Tăng trưởng kinh tế từ khai thác di sản: Những điểm sáng trong phát huy tiềm năng du lịch văn hóa dựa trên giá trị bản địa

Trong dòng chảy phát triển của ngành công nghiệp không khói, việc khai thác và phát huy giá trị di sản văn hóa theo hướng hiện đại hóa, hội nhập là chìa khóa để thúc đẩy tăng trưởng du lịch địa phương. Thành công của Phú Thọ với Giỗ Tổ Hùng Vương và Bắc Ninh với MV “Bắc Bling” không chỉ là những câu chuyện truyền thông ấn tượng, mà còn là minh chứng cho một xu thế mới: văn hóa truyền thống có thể trở thành nguồn lực kinh tế mạnh mẽ nếu được tiếp thị một cách thông minh và chiến lược.

Lễ hội Đền Hùng được “gia ban quốc tế”từ đời Vua Lê Thánh Tông. Thời Nguyễn thì cho rước bài vị các Vua Hùng vào Huế thờ tại miếu Lịch đại Đế vương nhưng vẫn cấp sắc ở Đền Hùng. Thời Khải Định chính thức lấy ngày Giỗ Tổ 10/3 âm lịch./Ảnh Đại đoàn kết

Giỗ Tổ Hùng Vương và Tuần Văn hóa - Du lịch Đất Tổ năm Ất Tỵ 2025 đã khẳng định vị thế đầu tàu của Phú Thọ trong việc kết nối yếu tố tâm linh với phát triển du lịch. Với hơn 5,5 triệu lượt khách và doanh thu hơn 2.000 tỷ đồng trong 10 ngày, Phú Thọ không chỉ thành công về mặt số lượng mà còn thiết lập một tiêu chuẩn mới trong tổ chức sự kiện du lịch gắn với di sản. Từ việc lên kế hoạch sớm, đầu tư mạnh vào hệ thống âm thanh, ánh sáng, sân khấu cho đến việc lan tỏa hình ảnh qua các nền tảng số, Phú Thọ cho thấy khả năng “làm mới” di sản mà vẫn giữ được sự trang nghiêm, thiêng liêng của ngày lễ quốc giỗ. Điều quan trọng là các trải nghiệm được thiết kế đa tầng, có chiều sâu văn hóa, nhưng lại gần gũi, dễ tiếp cận với đông đảo du khách.

Bên cạnh đó, mô hình “truyền thông kích cầu du lịch” cũng được Bắc Ninh triển khai một cách sáng tạo với MV “Bắc Bling” – sản phẩm âm nhạc pha trộn giữa rap, EDM và dân ca Quan họ. Đây là bước đột phá chưa từng có, giúp di sản không còn “nằm yên” trong các bảo tàng hay nghi lễ mà “sống dậy” trong ngôn ngữ âm nhạc thời thượng. Hiệu ứng mạng xã hội lan tỏa mạnh mẽ khiến lượng tìm kiếm về Bắc Ninh tăng đột biến, kéo theo lượng khách du lịch đến thực tế tại các điểm di tích cũng tăng theo. Việc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Bắc Ninh nhanh chóng tổ chức chương trình “Tinh hoa văn hóa Bắc Ninh - Sắc màu di sản” là một bước đi nhạy bén, cho thấy khả năng ứng biến nhanh với xu thế và tận dụng cơ hội để phát triển sản phẩm du lịch cụ thể.

Điểm đáng chú ý trong các chương trình tour của Bắc Ninh là việc ứng dụng công nghệ số vào quy trình đăng ký, đặt lịch và phản hồi của khách hàng. Đây là xu thế tất yếu trong bối cảnh du lịch thông minh đang lên ngôi. Với hệ thống tour hoạt động vào cuối tuần, mở rộng từ 2 lên 4 tour mỗi ngày, Bắc Ninh không chỉ giải quyết bài toán về hạ tầng tiếp đón mà còn góp phần tăng thời gian lưu trú, chi tiêu của du khách. Doanh thu tăng 48% chỉ trong quý đầu năm là con số biết nói, phản ánh hiệu quả rõ rệt của mô hình du lịch “dựa vào di sản nhưng đi bằng công nghệ và sáng tạo”.

Khách du lịch trẻ hào hứng trải nghiệm ứng dụng mã quét QR tại di tích Văn Miếu Bắc Ninh./ Ảnh báo Bắc Ninh

Trong bức tranh tổng thể ấy, không thể không nhắc tới sự vào cuộc tích cực của ngành sinh vật cảnh – một lĩnh vực tưởng chừng như chỉ tồn tại trong phạm vi nghệ thuật cá nhân, nhưng nay đang từng bước hòa mình vào dòng chảy phát triển du lịch. Các mô hình kết hợp sinh vật cảnh với du lịch trải nghiệm đang dần xuất hiện tại Phú Thọ và Bắc Ninh, tạo nên những không gian mang đậm bản sắc vùng miền và thu hút người xem không chỉ vì vẻ đẹp sinh học mà còn vì giá trị văn hóa được lồng ghép khéo léo.

