Hiện nay, tại nhiều vùng nông thôn, không ít bà con vẫn còn mơ hồ hoặc chưa từng nghe đến Công ước CITES – một hiệp định quốc tế quan trọng liên quan đến việc buôn bán các loài động, thực vật hoang dã quý hiếm. Sự thiếu hiểu biết này không chỉ khiến người dân dễ vướng vào sai phạm mà còn vô tình tiếp tay cho hoạt động mua bán, nuôi nhốt trái phép các loài đang có nguy cơ tuyệt chủng. Trong bối cảnh Việt Nam là quốc gia có mức độ đa dạng sinh học cao, đồng thời cũng là thành viên chính thức của Công ước CITES từ năm 1994, việc trang bị kiến thức cơ bản về công ước này là vô cùng cần thiết đối với người dân, đặc biệt là các hộ nông dân sống gần rừng, làm nghề buôn bán, chăn nuôi hoặc khai thác tài nguyên tự nhiên.
 |
| Công ước CITES, tên đầy đủ là “Công ước về buôn bán quốc tế các loài động, thực vật hoang dã nguy cấp”, được xây dựng nhằm kiểm soát chặt chẽ hoạt động trao đổi, vận chuyển và thương mại mẫu vật các loài hoang dã giữa các quốc gia. |
Công ước CITES, tên đầy đủ là “Công ước về buôn bán quốc tế các loài động, thực vật hoang dã nguy cấp”, được xây dựng nhằm kiểm soát chặt chẽ hoạt động trao đổi, vận chuyển và thương mại mẫu vật các loài hoang dã giữa các quốc gia. Mục tiêu chính là đảm bảo rằng những hoạt động đó không làm suy giảm hay tuyệt chủng các loài trong tự nhiên. Công ước phân chia hơn 34.000 loài động và thực vật thành ba nhóm theo mức độ đe dọa, trong đó nhóm nghiêm cấm tuyệt đối mọi hình thức buôn bán trừ trường hợp đặc biệt, nhóm được phép buôn bán có điều kiện, và nhóm yêu cầu quốc gia thành viên phối hợp kiểm soát. Điều này đồng nghĩa với việc người dân khi nuôi, mua bán hoặc vận chuyển các loài nằm trong danh sách nói trên đều phải có giấy phép rõ ràng từ cơ quan có thẩm quyền, nếu không sẽ bị xử lý theo pháp luật.
Tại Việt Nam, sau khi tham gia Công ước CITES, Nhà nước đã ban hành nhiều luật và nghị định để đảm bảo thực thi nghiêm túc cam kết quốc tế. Tiêu biểu có thể kể đến Luật Lâm nghiệp năm 2017 và Luật Đa dạng sinh học năm 2008 (sửa đổi 2018), trong đó quy định rõ các hành vi bị cấm như săn bắt, nuôi nhốt, giết hại, buôn bán, tàng trữ trái phép động vật hoang dã, đặc biệt là các loài thuộc danh mục nguy cấp, quý, hiếm. Ngoài ra, Nghị định số 06/2019/NĐ-CP được xem là văn bản pháp lý quan trọng, hướng dẫn cụ thể cách quản lý, cấp phép, giám sát và xử lý vi phạm đối với mẫu vật động thực vật thuộc Công ước CITES. Theo quy định hiện hành, danh mục loài cần bảo vệ được cập nhật định kỳ 5 năm/lần, người dân cần thường xuyên theo dõi để tránh vô tình vi phạm.
Đáng chú ý, vi phạm các quy định liên quan đến động vật hoang dã có thể bị xử lý hình sự với mức án nặng. Cụ thể, theo Bộ luật Hình sự năm 2015, hành vi săn bắt, vận chuyển, tàng trữ hoặc buôn bán động vật thuộc danh mục cấm có thể bị phạt tù từ 5 đến 15 năm, tùy mức độ và tính chất vi phạm. Các trường hợp nhẹ hơn cũng sẽ bị xử phạt hành chính theo các nghị định như Nghị định 35/2019/NĐ-CP hoặc Nghị định 64/2018/NĐ-CP. Ngoài tiền phạt, tang vật vi phạm sẽ bị tịch thu và xử lý theo đúng quy định. Các cá thể động vật bị bắt giữ sẽ được chuyển về cơ sở bảo tồn, chăm sóc hoặc thả lại môi trường tự nhiên nếu đủ điều kiện.
