Trong bối cảnh hội nhập kinh tế sâu rộng, khi giá trị của một sản phẩm không chỉ nằm ở hình thức hay chất lượng cảm quan mà còn phụ thuộc vào khả năng minh bạch hóa toàn bộ chuỗi cung ứng, thì nhật ký điện tử trở thành giải pháp công nghệ cốt lõi giúp người sản xuất, người tiêu dùng và doanh nghiệp xích lại gần nhau hơn trên cùng một hệ sinh thái số. Không đơn thuần là một công cụ hỗ trợ sản xuất, nhật ký điện tử đang trở thành yếu tố nền tảng góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển nông nghiệp hiện đại, an toàn và bền vững.
Từ góc nhìn thị trường, việc đảm bảo truy xuất nguồn gốc sản phẩm là điều kiện bắt buộc để hàng hóa Việt Nam được chấp nhận tại những thị trường khó tính như châu Âu, Nhật Bản, Mỹ. Trong nước, người tiêu dùng ngày càng có yêu cầu cao hơn về sự minh bạch của sản phẩm, đặc biệt là các mặt hàng tiêu dùng nhanh, thực phẩm tươi sống, dược phẩm và mỹ phẩm – những sản phẩm liên quan trực tiếp đến sức khỏe và chất lượng sống hàng ngày.
 |
| Truy xuất nguồn gốc sản phẩm là điều kiện bắt buộc để hàng hóa Việt Nam được chấp nhận tại những thị trường quốc tế. - (Ảnh minh họa - vqs.vn) |
Sự phát triển nhanh chóng của công nghệ số, đặc biệt là công nghệ QR code, blockchain, hệ thống IoT cùng nền tảng phần mềm truy xuất nguồn gốc đang đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc số hóa hoạt động sản xuất, trong đó nhật ký điện tử đóng vai trò là giao diện ghi nhận và kiểm chứng mọi thao tác canh tác, chăm sóc, chế biến và phân phối.
Trả lời báo chí, ông Bùi Bá Chính, Quyền Giám đốc Trung tâm Mã số, mã vạch quốc gia cho biết, thực hiện Nghị quyết số 57/NQ-TW, cơ quan chức năng và doanh nghiệp cần áp dụng công nghệ để chuyển đổi số chuỗi cung ứng, áp dụng công nghệ số vào mọi khâu từ sản xuất, lưu kho, vận chuyển đến phân phối nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp và hiệu quả quản lý nhà nước.
Thí dụ, trong quy trình sản xuất nông sản theo tiêu chuẩn VietGAP, việc ghi chép bằng phương pháp thủ công không chỉ làm tăng nguy cơ sai sót mà còn dễ bị lợi dụng để làm giả hồ sơ, làm sai lệch thực tế sản xuất. Điều này gây ảnh hưởng trực tiếp đến tính minh bạch và độ tin cậy của sản phẩm. Ngược lại, nếu ứng dụng công nghệ để ghi chép nhật ký sản xuất điện tử theo thời gian thực, doanh nghiệp có thể quản lý toàn trình chuỗi cung ứng một cách minh bạch, chính xác, góp phần khẳng định chất lượng và nguồn gốc sản phẩm, đồng thời thúc đẩy thương mại điện tử phát triển lành mạnh, bền vững.
Khi mã QR vẫn chưa được chuẩn hóa đồng bộ, thiếu cơ chế liên thông giữa các hệ thống và chưa có sự giám sát chặt chẽ từ cơ quan chức năng, nguy cơ mất niềm tin từ phía người tiêu dùng là hiện hữu. Đây cũng chính là kẽ hở để hàng giả, hàng kém chất lượng len lỏi và làm xáo trộn thị trường hàng thật. Do đó, mặc dù hiện nay chưa có quy định bắt buộc doanh nghiệp phải thực hiện truy xuất nguồn gốc, nhưng một khi đã triển khai, doanh nghiệp có trách nhiệm tuân thủ đầy đủ theo quy định các tiêu chuẩn quốc gia về truy xuất nguồn gốc đã ban hành; mọi hành vi cung cấp thông tin sai lệch hoặc không đầy đủ đều có thể bị coi là hành vi gian dối đối với người tiêu dùng.
 |
| Ứng dụng công nghệ để ghi chép nhật ký sản xuất điện tử theo thời gian thực, doanh nghiệp có thể quản lý toàn trình chuỗi cung ứng một cách minh bạch, chính xác, góp phần khẳng định chất lượng và nguồn gốc sản phẩm, đồng thời thúc đẩy thương mại điện tử phát triển lành mạnh, bền vững. - (Ảnh minh họa - vqs.vn) |
Trước đây, hoạt động sản xuất ở cả quy mô hộ gia đình lẫn doanh nghiệp thường chỉ chú trọng đến ứng dụng kỹ thuật, nâng cao năng suất, giảm chi phí đầu vào. Các thao tác sản xuất tuy có sự tỉ mỉ nhưng ít khi được ghi chép lại đầy đủ, đặc biệt trong ngành nông nghiệp, nơi người nông dân vẫn quen với cách làm truyền thống, phụ thuộc nhiều vào kinh nghiệm và trí nhớ.
