Trên cơ sở tổng kết thực tiễn, tác giả chỉ ra năm tác động nổi bật: nâng cao hiệu suất quản lý, tăng tính minh bạch và giải trình, cải thiện chất lượng cán bộ, củng cố lòng tin người dân và tạo tiền đề cho chuyển đổi số cấp xã. Bên cạnh những kết quả tích cực, bài viết cũng đề xuất năm nhóm giải pháp có tính hệ thống nhằm hoàn thiện công tác cải cách hành chính ở cấp cơ sở. Trong đó nhấn mạnh việc chuẩn hóa đánh giá hành chính xã, tăng cường đối thoại và chuyển đổi sang mô hình quản trị công hiện đại. Đây là những định hướng quan trọng trong bối cảnh xây dựng chính quyền gần dân, vì dân và phục vụ dân.
Từ khóa: Cải cách hành chính; UBND xã; Hà Nội; hiệu quả công vụ; chính quyền cơ sở; quản trị công; chuyển đổi số
 |
| Ảnh minh họa. |
1. Đặt vấn đề
Trong tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hoàn thiện nền hành chính hiện đại ở Việt Nam, cải cách hành chính giữ vai trò then chốt. Được xác định là một trong ba đột phá chiến lược, CCHC không chỉ hướng tới tinh gọn bộ máy mà còn nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của chính quyền các cấp đặc biệt là cấp cơ sở, nơi trực tiếp tiếp xúc và giải quyết nhu cầu thiết thực của người dân. Thành phố Hà Nội, với vị thế là Thủ đô và trung tâm hành chính quốc gia, đóng vai trò đầu tàu trong thực hiện các chương trình cải cách hành chính. Trong đó, UBND xã là đơn vị hành chính gần dân nhất trở thành mắt xích quan trọng trong hiện thực hóa mục tiêu xây dựng nền hành chính dân chủ, phục vụ và phát triển.
Tuy nhiên, thực tiễn vẫn còn đặt ra nhiều vấn đề: tổ chức bộ máy chồng chéo, đội ngũ cán bộ chưa đồng đều, quy trình giải quyết thủ tục hành chính còn rườm rà, cơ chế giám sát hiệu quả chưa rõ ràng… vì vậy cần phải xác định rõ vai trò của cải cách hành chính trong nâng cao chất lượng hoạt động của UBND xã tại thành phố Hà Nội.
 |
2. Mối quan hệ giữa cải cách hành chính và chất lượng hoạt động chính quyền cơ sở
Theo lý luận hành chính hiện đại, cải cách hành chính là quá trình thay đổi có chủ đích về thể chế, tổ chức, quy trình, nguồn nhân lực và công nghệ nhằm nâng cao chất lượng quản trị nhà nước. Ở cấp cơ sở, đặc biệt là cấp xã, vai trò của CCHC được thể hiện rõ qua các nội dung: tinh giản bộ máy, nâng cao năng lực cán bộ, minh bạch hóa thủ tục, hiện đại hóa công cụ quản lý và tăng cường sự tham gia của người dân.
Chất lượng hoạt động của UBND xã được hiểu là mức độ đáp ứng yêu cầu quản lý nhà nước tại địa bàn dân cư, thể hiện qua các tiêu chí: hiệu quả giải quyết công việc, sự hài lòng của người dân, tính minh bạch, năng lực phối hợp và khả năng phản ứng chính sách. Như vậy, cải cách hành chính không chỉ là điều kiện cần mà còn là động lực trực tiếp thúc đẩy nâng cao chất lượng hoạt động của UBND xã.
3. Thực trạng cải cách hành chính tại UBND xã ở Hà Nội
3.1. Những bước tiến rõ nét
Thành phố Hà Nội đã xác định rõ cấp xã là một trong những trọng tâm triển khai Chương trình tổng thể cải cách hành chính nhà nước giai đoạn 2021–2030 theo Quyết định số 76/QĐ-TTg ngày 10/1/2021 của Thủ tướng Chính phủ và Kế hoạch số 166/KH-UBND ngày 23/6/2021 của UBND thành phố Hà Nội. Với tinh thần đó, các nội dung cải cách đã được thực hiện một cách tương đối đồng bộ tại cấp cơ sở, đặc biệt ở ba trụ cột chính: tinh gọn bộ máy, đơn giản hóa thủ tục hành chính và hiện đại hóa nền hành chính.
