Di sản nghìn năm từ hạt lúa non
 |
| Cốm làng Vòng nổi tiếng cả nước vì hương vị độc đáo và nhiều biến tấu nức lòng thực khách. Ảnh: arttimes |
Làng Vòng – tên nôm là làng Hậu, thuộc phường Dịch Vọng Hậu (quận Cầu Giấy (cũ) nay thuộc phường Cầu Giấy- Hà Nội ) – từ lâu đã nổi tiếng với nghề làm cốm truyền thống. Theo các cụ cao niên trong làng, nghề làm cốm có lịch sử hơn 400 năm, bắt đầu từ thời nhà Lê.
Tương truyền, một năm mùa màng bị thiên tai, người dân làng Vòng đã thu hoạch lúa non sớm để tránh mất trắng. Không ngờ, khi đem lúa nếp rang lên rồi giã thủ công, họ tạo ra một loại thức quà lạ miệng, dẻo thơm, xanh ngọc. Từ đó, nghề làm cốm hình thành, và cốm làng Vòng trở thành biểu tượng tinh hoa ẩm thực đất Thăng Long.
Nghệ nhân và bí quyết gia truyền: Giữ lửa từ bàn tay người thợ
 | |
|
Làm cốm không chỉ là nghề mà còn là nghệ thuật. Những nghệ nhân cốm làng Vòng như bà Tỉnh, cụ Sâm, bà Khà... đã trở thành “người giữ hồn cốm” bằng cả đời gắn bó với chảo rang, cối giã, tấm lá sen và chiếc nia tre.
Quy trình làm cốm làng Vòng rất công phu: từ chọn giống nếp hoa vàng, thu hoạch đúng độ non, rang bằng củi nhỏ lửa đến giã nhuyễn trong cối đá và sàng sảy 7 lần để cốm dẻo, tơi, không vón cục. Mỗi gia đình làm cốm đều có bí quyết riêng, thường được truyền lại từ mẹ sang con, từ bà sang cháu – như một thứ "gia bảo" thiêng liêng.
Không sử dụng hóa chất hay phụ gia tạo màu, cốm làng Vòng chỉ dùng lá sen tươi bọc ngoài để giữ hương và bảo quản tự nhiên. Chính điều này tạo nên bản sắc riêng mà không vùng cốm nào sánh được.
Kinh tế từ món quà quê: Một nghề phụ thành nghề sống
 |
| Ngoài cốm tươi, nhiều hộ dân đã chuyển hướng chế biến sản phẩm từ cốm như chả cốm, bánh cốm, xôi cốm, mứt cốm, chè cốm… góp phần nâng cao giá trị và kéo dài vòng đời kinh doanh quanh năm. |
Dù chỉ làm theo mùa – từ khoảng tháng 7 đến tháng 10 âm lịch – nhưng nghề làm cốm mang lại nguồn thu nhập ổn định cho hàng trăm hộ dân làng Vòng. Giá mỗi kg cốm dao động từ 200.000 – 400.000 đồng/kg, tùy theo thời điểm và chất lượng.
Ngoài cốm tươi, nhiều hộ dân đã chuyển hướng chế biến sản phẩm từ cốm như chả cốm, bánh cốm, xôi cốm, mứt cốm, chè cốm… góp phần nâng cao giá trị và kéo dài vòng đời kinh doanh quanh năm. Nhiều hộ gia đình còn kết hợp bán cốm với du lịch trải nghiệm, đón khách nước ngoài về làng xem quy trình làm cốm thủ công.
Làng Vòng ngày nay không còn sản xuất đại trà như trước, nhưng những hộ gia đình làm nghề truyền thống vẫn duy trì sản lượng hàng tạ cốm mỗi ngày trong vụ chính, phục vụ cho thị trường Hà Nội và các tỉnh phía Bắc. Một số hộ có đơn hàng xuất khẩu sang Nhật, Đức, Mỹ – nơi có đông người Việt sinh sống, mang hương cốm vươn xa.
Giữ gìn bản sắc làng nghề trong nhịp sống đô thị
 |
| Cổng làng cốm Vòng. |
Trước làn sóng đô thị hóa, diện tích canh tác giảm mạnh, nguyên liệu lúa nếp hoa vàng dần phải nhập từ các vùng như Hưng Yên, Thái Bình (cũ) Nam Định (trước sáp nhập tỉnh). Dù vậy, các nghệ nhân làng Vòng vẫn kiên trì giữ gìn nghề bằng tâm huyết và sự sáng tạo.
Chính quyền phường Cầu Giấy (Dịch Vọng Hậu cũ) đã có chủ trương hỗ trợ bảo tồn làng nghề cốm, khuyến khích xây dựng chuỗi sản xuất – tiêu thụ – du lịch văn hóa gắn với sản phẩm cốm truyền thống. Cốm làng Vòng cũng đã được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp thành phố, tạo thêm động lực cho lớp trẻ kế thừa.
Cốm làng Vòng – không chỉ là món ăn, mà là văn hóa
 |
| Xôi cốm làng Vòng, một biến tấu được thực khách ưa thích. |
Không ngẫu nhiên mà mỗi mùa thu về, người Hà Nội lại nhắc nhau "đi mua cốm làng Vòng". Cốm không chỉ là thức quà ngon, mà còn là ký ức tập thể, là "hơi thở" của mùa thu đất Bắc.
Trong từng hạt cốm xanh còn vẹn nguyên hương lúa, hương đất, hương làng và hương đời. Và trên mảnh đất làng Vòng nhỏ bé ấy, những con người thầm lặng vẫn đang gìn giữ một phần linh hồn của Hà Nội ngàn năm văn hiến – từ một món quà quê dân dã.
