Hoàng đàn Hữu Liên (tên khoa học Cupressus tonkinensis) là thực vật hạt trần có thể cao tới 40 m, đường kính gốc 1–2 m, tán lá rậm rạp. Cành cây rủ xuống thành từng mặt phẳng, chồi non xanh lục, mảnh dẻ.
Trước đây, hoàng đàn phân bố rộng trên các dải núi đá vôi cao của Lạng Sơn, tập trung nhiều tại Hữu Lũng, Bắc Sơn, Đồng Mỏ, đặc biệt ở các bản Lân Cốc, Nà Nọc (xã Hữu Liên). Tuy nhiên, tình trạng khai thác quá mức đã khiến loài cây này gần như tuyệt chủng ngoài tự nhiên.
Hoàng đàn Hữu Liên được xếp đứng đầu trong bảy loài thông quý hiếm, thuộc nhóm IA – nhóm nghiêm cấm khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại.
 |
| Hoàng đàn ngoài tự nhiên. |
Gỗ hoàng đàn mềm, nặng vừa, ít cong vênh, không mối mọt và có hương thơm dịu, thường được sử dụng làm đồ gỗ, mỹ nghệ, thờ cúng. Bột gỗ dùng làm hương, còn tinh dầu trong rễ và gỗ (hàm lượng 4,5–5,5%) có tác dụng chữa sưng tấy, sai khớp, tê thấp và làm chất định hương trong công nghiệp nước hoa.
Trong y học cổ truyền, cành, lá và vỏ thân được dùng để chữa nhiều bệnh như nôn ra máu, trĩ, bỏng, cảm mạo, đau dạ dày. Người buôn đồ gỗ đánh giá: “Gỗ sưa quý ở vân, còn hoàng đàn chinh phục bởi mùi hương độc đáo, chỉ đứng sau trầm hương”.
Trong “Sách Đỏ Việt Nam”, hoàng đàn Hữu Liên nằm trong nhóm có nguy cơ tuyệt chủng cao.
Theo khảo sát của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lạng Sơn, toàn tỉnh hiện chỉ còn khoảng 27 cá thể hoàng đàn ngoài tự nhiên, chủ yếu ở xã Hữu Liên.
Từ năm 2013, Ban Quản lý rừng đặc dụng Hữu Liên phối hợp với các đơn vị nghiên cứu triển khai nhiều biện pháp nhân giống như gieo hạt, giâm hom, chiết cành. Trong đó, gieo hạt được đánh giá là phù hợp nhất, giúp cây con thích nghi tốt với môi trường tự nhiên.
Sau hơn 10 năm, gần 700 cây hoàng đàn đã được trồng tại khuôn viên Ban quản lý rừng, trường học và vườn hộ dân. Các cây sinh trưởng đồng đều, mở ra hy vọng bảo tồn và phát triển nguồn gen quý hiếm.
Nỗ lực nhân giống không chỉ giúp hồi sinh loài cây đặc hữu bên bờ tuyệt chủng, mà còn mang lại sinh kế mới cho người dân nhờ việc trồng, chăm sóc và bán cây giống.
Trên thị trường, cây giống hoàng đàn có giá cao: cây con mới nảy mầm khoảng 50.000 đồng, cây cao 25 cm giá 500.000 đồng, còn cây đường kính 1 cm được rao bán hơn một triệu đồng.
