Trong bối cảnh ngành nông nghiệp Việt Nam ngày càng đòi hỏi sự chuyên nghiệp, minh bạch, hoạt động sản xuất và kinh doanh giống cây trồng không chỉ đơn thuần là một lĩnh vực kỹ thuật mà còn là một chuỗi hành động pháp lý bắt buộc. Việc đảm bảo chất lượng giống, nguồn gốc rõ ràng và thực hiện đầy đủ nghĩa vụ theo quy định pháp luật đang trở thành điều kiện tiên quyết để bảo vệ lợi ích của cả nhà sản xuất lẫn người tiêu dùng.
Theo Luật Trồng trọt năm 2018 và các văn bản hướng dẫn thi hành như Nghị định số 94/2019/NĐ-CP hay Thông tư số 19/2019/TT-BNNPTNT, tổ chức, cá nhân muốn tham gia vào thị trường giống cây trồng cần nắm rõ các điều kiện cơ bản, bao gồm: có giống được công nhận hoặc công bố lưu hành hợp pháp, có cơ sở vật chất phù hợp, địa điểm giao dịch hợp lệ, và đặc biệt là phải có hồ sơ truy xuất nguồn gốc giống rõ ràng. Đây không chỉ là những yêu cầu về hành chính, mà còn là biện pháp để kiểm soát chất lượng và bảo vệ hệ sinh thái canh tác quốc gia.
 |
| Giống cây trồng chỉ được phép lưu hành và buôn bán khi đáp ứng đủ các điều kiện về pháp lý, tiêu chuẩn chất lượng và truy xuất nguồn gốc. - (Ảnh: favri.org.vn) |
Bên cạnh đó, doanh nghiệp giống cây trồng cũng được trao quyền chủ động trong hoạt động thương mại, đồng thời gắn liền với hàng loạt nghĩa vụ: từ việc công bố hợp quy, thu hồi giống không đạt tiêu chuẩn đến dán nhãn sản phẩm biến đổi gen hay bồi thường khi gây thiệt hại. Trong khi đó, các giống cây trồng thuộc danh mục cây trồng chính như lúa, ngô, cà phê, cam, bưởi, chuối bắt buộc phải trải qua quy trình đánh giá và công bố hợp quy nghiêm ngặt, do Cục Trồng trọt – Bộ Nông nghiệp và PTNT (Nay là Cục Trồng trọt và BVTV thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường) quản lý.
Những quy định pháp lý tưởng chừng phức tạp này thực chất lại đóng vai trò thiết yếu trong việc xây dựng một nền sản xuất nông nghiệp hiện đại, công bằng và bền vững. Vì vậy, hiểu đúng, làm đúng không chỉ giúp các chủ thể tuân thủ luật pháp mà còn nâng cao năng lực cạnh tranh và khả năng hội nhập của ngành giống cây trồng Việt Nam trên thị trường trong nước và quốc tế. Tạp chí Việt Nam hương sắc trân trọng giới thiệu nội dung về điều kiện và các quy định pháp luật liên quan đến sản xuất, kinh doanh giống cây trồng:
1. Điều kiện của tổ chức, cá nhân sản xuất, buôn bán giống cây trồng
Tổ chức sản xuất, buôn bán giống cây trồng phải đáp ứng các điều kiện quy định tại Điều 22 của Luật Trồng trọt; Điều 8 và Điều 10 Nghị định số 94/2019/NĐ-CP ngày 13/12/2019 Quy định chi tiết một số điều của Luật Trồng trọt về giống cây trồng và canh tác. Cụ thể như sau:
1.1. Có giống cây trồng hoặc được ủy quyền của tổ chức, cá nhân có giống cây trồng được cấp quyết định công nhận lưu hành hoặc đã tự công bố lưu hành giống cây trồng;
1.2. Có hoặc thuê địa điểm, cơ sở hạ tầng, trang thiết bị theo tiêu chuẩn quốc gia về phương pháp sản xuất giống cây trồng; trường hợp không có tiêu chuẩn quốc gia thì áp dụng tiêu chuẩn cơ sở.
1.3. Tổ chức, cá nhân buôn bán giống cây trồng phải có địa điểm giao dịch hợp pháp và bảo đảm truy xuất nguồn gốc lô giống cây trồng.
1.4. Trước khi buôn bán giống cây trồng, tổ chức, cá nhân có trách nhiệm gửi thông báo qua thư điện tử hoặc gửi trực tiếp hoặc gửi qua đường bưu điện tới Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn nơi buôn bán giống cây trồng các thông tin sau: Địa chỉ giao dịch, tên chủ cơ sở hoặc người đại diện hợp pháp, điện thoại liên hệ để đăng tải trên cổng thông tin điện tử của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn;
1.5. Tổ chức, cá nhân buôn bán giống cây trồng phải có hồ sơ bảo đảm truy xuất nguồn gốc lô giống cây trồng, gồm:
- Thông tin về hợp đồng, hóa đơn mua bán lô giống;
- Hồ sơ chất lượng lô giống, nhãn phù hợp quy định:
+ Tên giống cây trồng;
+ Cấp giống theo quy định tại tiêu chuẩn quốc gia. Trường hợp chưa có tiêu chuẩn quốc gai thì áp dụng tiêu chuẩn cơ sở;
+ Đặc tính của giống
+ Hướng dẫn bảo quản và sử dụng;
+ Thông tin cảnh báo an toàn;
+ Định lượng giống cây trồng;
+ Ngày sản xuất, ngày hết hạn sử dụng;
+ Tên và địa chỉ của tổ chức sản xuất, nhập khẩu giống cây trồng được cấp quyết định lưu hành, gia hạn quyết định lưu hành
+ Xuất xứ giống cây trồng
+ Mã hiệu lô giống phù hợp với hồ sơ truy xuất nguồn gốc giống cây trồng.