 |
| Ảnh minh họa. |
Một trong những kết quả đáng ghi nhận là 100% UBND xã trên địa bàn Hà Nội đến năm 2024 đã thực hiện giải quyết thủ tục hành chính theo cơ chế “một cửa” và “một cửa liên thông”, góp phần minh bạch hóa quy trình, giảm tình trạng gây phiền hà và tạo điều kiện thuận lợi hơn cho người dân tiếp cận dịch vụ công. Các thủ tục hành chính phổ biến trong lĩnh vực hộ tịch, chứng thực, đất đai… đã được công khai trên Cổng thông tin dịch vụ công của thành phố, đáp ứng các yêu cầu của Nghị định số 61/2018/NĐ-CP về thực hiện cơ chế một cửa, một cửa liên thông trong giải quyết thủ tục hành chính.
Hệ thống dịch vụ công trực tuyến mức độ 3 và 4 đã được triển khai rộng khắp, giúp người dân thực hiện thủ tục mà không cần đến trụ sở UBND xã, từ đó tiết kiệm thời gian, công sức và chi phí. Theo thống kê của Sở Thông tin và Truyền thông Hà Nội, tính đến quý IV năm 2023, tỷ lệ thủ tục hành chính được xử lý trực tuyến mức độ 3, 4 tại cấp xã đã đạt trung bình trên 70%, trong đó nhiều xã tại các huyện Đông Anh, Gia Lâm, Thanh Trì đạt trên 85%.
Song song với đó, việc ứng dụng công nghệ thông tin vào quản lý hành chính đã có những chuyển biến rõ rệt. Các xã đã từng bước triển khai sử dụng hệ thống quản lý văn bản và điều hành (eOffice), phần mềm quản lý dân cư, sổ hộ tịch điện tử, phần mềm quản lý cán bộ công chức cấp xã… Việc số hóa hồ sơ, lưu trữ và xử lý công việc trên nền tảng điện tử đã nâng cao hiệu quả vận hành và giảm tải công việc hành chính giấy tờ.
 |
| Số hóa hồ sơ, lưu trữ và xử lý công việc trên nền tảng điện tử đã nâng cao hiệu quả vận hành và giảm tải công việc hành chính giấy tờ. Ảnh minh họa. |
Đặc biệt, kết quả khảo sát mức độ hài lòng của người dân do Sở Nội vụ Hà Nội thực hiện năm 2023 cho thấy, tỷ lệ người dân hài lòng với chất lượng giải quyết thủ tục hành chính tại UBND xã đạt trên 85%, trong đó có nhiều địa phương đạt trên 90%, phản ánh sự thay đổi rõ nét trong phong cách phục vụ và chất lượng hành chính ở cấp cơ sở.
3.2. Một số tồn tại cần nhìn nhận nghiêm túc
Dù đạt được nhiều kết quả tích cực, nhưng tiến trình cải cách hành chính tại cấp xã vẫn đang đối mặt với những rào cản có tính hệ thống, đòi hỏi sự đánh giá và điều chỉnh nghiêm túc trong thời gian tới.
Trước hết, chất lượng đội ngũ cán bộ công chức cấp xã chưa thật sự đồng đều, đặc biệt tại các xã vùng sâu, vùng xa, xã mới sáp nhập hoặc có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn. Nhiều cán bộ còn hạn chế trong tiếp cận công nghệ, kỹ năng sử dụng phần mềm hành chính công còn thấp, nhất là trong bối cảnh triển khai đồng loạt các hệ thống điện tử. Mặc dù thành phố đã ban hành các chương trình đào tạo và bồi dưỡng định kỳ, song chưa thực sự đáp ứng nhu cầu cập nhật năng lực số hóa cho đội ngũ cán bộ xã.
Thứ hai, một số quy trình thủ tục hành chính dù đã được chuẩn hóa nhưng khi triển khai vẫn còn mang tính hình thức, rườm rà. Đặc biệt, các thủ tục trong lĩnh vực đất đai, xây dựng, hộ khẩu… vẫn còn phụ thuộc lớn vào yếu tố con người. Thái độ phục vụ, tinh thần trách nhiệm của cán bộ trực tiếp tiếp nhận và xử lý hồ sơ có sự khác biệt rõ rệt giữa các xã, tạo nên cảm nhận không đồng đều trong chất lượng phục vụ hành chính.
