Cỏ linh

Lan kiếm thanh ngọc có tên khoa học là Cymbidium ensifolium

Khoảng giữa thập niên tám mươi của thế kỷ XX, tôi mới có điều kiện chuyển vợ con ra thị xã Hà Đông. Tình cờ tôi quen một cụ già họ Bạch. Năm đó, cụ đã ngoài cửu thập. Vóc dáng cụ cao sang, thanh thoát và đặc biệt cụ còn rất minh mẫn, tai thính, mắt sáng. Cụ có hai chậu địa lan đẹp lắm. Một chậu mặc biên và một thanh trường. Nhưng năm đó, cái ăn còn chả đủ nên rất ít người chú tâm đến cây cảnh, hoa lá. Tôi lần đầu tới nhà cụ đã phát hiện ra hai chậu lan quý đó. Thấy tôi mê mẩn vuốt từng cái lá lan, tấm tắc khen cụ còn giữ được giống lan quý, cụ vui lắm. Cụ bảo:

- Khách đến nhà tôi, chẳng mấy ai biết đâu. Cậu còn trẻ mà cũng biết chơi lan?

Tôi kính cẩn thưa:

- Xưa kia ông nội cháu trồng mấy chậu nên cháu mới biết ạ.

- Cậu quê ở đâu ta?

- Thưa, cháu ở Quốc Oai ạ.

- Quốc Oai, cậu ở xã nào?

- Thưa, cháu ở Gồ.

- Cậu có biết ông Tú Gồ không?

- Dạ, bố cháu ạ.

Trưởng lão họ Bạch vui hẳn. Đôi mắt lấp lánh sáng, cụ chầm chậm nhìn tôi. Cụ chủ động hỏi cụ:

- Thưa, cụ cũng biết bố cháu ạ?

- Biết. Tôi tuy hơn bố cậu năm bảy tuổi nhưng có thời cũng học một thầy đấy. Cái giống lan này cũng là do ông nội cậu săn cho.

Nghe cụ nói, tôi chợt có cảm giác vừa vui vì gặp lại thứ cỏ linh, đã một thời tôi chăm sóc vừa bâng khuâng buồn nghĩ đến ông. Nghĩ đến thủ đô đã theo ông đi, tôi những muốn xin cụ mỗi thứ vài thân làm kỷ niệm. Nhưng mỗi lần dấu gặp cụ, tôi không dám ngỏ lời. Hơn nữa, tôi còn đang đi ở nhờ nhà cậu em vợ, có xin về cũng chưa biết đặt chậu lan ở đâu. Cụ khoe:

- Hôm vừa rồi có mấy chú khách đến đây gạ tôi mua mấy chậu này. Họ nói lờ lờ, tôi mới biết. Tôi hỏi:

- Bên các ông thiếu gì địa lan mà phải sang tận đây?

Họ bảo, bên họ những năm vừa rồi cách mạng tao loạn, đập phá hết rồi. Ai trồng thứ cây này là phong kiến, tư sản, là còn nuôi tiếc những gì gì đó. Dài lắm. Tôi không còn nhớ nổi.

- Thưa cụ, họ trả bao nhiêu tiền một chậu ạ?

- Vàng hai trăm hai mươi ngàn một chỉ. Cậu tính xem năm triệu là bao nhiêu cây vàng? Tôi cứ nghĩ mình nghênh ngang, nghe thuyền kia. Sau lại giật mình tự hỏi sao họ mua đắt thế. Tôi chợt nghĩ, các chú khách này là thâm lắm. Bỗng dưng họ lại mua lan đất đến thế ư? Do vậy, tôi không bán. Tôi cứ là phải cảnh giác.

Tôi mạnh bạo gợi ý:

- Hay là cụ tách mỗi chậu mấy thân ra ươm thêm vài chậu nữa?

Cụ bảo:

- Không. Tôi không bán. Tôi cũng không tách đâu. Tách là đau cây lắm.