+ Thông tin về cây trồng biến đổi gen đối với vật liệu nhân giống của giống cây trồng biến đổi gen.
Đối với giống cây công nghiệp, cây ăn quả lâu năm phải có thêm thông tin về nguồn vật liệu nhân giống đã sử dụng, tiêu chuẩn công bố áp dụng, số lượng cây, thời gian giao nhận cây.
2. Quyền và nghĩa vụ của doanh nghiệp sản xuất, buôn bán giống cây trồng được quy định tại Điều 35, Luật Trồng trọt:
2.1. Tổ chức, cá nhân sản xuất, buôn bán giống cây trồng có quyền sản xuất, buôn bán giống cây trồng khi đáp ứng điều kiện quy định tại Điều 22 của Luật này.
2.2. Tổ chức, cá nhân sản xuất, buôn bán giống cây trồng có nghĩa vụ sau đây:
a) Thực hiện đầy đủ quy định tại Điều 22 của Luật này;
b) Thực hiện công bố hợp chuẩn, hợp quy theo quy định của pháp luật;
c) Thu hồi, xử lý giống cây trồng không bảo đảm chất lượng khi lưu thông trên thị trường;
d) Bồi thường thiệt hại theo quy định của pháp luật;
đ) Cung cấp tài liệu minh chứng về nguồn gốc vật liệu nhân giống, tài liệu truy xuất nguồn gốc lô giống cây trồng;
e) Thực hiện dán nhãn đối với giống cây trồng biến đổi gen theo quy định của pháp luật
3. Về lưu hành giống cây trồng:
Giống cây trồng thuộc loài cây trồng chính chỉ được phép sản xuất, buôn bán sau khi được câp Quyết định công nhận lưu hành giống. Cơ quan có thẩm quyền cấp quyết định lưu hành giống là Cục Trồng trọt và BVTV thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường.
Giống cây trồng không thuộc loài cây trồng chính chỉ được phép sản xuất, buôn bán khi tổ chức, cá nhân tự công bố lưu hành giống. Tổ chức, cá nhân tự công bố lưu hành nộp hồ sơ về Cục Trồng trọt và BVTV, trong vòng 5 ngày làm việc kể từ khi nhận đủ hồ sơ hợp lệ Cục sẽ đăng tải trên cổng thông tin điện tử của Cục, sau khi thông tin được đăng tải thì tổ chức, cá nhân được snr xuất, kinh doanh giống cây trồng đó
Để phù hợp với thực tế, tại Khoản 3 Điều 16 Nghị định 94/2019/NĐ-CP cso quy định: “Giống cây trồng đã có trong Danh mục giống cây trồng được phép sản xuất, kinh doanh do Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và PTNT (Nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) ban hành nhưng không có Quyết định công nhận giống cây trồng mới, được tiếp tục sản xuất kinh doanh đến hết ngày 31/12/2022”
Có thể tham khảo danh mục giống cây trồng được phép sản xuất kinh doanh tại trang WEB của Cục Trồng trọt và BVTV.
4. Danh mục loài cây trồng chính
Được quy định tại Thông tư số 19/2019/TT-BNNPTNT, gồm 06 loài cây trồng: lúa, ngô, cà phê, cam, bưởi, chuối.
Giống cây trồng thuộc loài cây trồng chính chỉ được phép sản xuất, buôn bán sau khi được câp Quyết định công nhận lưu hành giống. Cơ quan có thẩm quyền cấp quyết định lưu hành giống là Cục Trồng trọt và BVTV.
Chất lượng của vật liệu nhân giống thuộc loài cây trồng chính được quản lý bằng quy chuẩn quốc gia. Tuy nhiên hiện nay mới có QCVN đối với hạt giống ngô và hạt giống lúa:
- QCVN 01-50:2011/BNNPTNT Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng hạt giống lúa lai ba dòng
- QCVN 01-51:2011/BNNPTNT Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng hạt giống lúa lai hai dòng.
- QCVN 01-53:2011/BNNPTNT Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng hạt giống ngô lai.
- QCVN 01-54:2011/BNNPTNT Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng hạt giống lúa.
