụ, trong đó 7 cây ở thị xã Sông Cầu cũ (Phú Yên cũ, nay thuộc Đắk Lắk) và số còn lại phân bố rải rác tại khu vực ven biển Cam Ranh (Khánh Hòa).
Dù vẫn ra hoa, kết quả hằng năm nhưng không ghi nhận cây con tái sinh tự nhiên, đồng nghĩa quần thể không thể duy trì nếu thiếu can thiệp của con người.
Năm 2020, một cây chai lá cong gần 400 tuổi tại Vùng 4 Hải quân (Cam Ranh) đã được công nhận là cây di sản Việt Nam. Nhưng chừng đó là quá ít để cứu một loài cây đặc hữu khỏi bờ vực tuyệt chủng.
 |
Các chuyên gia cho rằng cần triển khai đồng thời hai giải pháp bảo tồn gồm bảo tồn tại chỗ và bảo tồn chuyển vị. Trong đó, bảo tồn tại chỗ tập trung vào việc bảo vệ nghiêm ngặt những cây mẹ còn lại, thu hái hạt giống và ươm trồng tại các khu vực phân bố tự nhiên; còn bảo tồn chuyển vị hướng đến nhân giống tại các vườn thực vật hoặc những nơi có điều kiện tương đồng để mở rộng phạm vi phân bố của loài.
Đại diện Ban Quản lý rừng phòng hộ thị xã Sông Cầu cho biết, để bảo tồn hiệu quả, trước hết phải đánh giá chính xác hiện trạng, bảo tồn nguồn gen và đưa cây con trở lại tự nhiên một cách bài bản, lâu dài.
Hiện các đơn vị chức năng đã bắt đầu nhân giống thử nghiệm, tuy nhiên số lượng cây con vẫn rất hạn chế, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ hơn giữa chính quyền, giới khoa học và cộng đồng.