Trong thực tế, không ít hộ dân vô tình nuôi hoặc mua bán các loài nằm trong danh mục bị kiểm soát mà không biết. Có người cho rằng mình chỉ nuôi làm cảnh, làm thuốc hoặc mua về để phóng sinh, nhưng nếu không có giấy phép, những hành vi này vẫn bị xem là vi phạm. Do đó, điều quan trọng là bà con phải tìm hiểu kỹ thông tin pháp luật, đặc biệt là danh mục các loài động, thực vật quý hiếm, tuyệt đối không nuôi hoặc kinh doanh các loài không rõ nguồn gốc hoặc nằm trong Phụ lục của CITES cần chú ý:
Công ước CITES là cụm từ viết tắt của Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora, dịch sang tiếng việt có nghĩa là Công ước về buôn bán quốc tế các loài động, thực vật hoang dã nguy cấp, hay còn được biết tới với cái tên công ước Washington. Đây là một hiệp ước đa phương được thông qua năm 1963 trong cuộc họp của Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN). Công ước CITES được ký kết năm 1973 và chính thức có hiệu lực từ ngày 01/7/1975.
Công ước gồm 25 điều, quy định về các nguyên tắc cơ bản, quy chế buôn bán mẫu vật, giấy phép và chứng chỉ, những biện pháp quốc gia và quốc tế để thực thi Công ước, ký kết, gia nhập Công ước, hội nghị của các nước thành viên… Mục tiêu của Công ước CITES là nhằm đảm bảo rằng việc buôn bán quốc tế các loài động vật và thực vật hoang dã không đe dọa đến sự sống còn của các loài này trong tự nhiên. Công ước gồm nhiều cấp độ khác nhau để bảo vệ hơn 34.000 loài động và thực vật.
Các nước thành viên trong Công ước thực hiện việc cấm buôn bán quốc tế các loài động thực vật hoang dã đang có nguy cơ tuyệt chủng. Gần 5 nghìn loài động vật và 29 nghìn loài thực vật được đưa vào danh sách cần được bảo vệ. Các loài này được liệt kê theo 3 Phụ lục theo Điều 2 của Công ước:
– Phụ lục I: Bao gồm những loài bị đe dọa tuyệt diệt do hoặc có thể do buôn bán. Việc buôn mẫu vật của những loài này phải tuân theo những quy chế nghiêm ngặt để không tiếp tục đe doạ sự tồn tại của chúng và chỉ có thể thực hiện được trong những trường hợp ngoại lệ.
Cụ thể gồm 1.200 loài đang bị đe doạ tuyệt chủng và có thể bị ảnh hưởng do thương mại. Việc buôn bán các loài này được cho là phi pháp. Trường hợp không mang tính thương mại thì cần phải có giấy phép xuất nhập khẩu. Các loài động vật phổ biến được liệt kê trong Phụ lục I gồm: Tất cả các loài tê giác; gấu trúc đỏ; khỉ đột phía Tây; tinh tinh (Pan spp.); báo hoa mai; báo đốm; báo săn; voi châu Á; hổ (Panthera tigris); sư tử châu Á; một số quần thể của voi đồng cỏ châu Phi; cá cúi và lợn biển (Sirenia).
– Phụ lục II: Bao gồm (i) tất cả những loài mặc dù hiện chưa bị đe doạ tuyệt diệt nhưng có thể dẫn đến đó nếu việc buôn bán những mẫu vật của những loài đó không tuân theo những quy chế nghiêm ngặt nhằm tránh việc sử dụng không phù hợp với sự tồn tại của chúng; (ii) những loài khác cũng phải tuân theo quy chế để cho việc buôn bán mẫu vật của một số loài có liên quan đến mục (i) có thể phải được kiểm soát hữu hiệu.
