Các chuyên gia vừa ghi nhận sự hiện diện của nhiều loài lan quý tại Vườn Quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng. Trong đó, nổi bật nhất là nhóm lan hài, được xem là “nữ hoàng” của họ nhà lan, đang đứng trước nguy cơ biến mất ngoài tự nhiên.
 |
| Loài lan hài xanh mọc trên núi đá vôi của Phong Nha - Kẻ Bàng ở độ cao trên 700m so với mực nước biển. Ảnh: VQG PNKB. |
Khảo sát tại Vườn Quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng cho thấy khu vực này hiện có khoảng 260 loài lan quý hiếm. Trong đó, lan hài đặc biệt nổi bật nhờ vẻ đẹp lộng lẫy, hình dáng độc đáo và còn mang giá trị dược liệu.
Điểm dễ nhận diện nhất của lan hài chính là cánh hoa giữa tạo dáng như chiếc hài công chúa, khiến loài hoa này được mệnh danh là “nữ hoàng” của họ lan, mang vẻ đẹp thanh tao và sang trọng.
Theo Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN), lan hài được xếp vào nhóm loài có nguy cơ tuyệt chủng rất cao trong tương lai gần. Đây cũng là loài được đưa vào Phụ lục I của Công ước CITES, nghiêm cấm mọi hoạt động buôn bán quốc tế.
Năm 2005, các nhà khoa học thuộc Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật đã phát hiện tại Phong Nha – Kẻ Bàng ba loài lan hài quý hiếm:
Lan hài xanh (Paphiopedilum malipoense)
Lan hài xoắn (Paphiopedilum dianthum)
Lan hài đốm (Paphiopedilum concolor)
 |
| Hình ảnh hoa của loài lan hài đốm nở hoa trong quá trình trồng và chăm sóc tại Vườn Quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng. Ảnh: VQG PNKB. |
Cả ba loài đều có tên trong Sách đỏ Việt Nam và Sách đỏ thế giới, được đánh giá có nguy cơ tuyệt chủng trên phạm vi toàn cầu. Ngay sau đó, Ban quản lý Vườn Quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng đã áp dụng chế độ bảo vệ nghiêm ngặt và giữ kín địa điểm phát hiện để tránh tình trạng khai thác trái phép. Hiện nay, lan hài được xếp vào nhóm IA – danh mục loài nguy cấp, quý hiếm, nghiêm cấm khai thác và sử dụng theo Thông tư 27/TT-BNNMT ban hành ngày 24/6/2025.
Khác với nhiều loài lan thường bám trên thân cây hoặc mọc trực tiếp từ đất, lan hài chỉ phát triển trong các hốc đá vôi chứa nhiều mùn, có độ ẩm cao và thoát nước tốt. Chúng thường phân bố ở độ cao trên 700 m so với mực nước biển.
Trong quá trình trồng thử nghiệm, cán bộ Vườn Quốc gia ghi nhận lan hài đốm thường ra hoa từ tháng 1 đến tháng 4 hằng năm. Mỗi cành có thể cho 1–3 bông, hoa cao từ 5–7 cm, màu vàng điểm những chấm đỏ li ti, tạo nên vẻ đẹp tinh xảo và cuốn hút.
Vẻ đẹp cùng giá trị kinh tế khiến lan hài bị săn lùng mạnh, dẫn đến suy giảm nghiêm trọng trong tự nhiên.
Để gìn giữ, Vườn thực vật thuộc Vườn Quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng đã tiến hành chăm sóc, nhân giống các loài lan quý hiếm trong Sách đỏ, trong đó có lan hài. Mục tiêu lâu dài là nhân giống thành công, phục hồi quần thể và tái đưa chúng trở lại môi trường tự nhiên, bảo tồn nguồn gen quý giá cho các thế hệ mai sau.
