Mùa hè năm 2005, ông Quảng trở lại vùng đất từng là chiến trường khốc liệt. Trên nền đất từng bị chất độc hóa học làm bạc màu, ông bất ngờ nhìn thấy những dây gấc xanh mướt, quả chín đỏ rực nổi bật.
Hình ảnh ấy khiến ông dừng chân thật lâu. Giữa khung cảnh hoang tàn của ký ức chiến tranh, cây gấc vẫn sinh trưởng mạnh mẽ, dây leo quấn quýt, trái trĩu trên giàn. Cũng trong chuyến đi, ông để ý các thành viên của một đoàn công tác Mỹ tỏ ra đặc biệt quan tâm đến loại cây này.
Trở về nhà, ông bắt đầu tìm hiểu kỹ hơn. Theo các nghiên cứu khoa học, gấc (tên khoa học Momordica cochinchinensis) chứa hàm lượng beta-carotene cao gấp nhiều lần so với cà rốt, cùng với lycopene – hợp chất chống oxy hóa mạnh thường có trong cà chua. Beta-carotene khi vào cơ thể sẽ chuyển hóa thành vitamin A, giúp tăng cường hệ miễn dịch, bảo vệ mắt, hỗ trợ phòng ngừa một số bệnh về tim mạch, ung thư và làm chậm quá trình lão hóa.
Giới nghiên cứu ở Mỹ gọi gấc là “loại quả đến từ thiên đường” vì giá trị dinh dưỡng đặc biệt này. Ở Việt Nam, gấc vốn quen thuộc trong mâm cỗ Tết hoặc lễ cưới hỏi với món xôi gấc đỏ tượng trưng cho may mắn, sum vầy. Tuy nhiên, giá trị kinh tế từ loại quả này khi đó vẫn chưa được khai thác hết.
 |
| Ông Trần Sỹ Quảng bên những giải thưởng lớn ghi dấu quãng thời gian 20 năm gắn bó với cây gấc. Ảnh: Trung tâm Khuyến nông tỉnh Bắc Giang. |
Nhận thấy tiềm năng, ông Quảng bắt tay trồng thử gấc trên diện tích nhỏ. Thế nhưng, giống gấc truyền thống cho quả nhỏ, vỏ dày, ít thịt, hàm lượng dưỡng chất chưa cao, nên hiệu quả kinh tế không đáng kể.
Không bỏ cuộc, ông tiếp tục tìm kiếm giống mới và lựa chọn gấc lai cao sản từ Australia để trồng thử. Giống này cho quả to, nặng tới 5 kg, phần thịt dày, hàm lượng beta-carotene và lycopene cao hơn nhiều so với giống bản địa. Quan trọng hơn, cây phù hợp với điều kiện khí hậu Việt Nam và dễ chăm sóc.
Từ diện tích vài trăm mét vuông, ông mở rộng thành 10 ha tại huyện Việt Yên, Bắc Giang (cũ). Mỗi năm, trang trại thu 200–250 tấn quả, giá bán trung bình 10.000 đồng/kg. Tính ra, doanh thu hàng năm dao động 20–25 tỷ đồng, tương đương gần 1 triệu USD.
Không dừng lại ở việc bán quả tươi, ông Quảng tập trung vào chế biến sâu để nâng cao giá trị. Thương hiệu “Vua gấc” ra đời với nhiều sản phẩm: dầu gấc, màng gấc sấy khô, mì gấc, chè gấc...
Các sản phẩm này đạt tiêu chuẩn OCOP 3 sao, đáp ứng quy trình sản xuất an toàn. Nhờ đầu tư dây chuyền chế biến từ Nhật Bản và hệ thống kho lạnh -19°C, sản phẩm giữ được chất lượng lâu dài, đáp ứng yêu cầu xuất khẩu sang các thị trường khó tính như Mỹ, Pháp, Australia, Tây Ban Nha, Nhật Bản, Hàn Quốc, Thái Lan.
Theo ông Quảng, nếu có thêm chứng nhận hữu cơ, chỉ dẫn địa lý và nâng cấp bao bì, thương hiệu có thể đạt OCOP 4–5 sao, mở rộng cơ hội thâm nhập vào nhiều thị trường quốc tế hơn.
 |
| Một trong những sản phẩm của Vua gấc. |
Trên thị trường thế giới, các sản phẩm từ gấc được xếp vào nhóm nông sản cao cấp nhờ giá trị dinh dưỡng và công dụng làm đẹp, chăm sóc sức khỏe. Ở một số nước, dầu gấc nguyên chất có giá bán lẻ lên tới hàng trăm USD/lít.
Việt Nam có lợi thế khí hậu nhiệt đới, phù hợp cho gấc sinh trưởng quanh năm, ít sâu bệnh. Tuy nhiên, trước đây loại cây này chủ yếu trồng xen trong vườn nhà, chưa hình thành vùng chuyên canh, sản lượng và chất lượng chưa đồng đều. Mô hình của ông Quảng cho thấy nếu đầu tư bài bản từ giống, quy trình chăm sóc tới chế biến, gấc hoàn toàn có thể trở thành cây trồng thương mại quy mô lớn.
Ngoài việc phát triển thương hiệu riêng, ông Quảng hợp tác với nhiều nông hộ ở các tỉnh, cung cấp giống, hướng dẫn kỹ thuật trồng, thu hoạch và bảo quản. Ông khuyến khích bà con áp dụng phương pháp canh tác sạch, hạn chế hóa chất, để nâng cao chất lượng và đáp ứng yêu cầu của thị trường xuất khẩu.
Sự hợp tác này giúp nhiều hộ dân tăng thu nhập ổn định. Đồng thời, mô hình sản xuất tập trung và liên kết đã góp phần hình thành vùng nguyên liệu gấc quy mô lớn, giảm chi phí logistics, đảm bảo nguồn cung cho chế biến và xuất khẩu.
Nhờ những đóng góp cho nông nghiệp và cộng đồng, ông Quảng nhận nhiều danh hiệu: “Gương mặt doanh nhân xuất sắc 3 miền”, “Doanh nhân cựu chiến binh tiêu biểu Toàn quốc”, “Giải thưởng trí thức Việt Nam tiêu biểu”...
Với ông, những phần thưởng này không chỉ là sự ghi nhận cá nhân, mà còn minh chứng rằng cây gấc – loại cây tưởng như bình dị – có thể vươn xa nếu được đầu tư đúng hướng.