Cụ thể gồm khoảng 21.000 loài chưa bị đe doạ tuyệt chủng, nhưng có nguy cơ tuyệt chúng nếu tình trạng thương mại quá mức, không được kiểm soát. Các loài trong Phụ lục II vẫn được buôn bán nhưng cần có giấy phép xuất nhập khẩu. Một số loài được liệt kê trong Phụ lục II như: Cá mập trắng lớn; gấu đen bắc mỹ; ngựa vằn hoang hartman; vẹt xám châu Phi; cự đà xanh; bẹ hồng; thằn lằn Varanus mertensi; nhạc ngựa và guaiacum officinale.
– Phụ lục III: Gồm khoảng 170 loài được các nước thành viên yêu cầu Cites hỗ trợ kiểm soát việc buôn bán các loài này. Ví dụ như lười hai ngón của Costa Rica; cầy hương châu Phi của Botswana; rùa cá sấu của Hoa Kỳ.
Các loài động thực vật ghi trong Phụ lục I và II của CITES có thể được bổ sung hoặc chuyển dịch do thỏa thuận của các nước thành viên tại Hội nghị toàn thể thành viên hoặc bỏ phiếu gửi qua bưu điện trong thời gian giữa 2 kỳ hội nghị (Điều 15 của Công ước).
Theo quy định tại Điều 11 của Công ước, Hội nghị các nước thành viên được tổ chức định kỳ 2 năm/lần. Tuy nhiên, gần đây, các Hội nghị thường được tổ chức theo định kỳ 3 năm/lần. Tại Hội nghị các nước thành viên Công ước CITES gần đây nhất diễn ra tại Thụy Sỹ với sự tham dự của CITES Việt Nam, các quốc gia đã đồng thuận đưa hươu cao cổ vào Phụ lục II của Công ước CITES. Cũng tại Hội nghị này, ba đề xuất của Việt Nam đề nghị đưa 3 loài rùa từ Phụ lục II lên Phụ lục I gồm: Rùa hộp Việt Nam (tên khoa học là Coura picturata), rùa Trung Bộ (tên khoa học là Mauremys annamensis) và rùa hộp bua-rê (tên khác là rùa hộp trán vàng – Coura bourreti) nhận được đồng thuận cao từ tất cả các nước thành viên.(1)
Khi phát hiện động vật lạ, bị thương hoặc bị người khác buôn bán trái phép, nên báo ngay cho chính quyền địa phương hoặc cơ quan kiểm lâm để được hướng dẫn xử lý đúng pháp luật.
Trong thời đại hội nhập và phát triển bền vững, bảo vệ động vật hoang dã không chỉ là trách nhiệm của Nhà nước mà còn là nghĩa vụ của mỗi công dân. Người nông dân hôm nay, bên cạnh việc chăm lo sản xuất, cũng cần chủ động cập nhật kiến thức pháp luật, tránh để những hành vi thiếu hiểu biết trở thành sai phạm đáng tiếc. Hiểu luật để không phạm luật, đó cũng là cách để chúng ta cùng nhau gìn giữ sự sống cho thiên nhiên và tạo dựng môi trường phát triển bền vững cho thế hệ mai sau.