Tại Phú Thọ, nhiều nhà vườn đã mạnh dạn đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất, thiết kế lại tiểu cảnh, bố trí không gian bonsai, lan rừng và đá cảnh thành các điểm dừng chân hấp dẫn trong hành trình khám phá Đất Tổ. Những câu chuyện về nguồn gốc các giống cây quý, kỹ thuật chăm sóc truyền thống, hay mối liên hệ giữa nghệ thuật sinh vật cảnh và đạo hiếu, đạo nghĩa… được kể lại sinh động qua lời của các nghệ nhân, tạo ra giá trị giáo dục sâu sắc và trải nghiệm khó quên cho du khách. Đây là hướng phát triển gắn kết rõ ràng giữa du lịch, văn hóa và nông nghiệp – một tam giác tạo lực cho phát triển bền vững ở nông thôn mới.

Hiện nay, trên địa bàn tỉnh Phú Thọ, các sản phẩm du lịch phát triển một cách khá đa dạng, bao gồm: Sản phẩm du lịch văn hóa; Sản phẩm du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, vui chơi giải trí; Sản phẩm du lịch cộng đồng; Du lịch nông nghiệp, nông thôn; Sản phẩm du lịch học đường.

Tại Vườn quốc gia Xuân Sơn (huyện Tân Sơn): Hỗ trợ, hướng dẫn người dân địa phương tổ chức các hoạt động du lịch dịch vụ homestay, phát triển loại hình du lịch cộng đồng phục vụ khách tham quan trải nghiệm khám phá bản sắc văn hóa dân tộc Dao, Mường; hỗ trợ cải tạo cảnh quan môi trường thôn xóm xanh - sạch - đẹp, hướng dẫn người dân bảo tồn, gìn giữ không gian sinh hoạt cộng đồng, khuôn viên nhà ở dân tộc Dao, Mường theo bản sắc truyền thống tại các bản Dù, bản Lạng, bản Cỏi, bản Lấp; tổ chức tập huấn nghiệp vụ cho người dân địa phương để chuyên nghiệp hóa các dịch vụ du lịch đáp ứng yêu cầu du khách khi đến tham quan, trải nghiệm; hỗ trợ và tập huấn cho người dân bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc như nghề dệt thổ cẩm, hát rang, hát ví,… để phục vụ khách du lịch. Hiện nay du lịch cộng đồng Vườn quốc gia Xuân Sơn đã có những phát triển đáng kể với khoảng 20 hộ gia đình kinh doanh dịch vụ, homestay phục vụ khách lưu trú và khách tham quan du lịch với các dịch vụ du lịch, hoạt động trải nghiệm bản sắc địa phương.

Tương tự, tại Bắc Ninh, các khu vườn cảnh không chỉ được cải tạo thành điểm tham quan mà còn tích cực phối hợp với các công ty lữ hành để đưa vào tour tuyến chính thức. Những sản phẩm như tour đang mở ra một hướng đi mới cho ngành sinh vật cảnh: không chỉ là thú chơi của người yêu cây, mà là tài nguyên du lịch đặc sắc, góp phần định vị hình ảnh Bắc Ninh như một điểm đến của tinh hoa văn hóa và nghệ thuật sống xanh.

Cụ thể như khu du lịch sinh thái Thu Thủy Ecolodge, phường Đình Bảng (thành phố Từ Sơn) đã chuyển hướng đầu tư khu trại hoa cây cảnh với diện tích 6ha thành khu du lịch sinh thái mang đậm bản sắc văn hóa Bắc Ninh-Kinh Bắc, hay như Khu du lịch sinh thái Từ Sơn Ecolodge. Bên cạnh việc phát triển du lịch sinh thái, tại Bắc Ninh cũng đã có nhiều mô hình du lịch gắn với nông nghiệp. Loại hình này cung cấp các trải nghiệm toàn diện, hấp dẫn, mang tính giải trí và giáo dục đang là xu hướng được ưa chuộng, tiêu biểu như trang trại nông nghiệp công nghệ cao Delco Farm ở Thuận Thành; mô hình trồng tía tô trong nhà kính ở Lương Tài; Hợp tác xã rau an toàn Ngăm Mạc ở Gia Bình; Trung tâm sản xuất thực nghiệm nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao tại Tiên Du; Nông trại Liêm Anh ở Tiên Du...Hay như Khu du lịch sinh thái rộng hơn 6 ha nằm ở xã Hiên Vân, huyện Tiên Du, gồm 7 phân khu như sân chơi cộng đồng, bảo tàng nông nghiệp, khu trưng bày giới thiệu sản phẩm OCOP, khu trải nghiệm nông nghiệp công nghệ cao, vườn thú và khu dịch vụ ẩm thực. Vào dịp nghỉ lễ và cuối tuần còn có hát dân ca quan họ trên thuyền phục vụ du khách.