Một lát sau, cụ quay sang tôi nói tiếp:

- Ở ta còn ít người giữ được giống cỏ linh này lắm. Nhất là giống mặc biên nhà mình. Cậu thấy không, cái biên nó vàng ánh, gợn nét chạy suốt từ nửa thân lá chứ không chỉ có một tí mờ mờ ở giót lá. Thế mới gọi là dị thảo. Đá linh lại dị là quý lắm. Hoa thì đen ánh và cũng có hai viền vàng từ giữa cánh hoa kéo lên. Chứ mỗi nhìn rõ một tí biên mờ mờ ở giót cánh hoa nhé, dại lắm rồi mới có người thầy rõ giá trị thứ cỏ linh của cụ say sằng sẵng khoái. Do vậy, tôi không dám ngắt lời cụ để cụ nghỉ sức. Hơn nữa, cụ còn cho tôi vào cuộc, động đến nỗi gan ruột.

Cụ đột ngột bảo tôi:

- Chết chưa. Từ nãy tôi cứ mải chuyện cây chuyện cỏ mãi mà quên không hỏi thăm cậu, cụ thân sinh còn khỏe không?

- Cám ơn ơn cụ ạ. Bố cháu dạo này không được khỏe lắm.

- Vậy thế này, hôm nào cậu rồi, cho tôi về thăm cụ Tú nhà mình một hôm.

- Cháu xin đa tạ cụ ạ.

- Cậu không cảm cho tôi nhé. Cứ mãi chuyện quá thành ra...

Cái tuổi già nó thế. Cái tuổi nó đuổi xuân đi mà, quên quên nhớ nhớ. Chán thật. Ấy tôi lại quên không hỏi cậu, nhà mình có còn giữ được giống cỏ linh này không?

- Dạ, ông cháu mất được ít lâu thì mấy chậu địa lan cũng chết dần, chết mòn hết ạ.

- Cái thứ này nó bén hơi người lắm cậu ạ. Mình bện nó, nó bện mình. Để ra giêng tôi tách biếu cậu mỗi thứ mấy thân.

- Cháu cám ơn cụ ạ.

- Sao cậu lại nói thế. Người khác tôi không cho, không bán. Nhưng với cậu tôi phải có nghĩa vụ biếu lại chứ.

II

Tôi chìa tay Bạch trưởng lão đã chiều tà. Chỉ còn loáng thoáng đôi ba giọt nắng hanh vàng nhạt trên cái sân gạch cổ nhà cụ. Một cơn gió se nhè nhẹ cuốn những chiếc lá khô cong về một phía.

III

Bẵng đi đến vài tháng, tôi mới thăm Bạch trưởng lão. Đứa chắt gái, tuổi chừng mười bảy, mười tám, xinh đẹp như tớ nữ ra mở cổng ngõ. Cháu nói:

- Cụ cháu ốm liệt từ hôm bàn mất hai chậu hoa đến giờ. Ông nội cháu dặn, có ai vào thăm cụ thì xin đừng hỏi cụ ốm thế nào.

Tôi chết điếng người. Thế là Bạch trưởng lão bàn mất hai chậu cỏ linh rồi. Chẳng hiểu cụ có kịp tách mấy thân cho tôi như đã hứa không? Giờ đây lại nằm liệt, khéo không qua nổi thì thật khổ...

Trong căn nhà ngói cổ nhờ nhờ tối, Bạch trưởng lão nằm bẹp rúm trên chiếc giường rễ quạt cao võng, cổ lỗ, kê sát tận góc nhà. Tôi thoáng giật mình. Một con người đạo mạo cốt cách thế mà giờ đến nông nỗi này. Tuổi già. Cái tuổi già thật khủng khiếp. Tôi lên tiếng chào trưởng lão. Cụ vừa rên vừa nói sang sảng:

- Tôi... tôi chết mất cậu ạ. Cũng là tại tôi. Tôi lú lẫn, tôi ngu quá, dại quá, tham quá.