Thứ ba, sự tham gia và giám sát của người dân trong hoạt động hành chính xã còn mờ nhạt. Theo khảo sát của Viện Khoa học tổ chức nhà nước (2022), phần lớn người dân chưa biết cách góp ý hoặc không thấy cơ chế phản hồi có hiệu quả. Trong khi đó, Luật Tiếp công dân và Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở đều nhấn mạnh vai trò giám sát của nhân dân đối với hoạt động của chính quyền địa phương. Việc thiếu cơ chế đối thoại, khảo sát thường xuyên hoặc công khai kết quả cải cách hành chính khiến cho niềm tin của người dân với cơ quan công quyền chưa được củng cố một cách bền vững.
Cuối cùng, công tác giám sát, kiểm tra tiến độ cải cách hành chính tại cấp xã chưa được thực hiện thường xuyên và có hệ thống. Việc đánh giá kết quả cải cách đôi khi vẫn dựa trên báo cáo tự tổng hợp, thiếu cơ sở định lượng rõ ràng và thiếu công cụ kiểm chứng độc lập. Điều này dẫn đến tình trạng có nơi “làm để đối phó”, hoặc thực hiện không đúng trọng tâm của cải cách hành chính phục vụ người dân.
 |
4. Vai trò của cải cách hành chính trong nâng cao chất lượng hoạt động UBND xã
Thứ nhất, cải cách hành chính góp phần trực tiếp nâng cao hiệu suất quản lý nhà nước tại cơ sở. Việc rút gọn quy trình xử lý công việc, loại bỏ các thủ tục trung gian, áp dụng công nghệ thông tin vào tiếp nhận và giải quyết hồ sơ giúp UBND xã tiết kiệm đáng kể thời gian và chi phí vận hành. Người dân không còn phải đi lại nhiều lần, không phải phụ thuộc vào “mối quan hệ hành chính”, từ đó nâng cao năng suất công vụ và giảm gánh nặng xã hội. Thực tiễn tại các xã thực hiện hiệu quả cơ chế “một cửa” và dịch vụ công trực tuyến cho thấy số lượng hồ sơ xử lý đúng hạn tăng rõ rệt, thời gian giải quyết được rút ngắn trung bình 30–50% so với trước đây (Sở Nội vụ Hà Nội, 2023).
Thứ hai, cải cách hành chính tạo ra động lực thúc đẩy tính minh bạch và nâng cao trách nhiệm giải trình của chính quyền xã. Khi toàn bộ quy trình hành chính được công khai từ thủ tục, thời gian xử lý đến kết quả giải quyết, người dân có thể dễ dàng giám sát và phản hồi. Đây không chỉ là công cụ kỹ thuật mà còn là cách để UBND xã xây dựng nền hành chính “mở”, trong đó cán bộ không thể “tùy tiện” trong xử lý công việc mà phải tuân thủ quy chuẩn. Minh bạch hóa thủ tục hành chính cũng giúp giảm thiểu nguy cơ tiêu cực, nhũng nhiễu một trong những nguyên nhân làm suy giảm niềm tin của người dân chính quyền cơ sở trong quá khứ.
Thứ ba, cải cách hành chính tạo ra khuôn khổ thể chế để nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ công chức cấp xã. Việc chuẩn hóa vị trí việc làm, phân loại cán bộ, thi tuyển công chức công khai và đào tạo theo năng lực không chỉ giúp tuyển chọn được nhân sự phù hợp mà còn tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh trong khu vực công. Đặc biệt, các nội dung cải cách gắn với quy định về đánh giá cán bộ theo kết quả công việc (KPI), công khai điểm thi đua hằng năm và đào tạo kỹ năng công nghệ số sẽ thúc đẩy cán bộ xã tự học hỏi, nâng cao trình độ và ý thức trách nhiệm với nhân dân.