Để tìm hiểu rõ hơn về Công ước về thương mại quốc tế các loài động, thực vật hoang dã nguy cấp (Công ước CITES), tải tại đây
| Các quy định xử lý vi phạm – Bộ luật hình sự năm 2015 Bộ luật hình sự năm 2015 đã có 2 điều quy định liên quan đến động vật hoang dã, quý hiếm, đó là “Tội vi phạm quy định về bảo vệ động vật hoang dã” (Điều 234) và “Tội vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm” (Điều 244). – Thông tư liên tịch số 19/2007/TTLT/BNN&PTNT-BTP-BCA-VKSNDTC-TANDTC ngày 08/03/2007 Thông tư liên tịch số 19/2007/TTLT/BNN&PTNT-BTP-BCA-VKSNDTC-TANDTC ngày 08/3/2007 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Tư pháp, Bộ Công an, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng một số điều của Bộ luật hình sự về các tội phạm trong lĩnh vực quản lý rừng, bảo vệ rừng và quản lý lâm sản. Thông tư liên tịch này hướng dẫn thực hiện Điều 190 Bộ luật hình sự 1999 về Tội vi phạm các quy định về bảo vệ động vật hoang dã quý, hiếm. Theo đó, những loài động vật quý hiếm là những loài thuộc nhóm IB của Nghị định số 32/2006/NĐ-CP. Đồng thời, Thông tư cũng hướng dẫn cụ thể căn cứ để đánh giá hành vi vi phạm là gây hậu quả nghiêm trọng, rất nghiêm trọng hay đặc biệt nghiêm trọng để áp dụng tình tiết định khung tăng nặng. – Các Nghị định về xử phạt vi phạm hành chính Việc xử phạt vi phạm hành chính đối với các hành vi liên quan đến động vật hoang dã, nguy cấp, quý, hiếm được quy định cụ thể tại các Nghị định, cụ thể: + Nghị định số 41/2017/NĐ-CP ngày 05/4/2017 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của các nghị định về xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động thủy sản; lĩnh vực thú y, giống vật nuôi, thức ăn chăn nuôi; quản lý rừng, phát triển rừng, bảo vệ rừng và quản lý lâm sản. + Nghị định số 90/2017/NĐ-CP ngày 31/7/2017 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực thú y. (Nghị định số 04/2020/NĐ-CP ngày 03/01/2020 Sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 31/2016/NĐ-CP ngày 06 tháng 5 năm 2016 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giống cây trồng, bảo vệ và kiểm dịch thực vật; Nghị định số 90/2017/NĐ-CP ngày 31 tháng 7 năm 2017 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực thú y) + Nghị định số 64/2018/NĐ-CP ngày 07/5/2018 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giống vật nuôi, thức ăn chăn nuôi, thủy sản. + Nghị định số 14/2021/NĐ-CP ngày 01/3/2021 quy định xử phạt vi phạm hành chính về chăn nuôi. Nghị định này có hiệu lực thi hành từ ngày 20/4/ 2021. + Điều 21 Nghị định 35/2019/NĐ-CP sửa đổi bởi Khoản 12 Điều 1 Nghị định 07/2022/NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực lâm nghiệp – Việc xử lý mẫu vật bị tịch thu của các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp thuộc Phụ lục CITES được thực hiện theo Điều 32 Nghị định số 06/2019/NĐ-CP ngày 22/01/2019 của Chính phủ về quản lý thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm và thực thi Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp; – Việc xử lý động vật rừng là tang vật, vật chứng; động vật rừng do tổ chức, cá nhân tự nguyện giao nộp Nhà nước được thực hiện theo Thông tư số 29/2019/TT-BNNPTNT ngày 31/12/2019 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn ban hành quy định xử lý động vật rừng là tang vật, vật chứng; động vật rừng do tổ chức, cá nhân tự nguyện giao nộp Nhà nước. (Thông tư số 22/2023/TT-BNNPTNT sửa đổi, bổ sung một số điều của các thông tư trong lĩnh vực lâm nghiệp: Sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư số 26/2022/TT-BNNPTNT ngày 30 tháng 12 năm 2022 của Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn quy định về quản lý, truy xuất nguồn gốc lâm sản; Sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư số 22/2021/TT-BNNPTNT ngày 29 tháng 12 năm 2021 của Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn quy định danh mục loài cây trồng lâm nghiệp chính; công nhận giống và nguồn giống cây trồng lâm nghiệp; Sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư số 29/2019/TT-BNNPTNT ngày 31 tháng 12 năm 2019 của Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn quy định xử lý động vật rừng là tang vật, vật chứng; động vật rừng do tổ chức, cá nhân tự nguyện giao nộp Nhà nước) |
(1). https://tapchitoaan.vn/cong-uoc-ve-buon-ban-quoc-te-cac-loai-dong-thuc-vat-hoang-da-nguy-cap-va-cac-quy-dinh-cua-phap-luat-viet-nam-co-lien-quan