Tôi thấy lạnh sống sưng. Ở người già tôi chưa gặp ai kêu mình ngu, mình dại, mình tham. Người lạ, không quen biết cụ, hẳn sẽ nghĩ tiếng cụ là tiếng ma. Ma nói. Chứ giọng cụ ốm nằm co ro chỉ thấy có cái đầu... sao có thể sang sảng được như thế.

Tôi cẩn thận ngồi ghế xuống mép giường, trước khi cô cháu gái mang ghế đến và nâng bàn tay xương xẩu, lạnh giá của cụ chia lên bắt tay tôi. Bạch trưởng lão vẫn sang sảng:

- Tôi... tôi thất hứa với cậu rồi. Tôi đã cảnh giác mà sao lúc ấy đầu óc tôi tối tăm, tham lam thế không biết. Họ giá năm triệu không bán thì giá hẳn mười triệu. Thế là con giục bán, cháu giục bán, chắt cũng giục bán, cả nhà giục bán. Bây giờ... Mất... mất rồi!

Cậu ơi! Khi họ bê hai chậu cỏ linh ra khỏi nhà, tôi mới sực tỉnh, biết là mình ngu, mình tham thì đã muộn. Tôi đổ tội từ hôm đó. Cứ nghĩ đến mấy chậu cỏ linh là tôi không ăn, không ngủ được. Tôi thấy nhớ, thấy trống trải, thấy ân hận, thất hứa. Bao nhiêu năm nay tôi chăm sóc, gắn bó với nó. Tôi chết... chết là phải lắm cậu ạ.

Tôi chỉ còn biết nói những lời động viên, an ủi cụ. Mặc dù, tôi biết lời nói của tôi lúc này thật nhạt nhẽo và có phần giả dối. Bởi ngực tôi đang co thắt từng cơn đau nhói.

Bạch trưởng lão nói tiếp:

- Người ta bảo, họ mua về để gầy mò. Vài năm nữa lại mang sang ta bán đầy chợ Tết đấy. Tôi đau lắm. Đau lắm.

- Nhưng thưa cụ! - Tôi nói tiếp - Đằng nào cũng mất rồi. Dẫu nó là cỏ linh thì cũng không thể bằng con người được. Cụ cố gắng ăn uống, thuốc men, đi lại cho mau hồi sức, cháu tin ở Hà Nội, Hà Đông ta còn có nhiều người giữ được cỏ linh lắm. Cụ sẽ chọn mua giống tốt nhất, gầy lại, lo gì. Vài năm nó lại chả bẽn hơn cụ tốt um lên ấy chứ. Và ít bữa nữa, cháu sẽ đưa bố cháu ra thăm cụ. Dạo này bố cháu đã chống gậy sang hàng xóm chơi được rồi.

Đôi mắt Bạch trưởng lão rực sáng như hai đốm lửa khiến tôi giật mình:

- Thật nhé! Cậu cố đưa cụ Tú ra chơi với tôi một buổi nhé!

Vừa nói Bạch trưởng lão vừa vùng dậy. Tôi vội đỡ cụ ngồi. Cụ nói tiếp: - Tôi sẽ gầy lại, gầy lại mấy chậu cỏ linh. Tôi sẽ cho cụ Tú ra...

Tôi không ngờ sau đó, Bạch trưởng lão bỗng gạt phắt đi:

- Nhưng mà thôi cậu ạ. Tôi đã tham biến đánh mất thứ cỏ linh nhà cậu. Tôi đã thất hứa, thất hứa. Tôi còn mặt mũi nào...

IV

Lúc ra về, tôi còn ngoái lại. Tôi lặng nhìn hai cái đôn cổ cao ngang tầm ngực bỏ trống trong sân, nơi Bạch trưởng lão vẫn đặt hai chậu cỏ linh một túc lâu. Trời đóng xám ngoét. Cả ngày không thấy nắng. Từng cơn gió bão lùa tái tê. Tôi bỗng thấy lạnh buốt tự trong lòng.

Nha Trang, 7-12-2006