Thứ tư, cải cách hành chính góp phần củng cố lòng tin và tăng cường sự gắn kết giữa chính quyền và người dân. Một chính quyền gần dân, giải quyết công việc minh bạch, đúng hạn, đúng luật sẽ tạo ra sự hài lòng và cảm nhận tích cực từ phía người dân. Điều này không chỉ là thành công về mặt kỹ thuật hành chính mà còn là thành quả chính trị xã hội to lớn, góp phần duy trì ổn định xã hội từ cơ sở. Đặc biệt trong bối cảnh đô thị hóa và biến động dân cư như Hà Nội, việc giữ vững lòng tin của người dân nông thôn nơi chính quyền xã đóng vai trò đầu mối là nền tảng cho quản lý đô thị và phát triển cộng đồng bền vững.
Thứ năm, cải cách hành chính là bước đệm không thể thiếu cho quá trình chuyển đổi số chính quyền cấp xã. Cải cách giúp chuẩn hóa quy trình, chuẩn hóa biểu mẫu, xây dựng cơ sở dữ liệu đầu vào những điều kiện tiên quyết để triển khai chính quyền điện tử, chính quyền số. Nếu không có cải cách hành chính trước, các hệ thống công nghệ số đưa vào vận hành dễ bị hình thức hóa, thiếu kết nối và không mang lại giá trị thực tế. Ngược lại, khi cải cách hành chính và chuyển đổi số được thực hiện song hành, UBND xã có thể vận hành như một “hệ thống số hóa toàn diện”, giảm thiểu giấy tờ, tăng tốc độ xử lý, tích hợp dữ liệu dân cư và phản ứng nhanh với các vấn đề phát sinh trong cộng đồng.
Tóm lại, cải cách hành chính chính là động lực nội tại giúp chính quyền xã vươn lên trong bối cảnh yêu cầu ngày càng cao của người dân, áp lực hiện đại hóa nền hành chính và yêu cầu phát triển bền vững từ cấp cơ sở. Không có một chính quyền cơ sở nào hoạt động hiệu quả nếu không có nền tảng cải cách hành chính vững chắc, nhất là khi Hà Nội đang hướng đến mô hình đô thị thông minh, chính quyền số nơi mà “gần dân, vì dân và phục vụ dân” không chỉ là phương châm, mà là tiêu chuẩn đo lường sự tiến bộ của bộ máy nhà nước.
5. Đề xuất hoàn thiện công tác cải cách hành chính tại UBND xã Hà Nội
Để cải cách hành chính thực sự trở thành động lực nâng cao chất lượng hoạt động của UBND xã, không chỉ cần những thay đổi mang tính kỹ thuật mà quan trọng hơn là phải định hình một mô hình hành chính cấp cơ sở chủ động, linh hoạt và hướng đến phục vụ. Trên cơ sở tổng kết thực tiễn và xu hướng quản trị hiện đại, có thể đề xuất một số định hướng cụ thể như sau:
Thứ nhất, nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ thông qua đào tạo thực chất và sát với yêu cầu công vụ.
Đào tạo cán bộ cấp xã hiện nay cần thoát khỏi mô hình tập huấn hình thức, dàn trải, thiếu cập nhật. Thay vào đó, cần triển khai các chương trình bồi dưỡng chuyên sâu theo từng nhóm chức danh và năng lực thực tiễn. Nội dung đào tạo phải gắn với: (i) pháp luật hành chính hiện hành; (ii) kỹ năng sử dụng phần mềm công vụ và dịch vụ công trực tuyến; và (iii) kỹ năng giao tiếp hành chính trong bối cảnh xã hội đa dạng, dân cư đông và yêu cầu phục vụ ngày càng cao. Cán bộ không chỉ cần biết làm đúng quy trình, mà còn cần biết “làm sao để người dân hài lòng”.
Thứ hai, xây dựng cơ chế đánh giá chất lượng hành chính cấp xã dựa trên tiêu chí định lượng và có phản hồi từ người dân doanh nghiệp.
Hiệu quả cải cách cần được lượng hóa một cách cụ thể, minh bạch. Việc đánh giá không thể chỉ dựa trên số lượng văn bản đã ban hành hay báo cáo hoàn thành kế hoạch, mà phải được phản ánh qua các chỉ số như: thời gian giải quyết hồ sơ trung bình, tỷ lệ hồ sơ trễ hạn, mức độ hài lòng của người dân và doanh nghiệp qua khảo sát độc lập, hay số vụ việc khiếu nại liên quan đến thái độ phục vụ. Mô hình “chấm điểm xã” theo tháng hoặc quý, với sự giám sát của cấp huyện và sự tham gia của cộng đồng, sẽ tạo ra áp lực tích cực buộc UBND xã phải nâng cao chất lượng hành chính một cách bền vững.