Khu du lịch sinh thái Từ Sơn Ecolodge/Ảnh edenlandscape.vn

Liên quan đến vấn đề mô hình du lịch gắn với nông nghiệp, chuyên gia du lịch Nguyễn Quang Đăng (Viện Nghiên cứu Phát triển du lịch) chia sẻ với báo chí và cho biết đây là một hình thức du lịch độc đáo, kết hợp giữa trải nghiệm văn hóa và môi trường tự nhiên tại các khu vực nông thôn bao gồm nhiều hoạt động, dịch vụ, tiện nghi được cung cấp bởi nông dân, cộng đồng nông thôn nhằm thu hút và phục vụ khách du lịch. Trong đó bao gồm các hình thức du lịch trang trại, du lịch nông nghiệp, du lịch làng nghề, du lịch lễ hội, du lịch sinh thái...

“Những trải nghiệm từ các hoạt động du lịch nông thôn như: Bắt cá dưới ao, hái chè về sao thành trà rồi pha nước thưởng thức, giã, xay gạo bằng cối để tráng bánh cuốn… đều mang đến nhiều trải nghiệm bất ngờ, thú vị, gợi nhớ đến kỷ niệm tuổi thơ khiến quãng thời gian du lịch thêm ý nghĩa,” ông Nguyễn Quang Đăng cho biết.

Sự kết hợp chặt chẽ giữa các bên – từ chính quyền, doanh nghiệp du lịch, nghệ nhân, người dân đến truyền thông – tạo nên một hệ sinh thái du lịch lành mạnh, đồng bộ và có chiều sâu. Ngành sinh vật cảnh tại Phú Thọ và Bắc Ninh đang chứng minh rằng khi có định hướng rõ ràng, sự chủ động phối hợp và khát vọng đóng góp, họ hoàn toàn có thể trở thành một mảnh ghép quan trọng trong bức tranh phát triển kinh tế địa phương. Từ việc đồng hành cùng lễ hội, cung cấp sản phẩm đặc trưng, tham gia không gian trưng bày – triển lãm, đến việc chủ động xây dựng mô hình sinh vật cảnh phục vụ du lịch, họ đang tạo ra một dòng chảy kết nối văn hóa – kinh tế – môi trường vô cùng bền vững.

Tuy vậy, để tạo ra một cú hích thực sự, cần có chiến lược bài bản từ cấp tỉnh đến trung ương trong việc phát triển sản phẩm du lịch gắn với di sản. Việc “mỗi nơi một lễ hội”, “mỗi huyện một làng nghề” nếu không có sự kết nối và tích hợp thành các tuyến du lịch chuyên đề sẽ chỉ làm loãng giá trị và khiến trải nghiệm du khách trở nên vụn vặt. Chính vì vậy, việc quy hoạch các vùng du lịch trọng điểm, xác lập thương hiệu vùng miền và liên kết các điểm đến theo chủ đề (chẳng hạn “Hành trình từ Kinh Bắc về Đất Tổ” kết hợp Bắc Ninh - Hà Nội - Phú Thọ) là hướng đi cần thiết.

Không chỉ thế, ngành sinh vật cảnh cũng cần được hỗ trợ trong việc đào tạo nhân lực phục vụ du lịch, đầu tư vào truyền thông hình ảnh, và kết nối với hệ thống phân phối sản phẩm quà tặng du lịch. Việc phát hành sách ảnh, xây dựng chuyên trang giới thiệu sản phẩm sinh vật cảnh tiêu biểu của từng vùng có thể trở thành một công cụ marketing hữu hiệu, đồng thời góp phần lan tỏa hình ảnh nghệ nhân và sản phẩm ra cộng đồng trong nước và quốc tế.

Cuối cùng, điều quan trọng nhất vẫn là tư duy. Khi những người làm văn hóa, du lịch, nghệ thuật, sinh vật cảnh cùng nhau ngồi lại, cùng chia sẻ một tầm nhìn phát triển chung và cam kết hợp tác lâu dài, thì mỗi điểm đến không chỉ có thêm một sản phẩm, mà sẽ có thêm một câu chuyện – một lý do để khách đến, ở lại, chi tiêu và quay trở lại. Khi ấy, di sản không chỉ là thứ để “tự hào” mà còn là đòn bẩy phát triển thực chất. Văn hóa không chỉ là ký ức, mà còn là động lực tạo sinh kế. Và tiếp thị hiện đại sẽ không còn là công cụ xa lạ, mà là “người bạn đồng hành” giúp truyền thống sống động và sinh lời.

Hành trình từ di sản đến doanh thu, từ truyền thống đến hiện đại, không chỉ là một bài toán phát triển địa phương, mà còn là cơ hội để Việt Nam định vị mình trên bản đồ du lịch sáng tạo toàn cầu. Và từ những câu chuyện thành công ở Phú Thọ, Bắc Ninh – hoàn toàn có thể tin tưởng rằng: khi văn hóa truyền thống được khơi dậy và lan tỏa bằng ngôn ngữ hiện đại, chúng ta sẽ tạo ra một bản sắc Việt Nam mới – vừa sâu sắc, vừa hấp dẫn, vừa có khả năng cạnh tranh quốc tế.