Khi chưa có công cụ hỗ trợ như nhật ký điện tử, quá trình kiểm chứng chất lượng sản phẩm trở nên khó khăn. Việc xác định nguyên nhân khi có sự cố xảy ra cũng gặp trở ngại lớn do thiếu bằng chứng minh bạch và kịp thời về chuỗi hoạt động. Điều này không chỉ làm giảm niềm tin của người tiêu dùng mà còn ảnh hưởng đến khả năng đàm phán giá cả và mở rộng thị trường của sản phẩm Việt.
Từ nhu cầu thực tiễn đó, nhật ký điện tử được phát triển như một giải pháp phần mềm tích hợp, cá nhân hóa theo từng loại hình sản xuất cụ thể. Tại mỗi cơ sở, nhật ký điện tử sẽ được thiết lập với các tiêu chuẩn đặc thù như VietGAP, GlobalGAP, HACCP, tùy thuộc vào sản phẩm nông nghiệp hay thực phẩm chế biến. Phần mềm cho phép người sản xuất cập nhật thông tin theo thời gian thực về giống, vật tư đầu vào, lịch trình canh tác, thời điểm thu hoạch, điều kiện bảo quản và vận chuyển. Thậm chí, các hình ảnh, video, tài liệu hướng dẫn kỹ thuật cũng có thể được đính kèm để chứng minh cho từng giai đoạn. Hệ thống có thể tích hợp nhắc lịch công việc, giao nhiệm vụ cụ thể, thống kê năng suất và hiệu quả lao động. Điều này giúp đồng bộ hóa hoạt động quản lý, từ người lao động trực tiếp đến chủ cơ sở và cả cơ quan kiểm định.
Đối với người tiêu dùng, nhật ký điện tử là cây cầu kết nối để hiểu rõ hơn về sản phẩm mình đang sử dụng. Thay vì chỉ tin vào nhãn mác, bao bì hoặc lời giới thiệu, người mua giờ đây có thể quét mã QR để truy cập toàn bộ quá trình tạo ra sản phẩm. Từ ngày gieo trồng, thời điểm bón phân, chủng loại thuốc bảo vệ thực vật đã dùng, thời gian thu hoạch, điều kiện bảo quản cho đến thời điểm phân phối, tất cả đều có thể hiển thị rõ ràng trên điện thoại di động. Chính sự minh bạch này làm gia tăng niềm tin, củng cố mối quan hệ giữa nhà sản xuất và người tiêu dùng. Trong bối cảnh thị trường bị bão hòa bởi các loại hàng hóa cùng loại, một sản phẩm có hồ sơ điện tử đầy đủ, chứng minh được chất lượng, quy trình sản xuất sạch và an toàn rõ ràng sẽ có ưu thế cạnh tranh vượt trội.
Về phía doanh nghiệp, việc áp dụng nhật ký điện tử không chỉ giúp kiểm soát rủi ro trong khâu sản xuất và phân phối mà còn tạo ra một hệ thống dữ liệu nội bộ giúp tối ưu hóa quy trình vận hành. Khi tất cả thông tin được ghi nhận đầy đủ, doanh nghiệp dễ dàng đánh giá hiệu quả từng công đoạn, phát hiện các điểm nghẽn, lập kế hoạch cải tiến, tiết kiệm chi phí và tăng năng suất. Đồng thời, việc có được hệ thống hồ sơ sản xuất minh bạch cũng là điều kiện để doanh nghiệp chứng minh tuân thủ tiêu chuẩn quốc tế khi tham gia xuất khẩu. Trong các đàm phán thương mại, hồ sơ nhật ký điện tử là “giấy thông hành” giúp doanh nghiệp Việt tự tin bước vào sân chơi toàn cầu, giảm thiểu sự lệ thuộc vào các trung gian chứng nhận đắt đỏ.
Từ góc nhìn cơ quan quản lý nhà nước, nhật ký điện tử là công cụ hỗ trợ quan trọng trong giám sát chất lượng sản phẩm, kiểm soát thị trường và truy cứu trách nhiệm khi có vi phạm. Trong thời gian qua, một số vụ việc liên quan đến an toàn thực phẩm, hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc khi bị phát hiện thường rơi vào thế bị động vì thiếu thông tin đầu vào đáng tin cậy. Nếu hệ thống nhật ký điện tử được triển khai đồng bộ và có kết nối với các cơ quan chức năng, việc theo dõi và cảnh báo sớm các nguy cơ mất an toàn thực phẩm, gian lận thương mại sẽ hiệu quả hơn nhiều. Bên cạnh đó, khi thị trường nội địa ngày càng hội nhập với chuỗi cung ứng toàn cầu, việc đảm bảo khả năng truy xuất nguồn gốc bằng công cụ số cũng là điều kiện để bảo vệ sản phẩm quốc gia trước làn sóng cạnh tranh của hàng hóa ngoại nhập.