Thứ ba, mở rộng không gian đối thoại giữa chính quyền xã và cộng đồng dân cư thông qua các hình thức linh hoạt và hiện đại.
Cải cách hành chính không thể tách rời yếu tố “dân chủ cơ sở”. UBND xã cần chủ động thiết lập các cơ chế tiếp xúc, đối thoại, khảo sát định kỳ và phản hồi nhanh với phản ánh kiến nghị của người dân. Các hình thức như “hội nghị đối thoại hằng quý”, khảo sát online qua mã QR, hoặc tích hợp phản ánh hiện trường qua nền tảng Zalo/ứng dụng thành phố thông minh cần được đẩy mạnh. Khi người dân được tham gia vào giám sát, phản hồi và đồng kiến tạo dịch vụ công, chính quyền xã sẽ buộc phải cải tiến để giữ vững uy tín và đáp ứng kỳ vọng.
Thứ tư, tăng cường công tác giám sát cải cách hành chính từ cấp huyện và thành phố, coi đây là chỉ tiêu đánh giá thi đua quan trọng.
Không có giám sát khách quan thì CCHC rất dễ rơi vào hình thức hoặc chạy theo thành tích báo cáo. UBND cấp huyện cần đóng vai trò là cơ quan giám sát độc lập đối với tiến độ cải cách hành chính của các xã trực thuộc, không chỉ về số liệu mà cả về thực địa và cảm nhận người dân. Việc gắn kết quả cải cách hành chính vào chấm điểm thi đua, phân loại cán bộ, hoặc cấp kinh phí hoạt động sẽ tạo động lực mạnh mẽ để UBND xã nâng cao chất lượng hành chính như một ưu tiên chiến lược chứ không còn là nhiệm vụ phụ trợ.
Thứ năm, chuyển dần từ cải cách hành chính đơn thuần sang cải cách quản trị công ở cấp xã.
Đây là xu thế tất yếu trong bối cảnh xã hội đang thay đổi nhanh chóng và yêu cầu quản trị ngày càng phức tạp. UBND xã không thể chỉ dừng lại ở việc giải quyết nhanh gọn các thủ tục hành chính, mà cần tham gia sâu vào xây dựng chính sách vi mô ở địa phương: quản lý đất đai, hỗ trợ phát triển kinh tế hộ dân, quản lý an sinh xã hội, bảo tồn văn hóa làng xã, v.v. CCHC phải trở thành nền tảng để hình thành một chính quyền xã có khả năng thiết kế và triển khai chính sách công hiệu quả, minh bạch, vì người dân.
Cải cách hành chính là chìa khóa để nâng cao chất lượng hoạt động của UBND xã, đặc biệt trong bối cảnh Hà Nội đang thực hiện đồng bộ chuyển đổi số và cải cách thể chế. Để phát huy tối đa vai trò này, cần có cách tiếp cận toàn diện, gắn cải cách với đổi mới tư duy quản trị, phát triển đội ngũ và tăng cường tương tác với người dân. Chỉ khi UBND xã thực sự trở thành “chính quyền phục vụ”, cải cách hành chính mới không chỉ là khẩu hiệu mà trở thành động lực căn bản cho phát triển địa phương bền vững.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Chính phủ (2021), Nghị quyết số 76/NQ-CP ngày 15/7/2021 về Chương trình tổng thể cải cách hành chính nhà nước giai đoạn 2021–2030.
2. Bộ Nội vụ (2022), Báo cáo kết quả cải cách hành chính nhà nước năm 2022, Hà Nội.
3. UBND Thành phố Hà Nội (2023), Kế hoạch cải cách hành chính nhà nước của thành phố Hà Nội năm 2023 – Kế hoạch số 45/KH-UBND.
4. Ban Chỉ đạo cải cách hành chính thành phố Hà Nội (2023). Báo cáo đánh giá kết quả công tác cải cách hành chính cấp xã, phường, thị trấn giai đoạn 2021–2023.
5. Quốc hội Việt Nam (2025), Luật Tổ chức chính quyền địa phương.