- QCVN 01-158-2014-BNNPTNT Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về điều kiện bảo quản hạt giống lúa, ngô, rau
- TCVN 9302-2013 – cây giống cam, quýt, bưởi yêu cầu kỹ thuật
Phương thức quản lý
Đối với vật liệu nhân giống của giống thuộc loài cây trồng chính phải được đánh giá hợp quy và thực hiện công bố hợp quy theo quy định tại các Thông tư số 28/2012/TT-BKHCN, số 02/2017/TT-BKHCN của Bộ Khoa học và Công nghệ và Thông tư số 46/2015/TT-BNNPTNT. Cụ thể:
a) Đánh giá hợp quy
Đánh giá hợp quy có thể thực hiện theo 2 hình thức: tự đánh giá và đánh giá thông qua tổ chức chứng nhận.
- Giống cây trồng nhập khẩu phải được đánh giá hợp quy thông qua tổ chức chứng nhận và hiện nay là được đánh giá thông qua hoạt động quản lý nhà nước về nhập khẩu giống cây trồng. Đánh giá theo từng lô giống.
- Giống sản xuất trong nước có thể áp dụng 1 trong 2 hình thức tự đánh giá hoặc đánh giá thông qua tổ chức chứng nhận. Đánh giá theo phương thức 5 là thử nghiệm mẫu điển hình và đánh giá quá trình sản xuất.
Việc đánh giá hợp quy do cơ sở sản xuất, buôn bán giống đó chủ trì thưc hiện theo các quy định nêu trên.
Tổ chức chứng nhận hợp quy là tổ chức được cơ quan có thẩm quyền (Cục Trồng trọt và BVTV) chỉ định.
Kết quả đánh giá hợp quy là căn cứ để tổ chức, cá nhân công bố hợp quy.
b) Công bố hợp quy
- Đơn vị tiếp nhận công bố hợp quy trên địa bàn tỉnh/ thành phố là Chi cục Trồng trọt và BVTV sở tại. Trong thời hạn 05 ngày làm việc kể từ ngày nhận hồ sơ hợp lệ Chi cục sẽ ban hành thông báo Tiếp nhận công bố hợp quy và Thông báo tiếp nhận hồ sơ công bố hơp quy có giá trị theo giá trị của giấy chứng nhận hợp quy do tổ chức chứng nhận được chỉ định cấp hoặc có giá trị ba (03) năm kể từ ngày lãnh đạo tổ chức, cá nhân ký xác nhận báo cáo đánh giá hợp quy (đối với trường hợp tổ chức, cá nhân tự đánh giá hợp quy);
- Hồ sơ công bố hợp quy gồm:
Trường hợp công bố hợp quy dựa trên kết quả tự đánh giá
+ Bản công bố hợp quy theo mẫu
+ Bản sao giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp hoặc giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh hoặc giấy chứng nhận đầu tư hoặc quyết định thành lập;
+ Bản sao biên bản kiểm định đồng ruộng của một lô ruộng giống đại diện cho một giống theo từng cấp giống;
+ Bản sao 01 phiếu kết quả thử nghiệm mẫu từ bản gốc của một lô giống đại diện cho một giống theo từng cấp giống trong vòng 6 tháng tính từ ngày phát hành phiếu kết quả thử nghiệm của phòng thử nghiệm được chỉ định đến thời điểm nộp hồ sơ công bố hợp quy;
+ Trường hợp tổ chức, cá nhân công bố hợp quy chưa được chứng nhận phù hợp ISO 9001, hồ sơ công bố gồm: Quy trình sản xuất giống và kế hoạch kiểm soát chất lượng được xây dựng, áp dụng theo mẫu quy định tại Phụ lục 14 của Thông tư số 55/2012/TT-BNNPTNT, kế hoạch giám sát hệ thống quản lý;
+ Trường hợp tổ chức, cá nhân công bố hợp quy đã được chứng nhận phù hợp ISO 9001, hồ sơ công bố hợp quy có bản sao từ giấy chứng nhận phù hợp ISO 9001;
+ Báo cáo đánh giá hợp quy của một lô giống đại diện cho một giống theo từng cấp giống trong vòng 6 tháng tính từ ngày phát hành theo nội dung theo mẫu.
Trường hợp công bố hợp quy dựa trên kết quả chứng nhận của tổ chức chứng nhận đã đăng ký hoặc tổ chức chứng nhận được chỉ định
Bản công bố hợp quy và Giấy chứng nhận phù hợp quy chuẩn kỹ thuật tương ứng kèm theo mẫu dấu hợp quy do tổ chức chứng nhận đã đăng ký hoặc tổ chức chứng nhận được chỉ định cấp cho tổ chức, cá nhân.
* Như vậy giống cây trồng đủ điều kiện để buôn bán phải thỏa mãn đồng thời các quy định sau:
- Phải có quyết định lưu hành hoặc tự công bố lưu hành
- Có hồ sơ nguồn gốc lô giống. Nếu là giống cây trồng chính thì phải được đánh giá hợp quy và công bố hợp quy theo quy định.
5. Xử lý vi phạm hành chính về Trồng trọt
Các hành vi vi phạm hành chính về Trồng trọt và các hình thức, mức xử phạt, biện pháp khắc phục được quy định cụ thể tại Chương II Nghị định 31/2023/NĐ-CP.