 |
| Hệ thống nhật ký điện tử được triển khai đồng bộ và có kết nối với các cơ quan chức năng, việc theo dõi và cảnh báo sớm các nguy cơ mất an toàn thực phẩm, gian lận thương mại sẽ hiệu quả hơn nhiều. - (Ảnh minh họa - vqs.vn) |
Với nông dân, đặc biệt là các hộ sản xuất nhỏ lẻ, việc chuyển từ thói quen ghi chép truyền thống sang nhật ký điện tử không dễ dàng, nhất là khi nhiều người vẫn quen làm theo kinh nghiệm. Tuy nhiên, khi hiểu rõ lợi ích thực tế, nhất là việc nâng cao giá trị sản phẩm, tăng thu nhập và dễ tiếp cận các thị trường mới, sự thay đổi sẽ diễn ra tích cực hơn. Các giải pháp nhật ký điện tử hiện nay được thiết kế đơn giản, dễ thao tác, có thể dùng trên điện thoại di động thông thường, không đòi hỏi người dùng phải có kỹ năng công nghệ cao. Hơn nữa, hệ thống còn được xây dựng để hoạt động trong điều kiện không có kết nối internet, giúp người dân vùng sâu vùng xa vẫn có thể sử dụng linh hoạt. Tại một số địa phương như Đắk Lắk, Lâm Đồng, Sơn La, Hà Nam, nhiều mô hình thử nghiệm đã cho kết quả rất khả quan khi nông dân phản hồi tích cực và có thể làm chủ được phần mềm sau vài buổi tập huấn.
Hiệu quả của nhật ký điện tử không chỉ thể hiện qua việc hỗ trợ sản xuất mà còn nâng cao năng lực hội nhập cho cả chuỗi ngành hàng. Một sản phẩm có nhật ký điện tử đồng nghĩa với việc có hồ sơ sản phẩm rõ ràng, minh bạch. Đó là cơ sở để xác định giá trị thật, tránh tình trạng bị ép giá khi bán buôn, đồng thời mở ra cơ hội gắn mã vùng trồng, xây dựng thương hiệu vùng, truy xuất theo địa lý. Điều này đặc biệt quan trọng đối với nông sản – ngành hàng mà Việt Nam đang có nhiều lợi thế. Với sự hỗ trợ từ nhật ký điện tử, nông sản Việt có thể bước vào giai đoạn chuyển mình: từ sản xuất thô sang sản xuất tinh, từ hàng hóa vô danh sang sản phẩm có chỉ dẫn địa lý, có thương hiệu, có dữ liệu truy xuất, từ đó dễ dàng vượt qua rào cản kỹ thuật, chinh phục thị trường quốc tế.
Khi công nghệ tiếp tục phát triển, nhật ký điện tử sẽ không dừng lại ở việc ghi chép mà sẽ trở thành “trí tuệ vận hành” của cả chuỗi cung ứng. Các thiết bị IoT, cảm biến, camera, flycam, công nghệ blockchain… sẽ được tích hợp để tạo ra hệ sinh thái sản xuất – tiêu thụ khép kín, nơi mọi dữ liệu đều được cập nhật tức thời, phân tích tự động, ra quyết định thông minh. Khi đó, nông dân sẽ trở thành những nhà điều hành sản xuất thực thụ, có thể giám sát toàn bộ trang trại từ xa, đưa ra các điều chỉnh kịp thời và nắm bắt được mọi diễn biến trên đồng ruộng. Còn người tiêu dùng, với vài thao tác quét mã, có thể truy cập kho dữ liệu đầy đủ, an toàn và tin cậy. Doanh nghiệp thì tối ưu hóa vận hành, nâng cao sức cạnh tranh, kết nối thị trường nhanh chóng, linh hoạt.
Từ chỗ là công cụ hỗ trợ, nhật ký điện tử đã và đang trở thành nền tảng hạ tầng số của sản xuất nông nghiệp hiện đại. Việc tổ chức triển khai cần có sự đồng hành từ cả ba phía: chính quyền tạo điều kiện và hành lang pháp lý, doanh nghiệp cung cấp giải pháp công nghệ dễ tiếp cận, người dân chủ động học hỏi, tiếp thu cái mới. Khi các bên cùng tham gia, nhật ký điện tử không chỉ phục vụ mục tiêu truy xuất mà còn mở đường cho sự chuyển đổi toàn diện trong sản xuất, phân phối và tiêu dùng. Đây chính là bước đi chiến lược, góp phần xây dựng nền nông nghiệp minh bạch, thông minh, hiệu quả và bền vững trong thời đại số.
Phạm Hùng
